قصص القرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
جز ←موضوعات داستان‌های قرآن: ویکیسازی |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:کتاب النور المبین.jpg|بندانگشتی|200px|[[قصص الانبیاء جزایری|النورالمبین فی قصص الأنبیاء و المرسلین]]، نوشته [[سید نعمت الله جزایری]]]] | [[پرونده:کتاب النور المبین.jpg|بندانگشتی|200px|[[قصص الانبیاء جزایری|النورالمبین فی قصص الأنبیاء و المرسلین]]، نوشته [[سید نعمت الله جزایری]]]] | ||
'''قِصَصُ | '''قِصَصُ الْقُرْآن'''، به‌معنای داستان‌های [[قرآن]] نزدیک به یک‌سوم [[آیه|آیات]] قرآن را در بر می‌گیرد که داستان‌هایی درباره پیشینیان و نیز رویدادهای دوره نزول قرآن است. علت استفاده فراوان قرآن از داستان را ظرفیت بالای آن در تأثیرگذاری بر اندیشه و روح انسان دانسته‌اند. قرآن خود، هدف از بیان داستانها را درس‌گرفتن انسان‌ها معرفی کرده و در [[آیه|آیات]] فراوانی، به تأمل در سرگذشت پیشینیان، سفارش کرده است. | ||
براساس آیات قرآن، داستان‌های قرآنی، ساختگی و افسانه‌ای نیست؛ بلکه واقعیت‌هایی است که خردمندان از آنها عبرت می‌گیرند و موجب هدایت مؤمنان می‌شود. داستان‌های قرآن بر طبق روش‌های معمولا داستان‌نویسی و رمان‌نویسی نوشته نشده است. [[سیدمحمدحسین طباطبایی]] | براساس آیات قرآن، داستان‌های قرآنی، ساختگی و افسانه‌ای نیست؛ بلکه واقعیت‌هایی است که خردمندان از آنها عبرت می‌گیرند و موجب هدایت مؤمنان می‌شود. داستان‌های قرآن بر طبق روش‌های معمولا داستان‌نویسی و رمان‌نویسی نوشته نشده است. به گفته [[سیدمحمدحسین طباطبایی]]، قرآن تنها آنچه را که در جهت هدف قرآن یعنی هدایت است، ذکر می‌کند و به بیان جزئیات رویدادها نمی‌پردازد. | ||
بیشتر داستان‌های [[قرآن]]، درباره زندگی [[پیامبران]] است. قرآن به ویژه درباره پیامبرانی چون [[ابراهیم]]، [[موسی]]، [[یوسف]] و [[پیامبر اسلام(ص)]] به صورت مفصل سخن گفته است. | بیشتر داستان‌های [[قرآن]]، درباره زندگی [[پیامبران]] است. قرآن به ویژه درباره پیامبرانی چون [[ابراهیم]]، [[موسی]]، [[یوسف]] و [[پیامبر اسلام(ص)]] به صورت مفصل سخن گفته است. | ||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
==داستان در قرآن== | ==داستان در قرآن== | ||
[[قرآن]] تأکید فراوانی بر استفاده از قالب داستان، برای ارائه معارف، دارد. نزدیک به | [[قرآن]] تأکید فراوانی بر استفاده از قالب داستان، برای ارائه معارف، دارد. نزدیک به یک‌سوم [[آیه|آیات]] قرآن، درباره داستان‌های پیشینیان و نیز رویدادهای دوره نزول قرآن است. در قرآن جهان آخرت نیز در قالب داستان ترسیم شده است.<ref>مرویان، اهداف تربیتی در قصّههای قرآن، ۱۳۸۴ش، ص۲۰۱؛ بلاغی، قصص قرآن، ۱۳۸۰ش، ص۱۳-۱۵.</ref> | ||
