میرزا جواد تبریزی یا جواد رهبر سعادتی (۱۳۰۵ش - ۱۳۸۵ش) از مراجع تقلید شیعه و از استادان تأثیرگذار حوزه علمیه قم بود. وی در دوران تحصیل خود در دو شهر قم و نجف، در درس علمایی همچون سید حسین بروجردی، سید محمد حجت، سید عبدالهادی شیرازی و سید ابوالقاسم خوئی شرکت می‌کرد. او مورد توجه، و از اعضای هیئت استفتاء آیت‌الله خوئی بود به گونه‌ای که سؤالات علمی دیگر شاگردانش را به میرزا جواد تبریزی ارجاع می‌داد.
| از مراجع تقلید شیعه | |
.jpg) | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | جواد رهبر سعادتی |
| تاریخ تولد | سال ۱۳۰۵ش |
| زادگاه | تبریز |
| تاریخ وفات | ۲۹ آبان ۱۳۸۵ش/ ۲۸ شوال ۱۴۲۷ق |
| محل دفن | مسجد بالاسر حرم حضرت معصومه(س) |
| شهر وفات | قم |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سید حسین طباطبایی بروجردی • سید محمد حجت کوه‌کمری • سید عبدالهادی شیرازی • سید ابوالقاسم خویی و … |
| شاگردان | مهدی شب‌زنده‌دار • سید محمدرضا مدرسی یزدی |
| محل تحصیل | مدرسه طالبیه تبریز • حوزه علمیه قم • حوزه علمیه نجف |
| تألیفات | ارشادالطالب • اُسس القضاء و الشهادات • طبقات الرجال • ظُلامات فاطمة الزهراء و… |
| سایر | تدریس فقه، اصول و رجال در نجف و قم |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| اجتماعی | تاسیس درمانگاه بقیةالله • ساخت مسجد • رسیدگی به فقرا و نیازمندان |
| وبگاه رسمی | سایت اطلاع‌رسانی آیت‌الله میرزا جواد تبریزی |
با دستور صدام حسین برای اخراج ایرانیان از عراق، میرزا جواد تبریزی هم پس از ۲۳ سال اقامت در نجف، مجبور به ترک این کشور و مهاجرت به ایران شد و فعالیت علمی خود را در قم ادامه داد.پس از درگذشت آیت‌الله اراکی، به‌عنوان یکی از مراجع تقلید شیعیان مطرح شد.
میرزا جواد تبریزی صاحب تألیفات متعددی در فقه شیعه بوده که از مهم‌ترین آن‌ها کتاب ارشاد الطالب (تعلیقه هفت‌جلدی بر مکاسب محرمه شیخ انصاری) و الدروس فی علم الاصول، دوره کامل اصول فقه است که به‌صورت حاشیه بر کتاب کفایة الاصول ترتیب‌بندی و چاپ شده است. پیاده‌روی در روز شهادت حضرت فاطمه(س) نخستین به ابتکار او و در پاسخ به سخنان مطرح شده درباره شهادت ایشان بر پا شد. درمانگاه تخصصی بقیة الله، و مدرس آیت‌الله تبریزی در قم نیز از آثار به‌جای مانده از او هستند.
