نجمه مادر امام رضا(ع)
| همسر امام کاظم(ع) و مادر امام رضا(ع) | |
 بقعه منسوب به نجمه‌خاتون در مشربه ام‌ابراهیم در مدینه قبل از تخریب | |
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| لقب | شَقْرَاء |
| ولادت | شهر نوبه (شمال آفریقا) یا جزیره مارسی (جنوب فرانسه) |
| مدفن | کنار قبر حمیده همسر امام صادق(ع)، مشربه ام ابراهیم، منطقه العوالی مدینه، شرق قبرستان بقیع |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | امام صادق(ع) • امام کاظم(ع) • امام رضا(ع) |
نجمه‌خاتون همسر امام کاظم(ع) و مادر امام رضا(ع) و فاطمه معصومه(س) است. نجمه کنیزی بود که حمیده همسر امام صادق(ع) او را خرید و به امام کاظم(ع) بخشید. برپایه برخی روایات حمیده خوابی دید و به‌دستور پیامبر(ص) نجمه را به امام کاظم(ع) بخشید. قبر نجمه در مَشرَبه اُمِّ ابراهیم [یادداشت ۱] در مدینه قرار دارد.
نسب و تبار
نجمه کنیزی بود که حمیده همسر امام صادق(ع) او را خرید و به امام کاظم(ع) بخشید. او برای امام کاظم(ع) امام رضا(ع) را به دنیا آورد.[۱] بعضی وی را اهل شهر نُوبَه در شمال آفریقا و برخی دیگر اهل جزیره مارسی در جنوب فرانسه می‌دانند.[۲]از این‌رو وی به خَیزُران مَرسِیّه و شَقْرَاء نُوبِیه نیز شناخته می‌شد.[۳]
نام و القاب
معروف‌ترین اسم وی نجمه و کنیه ام البنین است.[۴] از وی با نام‌های سَکَن نُوبیه[۵] اَرویٰ، سِمان(سُمانه)،[۶] تُکتَم،[۷] صَقر و خَیزُران المُرسیه[۸] نیز یاد شده است. طبق روایتی از شیخ صدوق، وقتی نجمه به امام موسی کاظم(ع) بخشیده شد او را تُکتَم،[۹] و هنگامی که امام رضا(ع) از وی متولد شد، طاهره نامیدند.[۱۰] لقب وی شَقْراء و کنیه‌اش ام‌البنین بود.[۱۱]
مقام و منزلت
از حمیده همسر امام صادق(ع) خطاب به امام کاظم(ع) نقل شده، کنیزی با فضیلت‌تر از نجمه ندیده است.[۱۲] بر پایه روایتی از شیخ صدوق، حمیده حضرت محمد(ص) را در خواب دید که از او می‌خواهد نجمه را به فرزندش امام کاظم(ع) ببخشد؛ چراکه وی بهترین خلق روی زمین را به دنیا خواهد آورد. از این‌رو حمیده نجمه را که در آن زمان دوشیزه بود، به موسی بن جعفر(ع) بخشید.[۱۳] امام کاظم(ع) نیز خریداری نجمه را به دستور پیامبر(ص) بیان کرده‌است.[۱۴]
از نجمه نقل شده که من در دوران بارداری امام رضا(ع)، سنگینی حمل را احساس نمی‌کردم، در خواب نیز صدای تسبیح و تهلیل از حمل خود می‌شنیدم وقتی که بیدار می‌شدم می‌دیدم خبری نیست.[۱۵] بر پایه گزارشی نجمه درخواست دایه برای امام رضا(ع) می‌کند و علت این درخواست را پرداختن به نماز و عبادت عنوان می‌کند.[۱۶]
مکان دفن
به گفته محمدباقر حسینی جلالی قبر نجمه‌خاتون در کنار قبر حمیده همسر امام صادق(ع) در مشربه ام ابراهیم در منطقه العوالی مدینه در شرق قبرستان بقیع قرار دارد.[۱۷]
پانویس
- ↑ صدوق، عیون اخبارالرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۱۴.
- ↑ قائمی، در مکتب عالم آل محمد، ۱۳۷۸ش، ص۳۰.
- ↑ اربلی، کشف الغمة، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۲۵۹.
- ↑ کمال الدین، ج۱، ص۳۰۵؛ عیون الاخبار، ج۱، ص۱۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۷ش، ج۱، ص۴۸۶؛ مجمل التواریخ والقصص، تهران، ص۴۵۷.
- ↑ عیون الاخبار، ج۱، ص۱۶.
- ↑ کشف الغمه، ج۱، ص۳۱۱.
- ↑ مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۳۶۷.
- ↑ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۱۴.
- ↑ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۱۵.
- ↑ قمی، تاریخ قم، ۱۳۶۱ش، ص۱۹۹.