به داستان‌های [[قرآن|قرآنی]]، قصص القرآن گفته می‌شود. قصص جمع قصه و به معنای داستانها است.<ref>بلاغی، قصص قرآن، ۱۳۸۰ش، ص۱۴؛ طالبی، تاریخ در قصص قرآن، ص۲۹.</ref> | به داستان‌های [[قرآن|قرآنی]]، قصص القرآن گفته می‌شود. قصص جمع قصه و به معنای داستانها است.<ref>بلاغی، قصص قرآن، ۱۳۸۰ش، ص۱۴؛ طالبی، تاریخ در قصص قرآن، ص۲۹.</ref> | ||
قرآن، خود، در آیاتی به | قرآن، خود، در آیاتی به ویژگی داستان‌پردازی‌اش اشاره کرده است؛ در آیه ۹۹ [[سوره طه]] آمده است که قرآن، داستان‌های پیشینیان را برای [[پیامبر(ص)]] بیان می‌کند. در [[سوره یوسف]] نیز داستان زندگی [[حضرت یوسف]]، بهترین داستان خوانده شده است که قرار است برای پیامبر گفته شود.<ref>بلاغی، قصص قرآن، ۱۳۸۰ش، ص۱۴؛ قرآن، سوره یوسف، آیه۳.</ref> | ||
در برخی از [[روایات]]، عبارت أحسن القصص (بهترین داستان)، برای خود قرآن، به‌کار برده شده است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۹، ص۳۰۱.</ref> | در برخی از [[روایات]]، عبارت أحسن القصص (بهترین داستان)، برای خود قرآن، به‌کار برده شده است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۹، ص۳۰۱.</ref> | ||
| خط ۱۷: | خط ۱۷: | ||
علت استفاده فراوان قرآن از داستان را ظرفیت بالای داستان در تأثیرگذاری بر اندیشه و روح انسان دانسته‌اند.<ref>بلاغی، قصص قرآن، ۱۳۸۰ش، ص۱۳و۱۴؛ طالبی، تاریخ در قصص قرآن، ص۲۹.</ref> گفته‌اند: از آن‌رو که طبیعت انسان از نصیحت مستقیم، روی‌گردان است، قرآن آموزه‌های خود را از راه داستان و به‌صورت غیرمستقیم عرضه کرده است.<ref>بلاغی، قصص قرآن، ۱۳۸۰ش، ص۱۳؛.</ref> | علت استفاده فراوان قرآن از داستان را ظرفیت بالای داستان در تأثیرگذاری بر اندیشه و روح انسان دانسته‌اند.<ref>بلاغی، قصص قرآن، ۱۳۸۰ش، ص۱۳و۱۴؛ طالبی، تاریخ در قصص قرآن، ص۲۹.</ref> گفته‌اند: از آن‌رو که طبیعت انسان از نصیحت مستقیم، روی‌گردان است، قرآن آموزه‌های خود را از راه داستان و به‌صورت غیرمستقیم عرضه کرده است.<ref>بلاغی، قصص قرآن، ۱۳۸۰ش، ص۱۳؛.</ref> | ||
قرآن اهداف خوداز بیان | قرآن اهداف خوداز بیان داستانها را اطمینان خاطر پیامبر<ref>سوره هود، آیه۱۲۰.</ref>، موعظه‌کردن<ref>سوره هود، آیه۱۲۰.</ref>، تذکر مؤمنان<ref>سوره هود، آیه۱۲۰.</ref> و درس‌گرفتن انسان‌ها<ref>سوره یوسف، آیه۱۱۱.</ref> معرفی کرده است. آیات فراوانی از قرآن به تأمل در سرگذشت پیشینیان، سفارش کرده‌اند.<ref>طالبی، تاریخ در قصص قرآن، ص۲۹.</ref> | ||