معرفی و جایگاه
جواد رهبر سعادتی معروف به میرزا جواد تبریزی متولد سال ۱۳۰۵ش در تبریز[۱] یکی از مراجع تقلید شیعه در قرن چهاردهم شمسی بود. او که از بارزترین و مشهورترین شاگردان مشهور سید ابوالقاسم خویی شمرده می‌شد.[۲] از سال ۱۳۷۳ش به عنوان مرجع تقلید معرفی شد و تا زمان درگذشتش در سال ۱۳۸۵ش این منصب را بر عهده داشت. تبریزی یکی از صاحب‌نظران در دانش‌های حوزوی اصول، فقه و رجال بود و پیش از مرجعیت نیز یکی از مهم‌ترین استادان حوزه علمیه قم به ویژه در درس فقه شناخته می‌شد. درس او پرجمعیت‌ترین درس فقه در زمان خود توصیف شده است.[۳]
برپایی پیاده‌روی فاطمیه
یکی از مشهورترین تأثیرات آیت‌آلله تبریزی برپایی پیاده‌روی در فاطمیه بود. در پی انتشار صوتی منسوب به سید محمدحسین فضل‌الله، که در آن سند برخی از احادیث شهادت حضرت زهرا (س) را دارای اشکال می‌داند، میرزا جواد تبریزی در این باره موضع‌گیری کرد و در سال ۱۳۷۴ش در سالگرد شهادت حضرت زهرا (س) به عنوان عزاداری اقدام به پیاده‌روی کرد.[۴] سه مرجع تقلید دیگر وقت (حسین وحید خراسانی، لطف‌الله صافی گلپایگانی و محمد فاضل لنکرانی) نیز در این راهپیمایی شرکت کردند. از آن پس این آیین همه‌ساله برگزار می‌شود.[۵]
درگذشت
آیت‌الله تبریزی پس از گذران یک دوره بیماری، ۲۹ آبان ۱۳۸۵ش برابر با ۲۸ شوال ۱۴۲۷ق درگذشت.[۶] و چهارشنبه اول آذر، پس از تشییع و اقامهٔ نماز توسط آیت‌الله وحید خراسانی، در قسمت بالاسر حرم حضرت معصومه(س)، به خاک سپرده شد. در تشییع او تعدادی از مراجع تقلید شیعه و نیز شخصیت‌هایی از کشورهای کویت، بحرین، قطر، امارات، لبنان، سوریه و عربستان حضور داشتند.[۷] هم‌چنین آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران، نیز در پیام تسلیتی او را از برجسته‌ترین اساتید حوزه علمیه قم توصیف کرد که پارسایی و خلق و خوی مردمی‌اش او را شخصیتی محبوب بین طلاب و جوانان ساخته بود.[۸]
تحصیلات
تبریزی در سه حوزه تبریز، قم و نجف تحصیلات حوزوی خود را گذارند. او نخست در هفت‌سالگی وارد مدارس جدید شد و تا سال دوم دبیرستان تحصیل کرد و پس از آن به علت علاقه‌ای که به دروس حوزوی داشت، با وجود مخالفت خانواده و اطرافیان، دبیرستان را رها کرد و در مدرسه طالبیه تبریز به تحصیل مشغول شد. [۹] و دروس ادبیات، معانی و بیان و قسمتی از فقه و اصول را فرا گرفت.[۱۰] وی در این دوران با محمدتقی جعفری هم‌بحث بود.[۱۱]
آیت‌الله تبریزی در نوزده‌سالگی (۱۳۶۴ق) راهی قم شد و هفت سال در این شهر سکونت گزید.[۱۲] گفته شده او در این دوره از جمله افراد مورد توجه آیت‌الله بروجردی رییس حوزه علمیه بود، و از طلاب امتحان می‌گرفت و پرداخت شهریه طلبه‌ها منوط به نظر ممتحنین بود.»[۱۳] او در این دوره هفت سال در درس آیت‌الله بروجرودی و چهار سال نیز در درس آیت‌الله حجت شرکت کرد.[۱۴]
تبریزی در بیست و هفت‌سالگی(سال ۱۳۷۱ق) خود را به شهر نجف رساند و با کمک میرزا علی غروی که سالیانی در نجف بود، در مدرسه قوام ساکن شد.[۱۵] آیت‌الله تبریزی در نجف در دروس اساتید بزرگی، چون سید عبدالهادی شیرازی و سید محسن حکیم و سید ابوالقاسم خویی شرکت کرد و در همان سال‌های نخست مورد توجه اساتید قرار گرفت.با استعداد و همتی که از خود نشان داد مورد توجه استادش خوئی قرار گرفته و رفته‌رفته به استاد نزدیک‌تر و از خواص شاگردان وی شد.[۱۶] آیت الله خوئی سؤالات علمی دیگر شاگردان خود را به میرزا جواد تبریزی ارجاع می‌داد.[۱۷]
