علی بن ابراهیم قمی
 مقبره علی بن ابراهیم در پاساژ الغدیر قم | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | علی بن ابراهیم بن هاشم قمی |
| محل زندگی | قم |
| محل دفن | قم |
| خویشاوندان سرشناس | ابراهیم بن هاشم |
| مذهب | شیعه |
| صحابی | امام هادی(ع) |
| اطلاعات حدیثی | |
| مشایخ | ابراهیم بن هاشم قمی ایوب بن نوح بن دراج |
| راویان از او | کلینی، ابن بابویه |
| اعتبار | ثقه |
| موضوع روایات | تفسیر و فقه |
| تعداد روایات | کلینی بیش از ۷ هزار روایت از او نقل کرده |
| تألیفات | تفسیر قمی، قرب الاسناد، التوحید والشرک،... |
علی بن ابراهیم قمی راوی و مفسر امامی که در دوران امام هادی(ع)، امام حسن عسکری(ع) و غیبت صغری زندگی می‌کرد ولی هیچ روایت مستقیمی از آنان به‌واسطه علی بن ابراهیم گزارش نشده است. نجاشی و شیخ طوسی او را مورد اعتماد دانسته‌اند. مشهورترین اثر علی بن ابراهیم، تفسیر روایی قرآن، مشهور به تفسیر قمی است. محمد بن یعقوب کلینی و علی بن بابویه قمی (پدر شیخ صدوق) از شاگردان او بودند.
زندگی‌نامه
علی بن ابراهیم در نیمه دوم قرن سوم و اوایل قرن چهارم می‌زیسته است اما تاریخ دقیق ولادت و وفات وی مشخص نیست.[۱] او در قم مدفون است. مقبر‌ه‌اش در پاساژ الغدیر که روبه‌روی مدرسه آیت‌الله گلپایگانی و در نزدیکی حرم حضرت معصومه(س) واقع شده، قرار دارد و بر آن ضریحی نصب شده است.[۲]
پدرش ابراهیم بن هاشم از محدثان امامیه است. ابراهیم بن هاشم از کوفه به قم مهاجرت کرد. گفته‌اند که او نخستین کسی بود که در قم، به نشر احادیث اهل‌بیت(ع) پرداخت و به دیدار امام رضا(ع) نیز توفیق یافت.[۳]اسحاق بن ابراهیم برادر علی بن ابراهیم و فرزندان علی ابن ابراهیم یعنی احمد، ابراهیم و محمد همه از عالمان دینی عصر خویش بوده‌اند.[۴]
مصاحبت امامان شیعه
در منابع روایی و رجالی شیعه، نام علی بن ابراهیم، در شمار اصحاب حضرت امام هادی(ع) ثبت شده است.[۵] علی بن ابراهیم در دوران امام حسن عسکری(ع) و نیز زمان غیبت صغری زنده بوده است. با این حال در منابع معتبر شیعه هیچ روایتی از امام هادی و نیز دیگر امامان معصوم(ع)به نقل بی‌واسطه از علی بن ابراهیم در دست نیست. سید ابوالقاسم خویی معتقد است نبودن روایت مستقیم از امامان(ع) منافاتی با این ندارد که علی بن ابراهیم در زمره اصحاب امام هادی(ع) باشد.[۶]
جایگاه علمی
شهرت علی بن ابراهیم بیشتر در نقل روایات و تالیف آثار حدیثی است. روایات او از امامان شیعه را منابع تفسیری، فقهی و جز آن نقل کرده‌اند. رجال‌شناسان، او را ثقه(مورد اطمینان در نقل روایت) دانسته‌اند.[۷]نجاشی، علی بن ابراهیم را شخصیتی مورد اطمینان در نقل روایات و دارای ایمانی ثابت و استوار معرفی کرده که مورد اعتماد و دارای عقیده و مذهبی صحیح است.[۸] نام او در میان اسناد بسیاری از روایات شیعه به چشم می‌خورد[۹] کلینی بیش از هفت هزار حدیث از او نقل کرده است.[۱۰] طبرسی در إعلام الوری علی بن ابراهیم را از بزرگترین راویان شیعه می‌داند.[۱۱]
از اساتید علی، پدرش ابراهیم بن هاشم قمی بود که اعتبار بالایی نزد محدثان شیعه دارد.[۱۲] برخی منابع نام ۴۸ استاد و ۲۳ شاگرد علی بن ابراهیم را ثبت کرده‌اند. محمد بن یعقوب کلینی و علی بن بابویه قمی (پدر شیخ صدوق) از شاگردان او بوده‌اند.[۱۳] در کتب اهل سنت نیز از وی یاد شده است.[۱۴] در سال ۱۳۹۰ق کنگره‌ای در بزرگداشت وی در شهر قم برگزار شد.[۱۵]
اساتید
علی بن ابراهیم از محضر بسیاری از روات شیعه بهره برده؛ از جمله:
- پدرش ابراهیم بن هاشم قمی
- برادرش اسحاق بن ابراهیم بن هاشم
- محمد بن عیسی
- احمد بن محمد بن خالد برقی
- ایوب بن نوح بن دراج
- احمد بن اسحاق بن سعد
- احمد بن محمد
- اسماعیل بن محمد ملکی
- حسن بن محمد
- حسن بن موسی الخشاب.