براساس آیات قرآن، داستان‌های قرآنی ساختگی و افسانه‌ای نیست؛ بلکه واقعیت‌هایی است که خردمندان از آنها عبرت می‌گیرند و موجب هدایت مؤمنان می‌شود.<ref>سوره یوسف، آیه۱۱؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۴۵۷و۴۵۸.</ref> | براساس آیات قرآن، داستان‌های قرآنی ساختگی و افسانه‌ای نیست؛ بلکه واقعیت‌هایی است که خردمندان از آنها عبرت می‌گیرند و موجب هدایت مؤمنان می‌شود.<ref>سوره یوسف، آیه۱۱؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۴۵۷و۴۵۸.</ref> | ||
برخی با بررسی قصه‌های قرآن، سه هدف | برخی با بررسی قصه‌های قرآن، سه هدف کلّی آنها را به شرح زیر نشان داده‌اند: | ||
*اهداف | *اهداف شناختی: بیان باورهای دینی مانند ضرورت دین و [[نبوت]]؛ | ||
*اهداف | *اهداف اجتماعی: بیان علت‌های پیروزی یا شکست اقوام، معرفی اقوام برتر و نمونه، بیان علت برخورداری امت‌ها از نعمت‌ها یا گرفتارشدن‌شان به عذاب‌های الهی؛ | ||
*اهداف | *اهداف اخلاقی و تربیتی: معرفی الگو مانند معرفی [[پیامبر(ص)]] و [[حضرت ابراهیم]] و کسانی که با او ایمان آوردند، معرفی [[شیطان]] به عنوان عامل مهم انحراف انسان، بیان ارزش‌های مهم اخلاقی.<ref>مرویان، اهداف تربیتی در قصّههای قرآن، ۱۳۸۴ش، ص۲۰۱-۲۰۷.</ref> | ||
==ویژگی‌های داستان‌پردازی قرآن== | ==ویژگی‌های داستان‌پردازی قرآن== | ||
داستان‌های قرآن بر طبق روش‌های معمولا داستان‌نویسی و رمان‌نویسی گفته نشده است.<ref>حسینی، ریخت‌شناسی قصه‌های قرآن، ۱۳۸۲، ص۶۷.</ref> [[سیدمحمدحسین طباطبایی]] | داستان‌های قرآن بر طبق روش‌های معمولا داستان‌نویسی و رمان‌نویسی گفته نشده است.<ref>حسینی، ریخت‌شناسی قصه‌های قرآن، ۱۳۸۲، ص۶۷.</ref> بنا بر نقل [[سیدمحمدحسین طباطبایی]] داستان‌های قرآن به جزئیاتی چون نَسب اشخاص و زمان و مکان وقوع رویدادها و دیگر ویژگی‌هایی که برای مورخان و رمان‌نویسان مهم است، نمی‌پردازد و تنها آنچه را که در جهت هدف قرآن یعنی هدایت است، ذکر می‌کند.<ref>علامه طباطبایی، المیزان، ترجمه موسوی همدانی، ص۶۴، به نقل از: حسینی، ریخت‌شناسی قصه‌های قرآن، ۱۳۸۲، ص۶۷.</ref> | ||
برای داستان‌های [[قرآن]]، به لحاظ محتوایی و ساختاری، ویژگی‌هایی ذکر شده است. برخی از ویژگی‌های محتوایی داستان‌های قرآن را واقعی‌بودن، هدف‌مندی و پیام‌داشتن، ذکر معجزات و امور خارق‌العاده و وجود تیپ‌های متفاوت شخصیتی در داستانها دانسته‌اند.<ref>سنگری، محمدرضا، | برای داستان‌های [[قرآن]]، به لحاظ محتوایی و ساختاری، ویژگی‌هایی ذکر شده است. برخی از ویژگی‌های محتوایی داستان‌های قرآن را واقعی‌بودن، هدف‌مندی و پیام‌داشتن، ذکر معجزات و امور خارق‌العاده و وجود تیپ‌های متفاوت شخصیتی در داستانها دانسته‌اند.<ref>سنگری، محمدرضا، هدف‌ها و شیوه‌های داستان‌پردازی در قرآن، ۱۳۸۴ش، ص۴-۷.</ref> | ||
گفته شده قرآن در داستان‌نویسی به لحاظ ساختاری، از شیوه خاص پیروی نکرده و داستانها را با اسلوب‌های متنوعی بیان کرده است.<ref>صادق‌پور، نگاهی به ویژگی‌های ساختاری داستان‌های قرآن، ۱۳۷۶ش، ص۲۷۴.</ref> | |||