تدریس و عضویت در هیئت استفتا
آیت‌الله خویی، تبریزی را جزء اعضای دفتر استفتاء خود معرفی کرد و او حدود بیست سال در دفتر استفتاء و محفل درس استاد شرکت داشت.[۱۸] تبریزی در نجف درس‌های سطح عالی حوزه علمیه را چند بار تدریس کرد و سپس مشغول تدریس درس خارج شد.[۱۹] آیت‌الله خوئی پس از آگاهی از شروع درس خارجِ او، گفته بود که میرزا جواد فاضل و مجتهد مطلق است.[۲۰]
آیت‌الله تبریزی علاوه بر اینکه در دروس فقه و اصول به درجه اجتهاد رسید، در دروس تفسیر و رجال تلاش زیادی کرد و به تبحر دست یافت.[۲۱] از هم بحث‌ها و هم درس‌های او می‌توان از سید محمدباقر صدر، شیخ مجتبی لنکرانی، صدر بادکوبه‌ای، وحید خراسانی، سید علی سیستانی، و علی‌اصغر احمدی شاهرودی را نام برد.[۲۲]
بازگشت به ایران
در سال ۱۳۵۴ش حکومت عراق سخت‌گیری‌هایی بر ضد ایرانیان اعمال کرد و ایرانیان بسیاری را از عراق اخراج کرد. آیت‌الله تبریزی پس از ۲۳ سال به همراه تعدادی از ایرانیان مجبور به ترک عراق شد.[۲۳] این در حالی بود که آیت‌الله خویی از وی می‌خواست در نجف به تدریس ادامه دهد و معتقد بود که ایشان می‌تواند در آینده نزدیک یکی از استوانه‌های حوزهٔ علمیه نجف گردد و این مطلب را به برخی از دوستان نزدیک خود گفته بود. این سخن معروف بود که وی به فرزند ابوالحسن مشکینی اردبیلی صاحب حاشیه بر کفایه گفته بود: «ایشان مجتهدِ مطلق هستند».[۲۴]
از اساتید حوزه علمیه قم
عمده تبحر آیت‌الله تبریزی در فقه، اصول و رجال بود. وی پس از بازگشت به ایران و اقامت در حوزه علمیه قم، در هر سه موضوع به تدریس ادامه داد. تدریس وی به جهت مصاحبت زیاد اساتید بزرگ نجف تا حدودی به سبک حوزه نجف بود.[۲۵] تدریس فقه او از سال ۱۳۵۵ش تا ۱۳۸۵ش از آغاز در حسینه ارک قم و تا آخر عمر در مسجد اعظم ادامه داشت.[۲۶]
شاگردان
بنابر گفته برخی، آیت‌الله میرزا جواد تبریزی به پرورش و تربیت شاگردان اهتمام داشت و در طیّ سالیان تدریسش بسیاری از دروس او بهره برده‌اند و به درجه اجتهاد رسیدند. از جمله شاگردانش:
مرجعیت
پس از رحلت آیت‌الله خویی، عده‌ای از علما خواستار پذیرش مقام مرجعیت از سوی آیت‌الله تبریزی شدند.[۲۹] پس از درگذشت محمدعلی اراکی آخرین فقیه باقی‌مانده از شاگردان عبدالکریم حائری در آذر ۱۳۷۳ش، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم هفت نفر از فقیهان قم را به‌عنوان مرجع تقلید معرفی کرد که نام آیت‌الله تبریزی نیز در ردیف پنجم این فهرست قرار داشت.[۳۰] او هم چنین یکی از سه فقیه پیشنهاد شده از سوی جامعه روحانیت مبارز تهران بود.[۳۱] آیت‌الله تبریزی پیش از این معرفی نیز مقلدانی در سوریه، لبنان، کویت، بحرین، عراق داشت و به همین جهت اقدام به انتشار رساله توضیح المسائل کرد و مرجعیت را پذیرفت.[۳۲]
تألیفات
از وی آثاری در زمینه‌های فقه و اصول و عقائد و اخلاق چاپ شده است.[۳۳]
- ارشاد الطالب فی شرح المکاسب ـ ۷ جلد
- تنقیح مبانی العروة (طهارة) ـ ۷ جلد
- تنقیح مبانی العروة والمناسک (الحج) ـ ۳ جلد
- اسس القضاء والشهادات
- اسس الحدود والتعزیرات
- کتاب القصاص
- کتاب الدیات
- طبقات الرجال
- الدروس فی علم الاصول (دوره کامل اصول)