- ↑ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۱۵.
- ↑ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۱۷.
- ↑ مسعودی، إثبات الوصیة، ۱۴۲۶ق، ص۲۰۲.
- ↑ صدوق، عیون اخبارالرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۲۰.
- ↑ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۱۵.
- ↑ حسینی جلالی، فدک و العوالی، ۱۴۲۶ق، ص۵۵.
یادداشت
- ↑ مشربه ام ابراهیم مَشْربه به معنای بستان یا زمین نرمی که گیاه به راحتی در آن می روید. به زمینی هم که در میانِ آن تپه بلندی واقع شود، یا غرفه و بنایی در آن باشد، اطلاق می شود. مشربه باغی بوده که در میان آن صُفه(سَکّو) یا غرفه‌ای بوده و در این محل ماریه قبطیه، ابراهیم فرزند رسول خدا(صلی الله علیه وآله) را به دنیا آورده است.اين مشربه در شمال بنى قريظه در حَرّه شرقى قرار گرفته است كه به آن «دشت» نيز مى‌گويند. کتاب وفاء الوفاء بأخبار دارالمصطفى (ص)، ج۳، ص ۸۲۵.
منابع
- اربلی، علی بن عسیی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، مصحح رسولی محلاتی، تبریز، انتشارات بنی هاشمی، چاپ اول، ۱۳۸۱ق.
- «تصاویری از مزار مادر امام رضا(ع) در مدینه»، همشهری آنلاین، درج مطلب ۷ مهر ۱۳۹۱ش، مشاهده ۱۸ مهر ۱۴۰۰ش.
- حسینی جلالی، محمدباقر، فدک و العوالی او الحوایط السبعة فی الکتاب و السنة و التاریخ و الأدب، مشهد، دبيرخانه کنگره ميراث علمی و معنوی حضرت فاطمه زهرا، ۱۴۲۶ق.
- صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، تصحیح مهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، ۱۳۷۸ق.
- قائمی، علی، درمکتب عالم آل محمد، تهران، انتشارات امیری،۱۳۷۸ش.
- قمی، حسین بن محمد بن حسن، تاریخ قم، ترجمه حسن بن علی بن حسن عبد الملک قمی، تحقیق سید جلال الدین تهرانی، تهران، انتشارات توس، ۱۳۶۱ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، علی‌اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۶۷ش.
- مجمل التواریخ و القصص، مؤلف مجهول، تحقیق ملک الشعراء بهار، تهران، کلاله خاور، بی‌تا.
- مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیه، قم، انتشارات انصاریان، چاپ سوم، ۱۴۲۶ق.
| بستگان | امام کاظم(ع) (پدر) • نجمه (مادر) • سبیکه (همسر) • امام جواد (فرزند) • فاطمه معصومه(س) (خواهر) • حمزة بن موسی (برادر) • شاهچراغ (برادر) • سید میر محمد عابد (برادر) • قاسم بن موسی (برادر) • زید النار (برادر) | .jpg) |
|---|---|---|
| القاب | ||
| کنیه‌ها | ||
| سخنان | ||
| مناظرات | ||
| اصحاب | ||
| خلفای معاصر | ||
| مسیر حرکت | ||
| شعر و هنر مرتبط | ||
| مکان‌ها و بناهای مرتبط و منسوب | حرم • قدمگاه نیشابور • صریا • سناباد • بقعه هارونیه • نوقان • مدرسه رضویه • مسجد فرط • قدمگاه فراشاه • مسجد بیرون • مسجد توران‌پشت • آرامگاه علی بن مهزیار | |
| کتاب‌شناسی | ||
| وابسته | ||
| نسب |  | |
|---|---|---|
| فرزندان | امام رضا(ع) • حضرت معصومه • شاهچراغ • حمزه • سید محمد عابد • اسحاق • عبدالله عوکلانی • حکیمه • ابراهیم • قاسم • حسین • زیدالنار • اسماعیل • هارون • فهرست فرزندان امام کاظم(ع) • حمزة بن موسی الکاظم(ع) | |
| القاب | ||
| کنیه‌ها | ||
| اصحاب | ||
| خلفای معاصر | ||
| کتاب‌شناسی | ||
| مرتبط | مناظرات امام کاظم(ع) • دعای جوشن صغیر • دعای یا علی یا عظیم • سندی بن شاهک • صریا • کاظمین • حرم کاظمین • سادات موسوی • سید ابراهیم مجاب • واقفیه • نجمه‌خاتون • قیام فخ • بریهه • یحیی برمکی • فضل بن ربیع • علی بن اسماعیل بن جعفر • عیسی بن جعفر • فطحیه • اسماعیلیه • ناووسیه • بشر حافی • کظم غیظ • کنیه‌ها و لقب‌ها • مدفونان در حرم کاظمین | |