در برخی از داستان‌های قرآن، مانند داستان [[اصحاب کهف]]، در آغاز چکیده‌ای از داستان ارائه شده و سپس تمام آن به صورت مفصل آمده است. در برخی از داستانها مانند داستان [[حضرت موسی|موسی]] و فرعون، سرانجامِ داستان در ابتدای آن بیان شده و پس از آن، داستان از آغاز تا پایان، بیان شده است. برخی از داستان‌های قرآن هم مانند داستان ولادت [[حضرت عیسی]]، | در برخی از داستان‌های قرآن، مانند داستان [[اصحاب کهف]]، در آغاز چکیده‌ای از داستان ارائه شده و سپس تمام آن به صورت مفصل آمده است. در برخی از داستانها مانند داستان [[حضرت موسی|موسی]] و فرعون، سرانجامِ داستان در ابتدای آن بیان شده و پس از آن، داستان از آغاز تا پایان، بیان شده است. برخی از داستان‌های قرآن هم مانند داستان ولادت [[حضرت عیسی]]، به صورت ناگهانی و بدون مقدمه آغاز شده و تا پایان پیش رفته است.<ref>صادق‌پور، نگاهی به ویژگی‌های ساختاری داستان‌های قرآن، ۱۳۷۶ش، ص۲۷۵-۲۷۹.</ref> | ||
برخی از ویژگی‌های عمومی داستان‌های قرآن، به شرح زیر است: | برخی از ویژگی‌های عمومی داستان‌های قرآن، به شرح زیر است: | ||
*در قرآن | *در قرآن بخشهایی از داستان که نقش مهمی در راستای هدف قرآن دارند، برجسته می‌شود و از آنها به تفصیل گفتگو می‌شود. | ||
*شخصیت‌های داستان‌های قرآن، به صورت زنده و مجسّم دربرابر مخاطب ظهور می‌کنند. | *شخصیت‌های داستان‌های قرآن، به صورت زنده و مجسّم دربرابر مخاطب ظهور می‌کنند. | ||
*در داستان‌های قرآن جمله معترضه، به صورت فراوان به کار رفته است. | *در داستان‌های قرآن جمله معترضه، به صورت فراوان به کار رفته است. | ||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
*داستانها غالبا از شخصیت‌های کمی تشکیل شده است. بیشتر آنها بر ساختار سه‌گانهٔ خدا، پیامبر و قوم پیامبر، استوار است. | *داستانها غالبا از شخصیت‌های کمی تشکیل شده است. بیشتر آنها بر ساختار سه‌گانهٔ خدا، پیامبر و قوم پیامبر، استوار است. | ||
*داستانها دوره زمانی وقوع رویدادها را بیان نمی‌کند. | *داستانها دوره زمانی وقوع رویدادها را بیان نمی‌کند. | ||
*داستانها، معمولاً | *داستانها، معمولاً با بیان سرانجام داستان و نتیجه‌گیری صریح، پایان می‌یابد.<ref>معموری، تحلیل ساختار روایت در قرآن، ۱۳۹۲ش، ص۶۶و۶۷. </ref> | ||
==موضوعات داستان‌های قرآن== | ==موضوعات داستان‌های قرآن== | ||