- تنقیح مبانی العروة (الصلاة)
- تنقیح مبانی العروة (کتاب الصوم)
- تنقیح مبانی العروة (کتاب الزکاة والخمس)
- صراط النجاة ۱۲ جلد
- کتاب ظلامات فاطمة الزهراء (علیها السلام)
- کتاب امیر المؤمنین علی بن ابی طالب
- فدک
- الشعائر الحسینیة
- زیارت عاشوراء فوق الشبهات
- نفی السهو عن النبی (صلی الله علیه وآله)
- نصوص الصحیحة علی الائمة (علیهم السلام)
- الانوار الالهیة فی مسائل العقائدیة
- النکات الرجالیة (مخطوط)
- ما استفدت من الروایات فی استنباط الاحکام الشرعیة (وسائل الشیعة مخطوط)
- منهاج الصالحین
- مسائل منتخب
- حاشیه بر عروه الوثقی
- حاشیه بر وسیله النجاة سید ابوالحسن اصفهانی
- النصایح
- مناسک حج
- تهذیب در احکام حج
- رسالة مختصرة فی لبس السواد
- عَبَقات ولائیة
- آداب المتعلمین و المسترشدین
- استفتائات جدید[۳۴]
خدمات اجتماعی
آيت‌آلله تبریزی در کنار امور علمی و مرجعیت به خدمات اجتماعی نیز توجه داشت. بنیان‌گذاری درمانگاه تخصصی بقیةالله در قم به‌قصد حمایت از مستضعفان و خانواده‌های طلاب بی‌بضاعت از آن نمونه است. این درمانگاه از نظر پزشکی درمانگاه مجهزی است. او هم‌چنین گروهی را نیز مأمور کرده بود تا فقرا و ایتام را شناسایی کرده و برایشان مواد خوراکی و پوشاک فراهم کنند.[۳۵]
هم‌چنین در زمان حیاتش منزل مسکونی خود را برای احداث مدرسه‌ای برای تعلیم طلاب، وقف کرد. طبق این وقف، مدرسه علوم دینی در ۴ طبقه بنا شد که به مدرس آیت‌الله تبریزی معروف است و تولیت این مدرسه در اختیار جعفر تبریزی فرزند او است و درس‌های برخی از اساتید مشهور حوزه قم در این مکان برگزار می‌شود.
پانویس
- ↑ گنجینه دانشمندان، محمد شریف رازی، ج ۸، ص۱۳۶؛ رجوع کنید به: زندگی‌نامه احیاگر فاطمیه، ص۲۹
- ↑ تبریزی، سیره استاد الفقهاء آیة‌الله العظمی تبریزی، ۱۳۹۱ش، ص۱۵۳.
- ↑ تبریزی، سیره استاد الفقهاء آیة‌الله العظمی تبریزی، ۱۳۹۱ش، ص۲۶.
- ↑ تبریزی، سیره استاد الفقهاء آیة‌الله العظمی تبریزی، ۱۳۹۱ش، ص۳۷.
- ↑ پایان فقیه فتواهای جنجالی، پایگاه خبری فرارو.
- ↑ «رحلت آیت‌الله میرزا جواد تبریزی»، روزنامه جمهوری اسلامی.
- ↑ تشییع باشکوه پیکر آیت‌الله میرزا جواد تبریزی، سایت همشهری‌آنلاین.
- ↑ پیام تسلیت در پی درگذشت آیت‌الله حاج میرزا جواد آقای تبریزی، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار، ۱۳۸۳ش، ج ۷.
- ↑ گنجینه دانشمندان، محمد شریف رازی، ج ۷، ص۱۳۶.
- ↑ تبریزی، سیره استاد الفقهاء آیة‌الله العظمی تبریزی، ۱۳۹۱ش، ص۴۳.
- ↑ آشنایی با ستارگان هدایت و مراجع تقلید شیعه، حسین آوردی، ص۸.
- ↑ تبریزی، سیره استاد الفقهاء آیة‌الله العظمی تبریزی، ۱۳۹۱ش، ص۴۶.
- ↑ تبریزی، سیره استاد الفقهاء آیة‌الله العظمی تبریزی، ۱۳۹۱ش، ص۴۶.
- ↑ تبریزی، سیره استاد الفقهاء آیة‌الله العظمی تبریزی، ۱۳۹۱ش، ص۴۹.
- ↑ یادداشت‌های حجت‌الاسلام وحیدپور دربارهٔ زندگی آیت‌الله تبریزی.
- ↑ واسعی، «مجتهد مسلم (بزرگداشت آیت‌الله العظمی حاج میرزا جواد تبریزی)، خردنامه همشهری، شماره۱۲، ۱۳۸۵ش.
- ↑ تبریزی، سیره استاد الفقهاء آیة‌الله العظمی تبریزی، ۱۳۹۱ش، ص۵۴.
- ↑ تبریزی، سیره استاد الفقهاء آیة‌الله العظمی تبریزی، ۱۳۹۱ش، ص۵۶.
- ↑ واسعی، «مجتهد مسلم (بزرگداشت آیت‌الله العظمی حاج میرزا جواد تبریزی)، خردنامه همشهری، شماره۱۲، ۱۳۸۵ش.