- سهل بن زیاد آدمی[۱۶]
شاگردان
شخصیت‌های فراوانی نیز از محضر درس او بهره برده‌اند، مانند:
- محمد بن یعقوب کلینی
- قاسم بن محمد
- احمد بن زیاد بن جعفر همدانی
- حسن بن حمزه علوی
- محمد بن موسی بن متوکل.
آثار
علی بن ابراهیم کتاب‌ها و آثار بسیاری از خود به جای گذاشته است که برخی از آنها عبارتند از:
مشهورترین کتاب علی بن ابراهیم تفسیر قمی است. این تفسیر به شیوه روایی نوشته شده که در آن روایات تفسیری اهل بیت(ع)بی‌آن که نویسنده در معنای آیات دست به اجتهاد و تفسیر بزند، گرد آمده است. بیشتر روایات کتاب از طریق پدر مؤلف ابراهیم بن هاشم نقل شده‌اند. این تفسیر از کهن‌ترین تفاسیر موجود شیعه و از مهمترین منابع مفسران امامیه به شمار می‌آید و در ۲ جلد به چاپ رسیده است.
دیگر آثار
- کتاب الناسخ والمنسوخ
- کتاب قرب الاسناد
- کتاب الشرائع
- کتاب الحیض
- کتاب التوحید والشرک
- کتاب فضائل امیرالمؤمنین علیه‌السلام
- کتاب المغازی
- کتاب الانبیاء
- کتاب المشذر
- کتاب المناقب
- کتاب اختیار القرآن.[۱۷]
پانویس
- ↑ فعال عراقی، «قمی، علی بن ابراهیم»، ص۱۷۷۶.
- ↑ «هتک حرمت به مرقد محدث بزرگ شیعی در قلب تشیع!»، مرکز جهانی مستبصرین.
- ↑ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۳۶.
- ↑ فعال عراقی، «قمی، علی بن ابراهیم»، ص۱۷۷۶.
- ↑ طوسی، الابواب، ۱۴۱۵ق، ص۳۹۰.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۱۲، ص۲۰۸.
- ↑ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص ۱۵۲، ۱۵۳.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، مقدمه‌ج۱، ص۸
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۱۲، ص۲۱۳.
- ↑ سبحانی، تذکرة الاعیان، ۱۴۱۹ق، ص۲۸۳.
- ↑ طبرسی، إعلام الوری، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص ۱۲۰.
- ↑ نک: سبحانی، کلیات فی علم الرجال، ۱۴۱۴ق، ص۳۱۰.
- ↑ فعال عراقی، «قمی، علی بن ابراهیم»، ص۱۷۷۶.
- ↑ فعال عراقی، «قمی، علی بن ابراهیم»، ص۱۷۷۶.
- ↑ «کنگره علی بن ابراهیم قمی برگزار شد»، خبرگزاری مهر.
- ↑ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۵ش، المشیخة ج۱۰، ص۵۴.
- ↑ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۱۵۲؛ قمی، تفسیر القمی، مقدمة المصحح، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۸.
منابع
- خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم، مرکز نشر الثقافة الاسلامیة، ۱۳۷۲ش.
- سبحانی، جعفر، کلیات فی علم الرجال، قم، موسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۴ق.
- سبحانی، جعفر، تذکرة الاعیان، قم، موسسه امام صادق(ع)، ۱۴۱۹ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، قم، موسسه آل البیت لإحیاء التراث، ۱۳۷۶ش.
- طوسی، محمد بن حسن، الابواب(رجال الطوسی)، قم، موسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۵ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، قم، موسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تصحیح محمد آخوندی و حسن خرسان، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۶۵ش.
- نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة (رجال النجاشی)، قم، موسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۶ق.
- القمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تصحیح وتعلیق وتقدیم: السید طیب الموسوی الجزائری، قم، مؤسسة‌دار الکتاب للطباعة والنشر، ۱۴۰۴ق.
- فعال عراقی، حسین، «قمی، علی بن ابراهیم»، در دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، به کوشش بهاء الدین خرمشاهی، ج۲، تهران، دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
- «کنگره علی بن ابراهیم قمی برگزار شد»، خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار: ۱۴ مهر ۱۳۹۰ش.
- «هتک حرمت به مرقد محدث بزرگ شیعی در قلب تشیع!»، مرکز جهانی مستبصرین، تاریخ بازدید: ۳۰ تیر ۱۴۰۰ش.
پیوند به بیرون