آیه ۱۸ سوره جن
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | جن |
| شماره آیه | ۱۸ |
| جزء | ۲۹ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | عبادتگاهها |
| درباره | عبادتگاهها فقط مخصوص عبادت خدای یگانه هستند. |
| آیات مرتبط | آیه ۱۱۴ بقره، آیات ۱۷-۱۸ توبه، آیه ۴۰ حج، آیات ۱۹-۲۰ جن. |
آیه ۱۸ سوره جن نیایشگاهها را مخصوص عبادت خدا دانسته که نباید غیر از او در آنجا خوانده و پرستیده شود.
بیشتر مفسران مساجد در آیه ۱۸ سوره جن را به‌معنای نیایشگاهها گرفته‌اند و معنای آیه را منع از پرستش غیرخدا در همه این پرستش‌گاه‌ها می‌دانند. در تفسیر نمونه این معنا، به‌دلیل تناسب با آيات قبل و بعدش در مورد توحيد و مخصوص‌بودن عبادت براى خدا، موافق با ظاهر آيه دانسته شده است.
سید محمدحسین طباطبائی، با اتکا به برخی روایات، مساجد را اعضای سجده دانسته و آیه را چنین معنا کرده است که اعضای سجده از آن خداست، چون آفريده او هستند، پس نباید آنها را براى غيرخدا بر زمين گذاشت. بعضی مفسران در انتقاد بر این معنا احاديث تأییدکننده آن را غالباً بدون سند و يا با سند ضعيف دانسته‌اند و موارد نقضی برای این تفسیر آورده‌اند.
بعضی دیگر از مفسران مساجد را جمع سجده گرفته‌اند و معنای آیه را این دانسته‌اند که سجده‌ها از آن خداست و جايز نيست كه کسی براى غيرخدا سجده كند. این معنا از سوی بعضی مفسران تضعیف شده است.
متن و ترجمه آیه
وَ أَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً
و اینکه مساجد از آنِ خداست، پس [در آنها] هیچ کس را با خدا [به نیایش] نخوانید[۱]
منظور از مساجد
درباره معنای مساجد در آیه ۱۸ سوره جن نظرات مختلفی از سوی مفسران ابراز شده است؛[۲] ناصر مکارم شیرازی این نظرات را در سه تفسیر کلی جمع کرده است:[۳]
- اینکه منظور از مساجد جمع مَسْجِد، به‌عنوان اسم مکان باشد، که شامل تمام مكان‌هايى است كه در آنجا خدا را سجده مى‌کنند.[۴]
- اینکه منظور از مساجد جمع مَسْجَد، به‌معنای آنچه که با آن سجده می‌کنند، باشد که شامل اعضاى هفت‌گانه سجده در نماز (پیشانی، دو کف دست، دو سر زانو و دو انگشت بزرگ پا) است.[۵]
- اینکه منظور از مساجد جمع مَسجَد به‌معنای سجده باشد.[۶] بنابراین، معنای آیه را چنین آورده‌اند که سجده‌ها از آن خداست و جايز نيست كه کسی برای غير از خدا سجده كند.[۷] برخی مفسران این احتمال را خلاف ظاهر آيه دانسته‌اند و شاهدى برای آن نیافته‌اند.[۸]
مساجد به‌معنای نیایشگاهها
فخر رازی، مفسر اهل‌سنت، تفسیر مساجد در آیه ۱۸ سوره جن به مکان‌های نیایش را قول اکثر مفسران دانسته است.[۹] بعضی مفسران، کامل‌ترین مصداق این مکان‌ها را مسجدالحرام و مصادیق ديگرش را ساير مساجد دانسته‌اند.[۱۰] آنان گسترده‌ترین مصداق مساجد را تمام مكان‌هايى دانسته‌اند كه انسان در آنجا نماز مى‌خواند و خدا را سجده می‌کند.[۱۱] تفسیر گسترده اخیر به این روایت پیامبر(ص) مستند شده است: «جُعِلَتْ لِیَ الْأَرْضُ مَسْجِداً وَ طَهُوراً»؛[۱۲] «تمام روى زمين، سجده‌گاه و وسیله تطهیر براى من قرار داده شده است».[۱۳] بنابراین، معنای آیه چنین دانسته شده که عبادتگاهها از آن خداست، پس در عبادت خود در آنجا هیچ کس را با خدا نخوانید.[۱۴]