- ↑ تبریزی، سیره استاد الفقهاء آیة‌الله العظمی تبریزی، ۱۳۹۱ش، ص۲۵.
- ↑ تبریزی، سیره استاد الفقهاء آیة‌الله العظمی تبریزی، ۱۳۹۱ش، ص۵۴.
- ↑ تبریزی، سیره استاد الفقهاء آیة‌الله العظمی تبریزی، ۱۳۹۱ش، ص۵۴-۵۹.
- ↑ یادداشت‌های حجت الاسلام وحید پور دربارهٔ زندگی آیت‌الله تبریزی
- ↑ مصاحبه با حجت الاسلام وحیدپور.
- ↑ تبریزی، سیره استاد الفقهاء آیة‌الله العظمی تبریزی، ۱۳۹۱ش، ص۶۰.
- ↑ «شب‌زنده‌دار کیست؟»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «زندگی‌نامه حضرت حجه الاسلام والمسلمین سید محمد رضا مدرسی یزدی»، سایت جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- ↑ «شخصیت ها، علما و بزرگان دینی، قرن پانزدهم، تبریزی، میرزا جواد، مرجعیت»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
- ↑ بیانیه مهم جامعه مدرسین درباره مرجعیت، پایگاه اطلاع‌رسانی جامعه مدرسین
- ↑ سال ۱۳۷۳ سال معرفی مراجع تقلید، پایگاه اینترنتی تاریخ ایرانی.
- ↑ تبریزی، سیره استاد الفقهاء آیة‌الله العظمی تبریزی، ۱۳۹۱ش، ص۱۹۴.
- ↑ فقیه هوشیار محدث پارسا، سایت مدرس میرزا جواد تبریزی.
- ↑ تبریزی، سیره استاد الفقهاء آیة‌الله العظمی تبریزی، ۱۳۹۱ش، ص۲۴.
- ↑ مصاحبه با حجت‌الاسلام وحیدپور.
یادداشت
منابع
- آوردی، حسین، آشنایی با ستارگان هدایت و مراجع تقلید شیعه.
- آیت‌الله میرزا جواد تبریزی درگذشت، خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار: ۲۹ آبان ۱۳۸۵ش.
- بیانیه مهم جامعه مدرسین حوزه علمیه قم درباره مرجعیت، پایگاه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، تاریخ مراجعه، ۱۴ فروردین ۱۴۰۲ش.
- پیام تسلیت در پی درگذشت آیت‌الله حاج میرزا جواد آقای تبریزی، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ انتشار: ۱۳۸۵/۰۸/۳۰.
- تبریزی، جعفر، زندگی‌نامه فقیه مقدس راحل آیت‌الله‌العظمی میرزا جواد تبریزی، سوریه، دار الصدیقة الشهیدة، ۱۳۹۱ش.
- تشییع باشکوه پیکر آیت‌الله میرزا جواد تبریزی، سایت همشهری‌آنلاین، تاریخ انتشار: ۱ آذر ۱۳۸۵ش.
- جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار، ج ۷، چاپ ۳، نشر معروف، قم: ۱۳۸۳ش.
- رازی، محمد شریف، گنجینه دانشمندان.
- «رحلت آیت‌الله میرزا جواد تبریزی»، روزنامه جمهوری اسلامی، تاریخ بازدید: ۲۰ بهمن ۱۴۰۰ش.
- «زندگی‌نامه حجت الاسلام والمسلمین سید محمدرضا مدرسی یزدی»، سایت جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، تاریخ بازدید: ۱۶ شهریور ۱۳۹۹ش.
- سال ۱۳۷۳ سال معرفی مراجع تقلید شیعیان، پایگاه تاریخ ایرانی، مراجعه در ۱۴ فروردین ۱۴۰۲ش.
- «شب‌زنده‌دار کیست؟»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۵ تیر ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۲۵ تیر ۱۳۹۹ش
- «شخصیت ها، علما و بزرگان دینی، قرن پانزدهم، تبریزی، میرزا جواد، مرجعیت»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب ۲ شهریور ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید ۴ تیر ۱۴۰۲ش.
- فقیه هوشیار محدث پارسا، سایت مدرس میرزا جواد تبریزی
- واسعی، محمود، «مجتهد مسلم (بزرگداشت آیت‌الله العظمی حاج میرزا جواد تبریزی)، خردنامه همشهری، شماره۱۲، ۱۳۸۵ش.