فهرست کنیه‌ها و لقب‌های حضرت فاطمه(س)
فهرست کنیه‌ها و لقب‌های حضرت فاطمه(س) مجموعه لقب‌ها و کنیه‌‌هایی است که در روایات و زیارتنامه‌ها، برای اشاره به حضرت فاطمه(س) استفاده شده است. زهراء، بتول، سیدة نساء العالمین و کوثر از القاب و اُمُّ اَبیها کنیه مشهور اوست.
نام‌ها
فاطمه (از ریشه فطم) به معنای جدا کردن و بریدن چیزی از چیز دیگر است و در روایات چند وجه برای نامیدن حضرت فاطمه(س) به این اسم گفته شده است. [یادداشت ۱] از امام صادق(ع)روایت شده است: «فاطمه(س) در نزد خداوند ۹ اسم دارد: فاطمه، صدّیقه، مبارکه، طاهره، زکیه، راضیه، مرضیه، محدَّثه و زهراء»[۱] به نظر می‌رسد مراد از نام در این روایت، اعم از نام و لقب باشد.
کنیه‌ها
مناقب ابن شهرآشوب چند کنیه برای حضرت فاطمه(س) ذکر کرده است:[۲]
| ام الحسن | ام الحسین | ام المحسن | ام الائمه | ام ابیها |
القاب
در منابع حدیثی و زیارات، القاب متعددی برای حضرت فاطمه(س) شمرده شده است:[۳]
| لقب | معنا |
|---|---|
| زَهراء | درخشان و نورانی |
| عَذراء | پاکدامن |
| معصومَه | مصون از گناه |
| حَوراء إنسیّه | حوریه‌ای به صورت انسان |
| حُرَّه | آزاد |
| مُبارَکه | پربرکت |
| بَتُول | جدا و ممتاز از دیگران، بریده از مردم و متوجه به سوی خدا، زنی که عادت ماهیانه نبیند[یادداشت ۲] |
| طاهِرَه | پاک |
| حَصَان | پاکدامن |
| زََکیَّه | پاکیزه (از زشتی‌های اخلاقی) |
| مَریم کُبری | مریم بزرگ |
| راضیَه | خشنود (به تقدیر الهی) |
| صِدّیقَه | بسیار راستگو |
| مَرضیَّه | کسی که خدا از او راضی و خشنود است |
| نوریَّه | نورانی |
| رَضیَّه | مورد رضایت و خشنودی |
| سَماویَّه | بانوی آسمانی |
| سَیدة نِساء العالَمین | سرور زنان جهان |
| حانیَه | بسیار مهربان |
| مَنصورَه | یاری شده |
| مُحَدَّثَه | کسی که فرشتگان با او سخن گویند |
| زاهِدَه | پارسا |
| طَیّبَه | نیک، زلال، پاک |
| اُمّ اَبیها | مادر پدرش[یادداشت ۳] |
| تَقیَّه | پرهیزکار |
| بَرَّه | نیکوکار |
| مُطَهَّرَه | پاک |
| شَهیدَه | بانوی شهید |
| صادِقَه | راستگو |
| رَشیدَه | فهمیده و خردمند |
| فاضِلَه | با فضیلت |
| نَقیَّه | خالص و ناب |
| عَلیمَه | دانا |
| غَرّاء | نورانی |
| مَهدیَّه | هدایت‌یافته |
| صَفیَّه | صاف و خالص |
| عابدَه | عبادت‌کننده |
| مُتَهَجِّدَه | شب‌زنده‌دار |
| قانِتَه | پیوسته در حال اطاعت از خدا |
در برخی منابع متاخر القاب دیگری نیز برای حضرت فاطمه ذکر شده است از جمله:
- سیدة، مصلّیة، قائمة، شاهدة، صائمة، ولیة، زاکیة، سلیمة، حلیمة، حبیبة، جمیلة، حفیفة، صالحة، مصلحة، صبیحة، محمدة، نصیبة، مجیبة، شریفة، مکرمة، عالمة، فاتحة، مُنعِمة، داعیة، معلمة، شافعة، مشفقة، جاهدة، ناصحة، متجهدة، راقیة، ناصیة، حاضرة، وافیة.[۴] کوثر نیز یکی دیگر از القاب حضرت زهرا است که از سوره کوثر گرفته شده است.[۵]
جستارهای وابسته
- فهرست کنیه‌ها و لقب‌های پیامبر(ص)
- فهرست کنیه‌ها و لقب‌های امام علی(ع)
- فهرست کنیه‌ها و لقب‌های امام حسن مجتبی(ع)
پانویس
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۳۶۳ش، ج۴۳، ص۱۰.
- ↑ ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۳۵۷.
- ↑ ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۳۵۷؛ سید بن طاووس، اقبال الاعمال، فی زیارة السیدة الزهراء، ۱۴۱۷ق، ص۱۱۲.
- ↑ انصاری زنجانی، الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء، ۱۴۲۸ق، ج۱۸، ص۳۴۶ به نقل از محمد الامین، الفاطمیة فی ذکر أسماء فاطمة علیها السّلام.
- ↑ انصاری زنجانی، الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء، ۱۴۲۸ق، ج۲۲، ص۲۵.
- ↑ از جمله در حدیثی از پیامبر آمده است: «خدا او را فاطمه نامیده زیرا او و دوستدارانش (و در روایت دیگر: شیعیانش) را از آتش بریده و بازداشته است.» از امام صادق(ع) نیز نقل شده است: «او فاطمه نامیده شد زیرا از شر و بدی بازداشته شده است.»ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۳۳۰؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۴۳۹.
- ↑ از پیامبر(ص) پرسیدند معنای بتول، که درباره مریم و فاطمه به کار می‌رود، چیست؟ فرمود: زنی است که هرگز عادت ماهیانه ندیده است.(اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۳۳۹؛ نیز ببینید: ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۳۳۰)
- ↑ ام ابیها به لحاظ قواعد زبان عربی، کنیه است ولی با توجه به معنای آن می‌تواند جزو القاب به شمار آید.
منابع
- ابن شهرآشوب، محمد بن علی، المناقب، قم، نشر علامه، ۱۳۷۹ق.
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، قم، رضی، ۱۴۲۱ق.
- انصاری زنجانی، اسماعیل، الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء سلام الله علیها، قم، دلیل ما، ۱۴۲۸ق.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، تحقیق حسین الاعلمی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۷ق.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش.