بعضی مفسران این آیه را پاسخی به یهودیان، مسیحیان و مشرکان مکه دانسته‌اند که در پرستشگاه‌های خود، در کنار خدای یگانه، کسان یا چیزهایی را می‌پرستیدند.[۱۵] این معنا در روایتی از امام صادق(ع) نیز نقل شده است.[۱۶] ناصر مکارم شیرازی این تفسیر را، به‌دلیل تناسب با آيات قبل و بعدش در مورد توحيد و مخصوص‌بودن عبادت براى خدا، موافق با ظاهر آيه مى‌داند.[۱۷] مفسرانی با تکیه بر این معنا از مساجد، قراردادن مسجد به‌عنوان محل نیایش غیر خدا و محل انجام کارهایی به غیر از عبادت خدا را حرام دانسته‌اند.[۱۸]
مساجد به‌معنای اعضای سجده
تفسیر مساجد در آیه ۱۸ سوره جن به اعضای سجده در متون تفسیری اهل‌سنت[۱۹] و شیعه[۲۰] آمده است. در متون تفسیری شیعه، این تفسیر به روایاتی از امام علی(ع)[۲۱]، امام صادق(ع)[۲۲] و امام جواد(ع)[۲۳] مستند شده است. در روایتی از امام جواد(ع)، از این آیه برای تبیین حکمی شرعی در باب حدود استفاده شده است؛[۲۴] امام جواد(ع)، در رد نظرات فقهای اهل‌سنت درباره حد قطع دست سارق در مجلس معتصم عباسی، به این آیه استناد می‌کند و مساجد را به‌معنای اعضای سجده قلمداد می‌کند.[۲۵]
بر اساس روایت امام جواد(ع)، مفسرانی از شیعه، از جمله سید محمدحسین طباطبائی[۲۶] و فاضل مقداد،[۲۷] معنای مساجد در این آیه را اعضای سجده دانسته‌اند. بنا بر این تفسیر، معنای آیه چنین آورده شده: اعضای سجده از آن خداست، چون آفريده او هستند، پس آنها را براى سجده بر غير خدا نباید بر زمين گذاشت.[۲۸] طباطبایی معنای مختص‌بودن مواضع سجده انسان برای خدا را اين دانسته که این مواضع هفت‌گانه تشريعاً به خدا اختصاص دارند؛ همه اعضای بدن انسان ملک تکوینی خدا هستند، ولی این اعضای هفت‌گانه، علاوه بر اینکه مِلک تکوینی او هستند، مِلک تشریعی او نیز قلمداد می‌شوند.[۲۹]
ناصر مکارم شیرازی احاديث مؤید این معنا از واژه مساجد را غالباً بدون سند يا با سند ضعيف دانسته است.[۳۰] همچنین، موارد نقضى برای این تفسیر آورده است؛ از جمله اینکه در ميان فقهای شیعه مسلم است كه اگر سارق براى بار دوم دزدى كند، قسمت جلوی پاى او، از جمله انگشت بزرگ، را قطع می‌کنند، در حالى كه انگشت بزرگ پا نيز از اعضاى هفت‌گانه سجده است.[۳۱] در نهایت، مکارم شیرازی محتمل دانسته که این تفسير از قبيل توسعه در مفهوم آيه باشد.[۳۲]
پانویس
- ↑ سوره جن، آیه ۱۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۲۰، ص۴۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۵، ص۱۲۴-۱۲۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۵، ص۱۲۴.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳۰، ص۶۷۳-۶۷۴؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۵، ص۱۲۵؛ معرفت، علوم قرآنی، ۱۳۸۱ش، ص۱۰۲.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳۰، ص۶۷۳؛ معرفت، علوم قرآنی، ۱۳۸۱ش، ص۱۰۲.
- ↑ کاشانی، منهج الصادقین، ۱۳۴۰ش، ج۱۰، ص۳۷؛ معرفت، علوم قرآنی، ۱۳۸۱ش، ص۱۰۲؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۵، ص۱۲۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۵، ص۱۲۶.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳۰، ص۶۷۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۵، ص۱۲۴.
- ↑ قرطبی، الجامع لأحكام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۱۹، ص۲۰؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۵، ص۱۲۴.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۳۴۵.
- ↑ ثعلبی، الکشف و البیان، ۱۴۲۲ق، ج۱۰، ص۵۴؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۵۶۰.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۹، ص۴۵۲-۴۵۳؛ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۷، ص۴۴۱؛ هاشمی رفسنجانی، تفسیر راهنما، ۱۳۸۶ش، ج۱۹، ص۳۴۲.
- ↑ طوسی، التبیان، بی‌تا، ج۱۰، ص۱۵۵؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۶۲۹.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۳، ص۳۵۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۵، ص۱۲۶.
- ↑ مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۶، ص۴۶۵.
- ↑ طبرانی، التفسير الكبير، ۲۰۰۸م، ج۶، ص۳۶۶.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۲۳۷.
- ↑ صدوق، کتاب من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۶۲۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۳۱۲.
- ↑ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۳۱۹-۳۲۰.
- ↑ مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۶، ص۴۶۴.
- ↑ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۳۱۹-۳۲۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۲۰، ص۵۰.
- ↑ فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۱۲۷.
- ↑ کاشانی، منهج الصادقین، ۱۳۴۰ش، ج۱۰، ص۳۷؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۲۰، ص۵۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۲۰، ص۵۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۵، ص۱۲۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۵، ص۱۲۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۵، ص۱۲۶.
منابع
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تحقیق محمدمهدی ناصح و محمدجعفر یاحقی، مشهد، بنياد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ق.
- ثعلبی، احمد بن محمد، الكشف و البيان (تفسير الثعلبی)، تحقیق ابی‌محمد بن عاشور، دار إحياء التراث العربی، ۱۴۲۲ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، تحقیق محمدرضا حسینی جلالی، قم، مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
- زمخشری، محمود بن عمر، الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل فى وجوه التأويل، تحقیق مصطفی حسین احمد، بیروت، دار الكتاب العربی، ۱۴۰۷ق.
- صدوق، محمد بن علی، کتاب من لایحضره الفقیه، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامى، ۱۴۱۳ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۴ق.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، التفسير الكبير: تفسير القرآن العظيم (الطبرانى)، اربد (اردن هاشمی)، دار الكتاب الثقافی، ۲۰۰۸م.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی و سید فضل‌الله طباطبایی یزدی، تهران، انتشارات ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد حبیب عاملی، بیروت، دار إحياء التراث العربی، بی‌تا.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، مكتبة العلمية الاسلامية، ۱۳۸۰ق.
- فاضل مقداد، فاضل بن عبدالله، كنز العرفان فى فقه القرآن، تحقیق محمدباقر شریف‌زاده، محمدباقر بهبودی، تهران، انتشارات مرتضوی، ۱۳۷۳ش.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار إحياء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- فیض کاشانی، محمد بن شاه‌مرتضی، تفسیر الصافی، تحقیق حسین اعلمی، تهران، مكتبة الصدر، ۱۴۱۵ق.
- قرآن کریم، ترجمه محمدعلی کوشا، دستیارانِ ترجمه محسن روزخوش و محمدعلی رضاپور، تهران، نشر نی، ۱۴۰۱ش.
- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحكام القرآن، تهران، انتشارات ناصرخسرو، ۱۳۶۴ش.
- کاشانی، فتح‌الله بن شکرالله، تفسير كبير منهج الصادقين فی إلزام المخالفين، تحقیق ابوالحسن شعرانی، تهران، کتابفروشی اسلاميه، ۱۳۴۰ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الكتب الإسلامية، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحارالانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تحقیق السيد ابراهيم ميانجی و محمدباقر بهبودی، بیروت، دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مدرسی، محمدتقی، من هدی القرآن، تهران، دار المحبی الحسین، ۱۴۱۹ق.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، قم، دار الكتاب الإسلامی، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الكتب الاسلاميه، ۱۳۷۴ش.
- هاشمی رفسنجانی، اکبر، تفسير راهنما: روشى نو در ارائه مفاهيم موضوعات قرآن، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۶ش.