بیشتر داستان‌های [[قرآن]]، درباره زندگی [[پیامبران]] است. قرآن به ویژه درباره پیامبرانی چون [[ابراهیم]]، [[موسی]]، [[یوسف]] و [[پیامبر اسلام(ص)]] به صورت مفصل سخن گفته است. به جز پیامبران درباره افراد دیگر و نیز برخی از اقوام و گروه‌ها هم در قرآن، داستان‌هایی نقل شده است.<ref> | بیشتر داستان‌های [[قرآن]]، درباره زندگی [[پیامبران]] است. قرآن به ویژه درباره پیامبرانی چون [[ابراهیم]]، [[موسی]]، [[یوسف]] و [[پیامبر اسلام(ص)]] به صورت مفصل سخن گفته است. به جز پیامبران درباره افراد دیگر و نیز برخی از اقوام و گروه‌ها هم در قرآن، داستان‌هایی نقل شده است.<ref>رجوع کنید به: بلاغی، قصص قرآن، ۱۳۸۰ش؛ صحفی، قصه‌های قرآن، ۱۳۷۹ش.</ref> | ||
برخی از داستان‌های قرآن عبارت است از: | برخی از داستان‌های قرآن عبارت است از: | ||
{{ستون-شروع|۳}} | {{ستون-شروع|۳}} | ||
| خط ۷۱: | خط ۷۱: | ||
*[[زکریا]] و [[یحیی]] (سوره [[سوره مریم|مریم]]: ۲-۱۵) | *[[زکریا]] و [[یحیی]] (سوره [[سوره مریم|مریم]]: ۲-۱۵) | ||
*[[مریم]] (سوره [[سوره کهف|کهف]]:۳۵-۳۸) | *[[مریم]] (سوره [[سوره کهف|کهف]]:۳۵-۳۸) | ||
*ولادت [[ حضرت عیسی|عیسی]] (سوره [[سوره مریم|مریم]]: ۱۶-۳۷) | *ولادت [[حضرت عیسی|عیسی]] (سوره [[سوره مریم|مریم]]: ۱۶-۳۷) | ||
*[[اصحاب اخدود|اصحاب اُخدود]] (سوره [[سوره بروج|بروج]]: ۴-۱۰) | *[[اصحاب اخدود|اصحاب اُخدود]] (سوره [[سوره بروج|بروج]]: ۴-۱۰) | ||
*اصحاب سَبت (سوره [[سوره اعراف|اعراف]]: ۱۶۳-۱۶۶) | *اصحاب سَبت (سوره [[سوره اعراف|اعراف]]: ۱۶۳-۱۶۶) | ||
*[[اصحاب کهف]] (سوره [[سوره کهف|کهف]]: ۹-۲۶) | *[[اصحاب کهف]] (سوره [[سوره کهف|کهف]]: ۹-۲۶) | ||
*[[ | *[[ذوالقرنین]] (سوره [[سوره کهف|کهف]]: ۸۳-۹۸) | ||
*[[اصحاب فیل]] (سوره [[سوره بروج|بروج]]: تمام سوره) | *[[اصحاب فیل]] (سوره [[سوره بروج|بروج]]: تمام سوره) | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
| خط ۱۰۹: | خط ۱۰۹: | ||
*م.خراسانی، مهدی، «راهنمای پژوهش در داستان‌های قرآن»، آینه پژوهش، ش۱۵، ۱۳۷۱ش. | *م.خراسانی، مهدی، «راهنمای پژوهش در داستان‌های قرآن»، آینه پژوهش، ش۱۵، ۱۳۷۱ش. | ||
*معموری، علی، تحلیل ساختار روایت در قرآن: بررسی منطق توالی پیرفت‌ها، تهران، نگاه معاصر، ۱۳۹۲ش. | *معموری، علی، تحلیل ساختار روایت در قرآن: بررسی منطق توالی پیرفت‌ها، تهران، نگاه معاصر، ۱۳۹۲ش. | ||
*مرویان حسینی، محمود، «اهداف | *مرویان حسینی، محمود، «اهداف تربیتی در قصّههای قرآن»، پژوهش‌های قٰرآنی، ش۴۱، ۱۳۸۴ش. | ||
*مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش. | *مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش. | ||
{{پیامبران در قرآن}} | {{پیامبران در قرآن}} | ||
نسخهٔ ۱۷ ژانویهٔ ۲۰۱۸، ساعت ۱۳:۵۸
قِصَصُ الْقُرْآن، به‌معنای داستان‌های قرآن نزدیک به یک‌سوم آیات قرآن را در بر می‌گیرد که داستان‌هایی درباره پیشینیان و نیز رویدادهای دوره نزول قرآن است. علت استفاده فراوان قرآن از داستان را ظرفیت بالای آن در تأثیرگذاری بر اندیشه و روح انسان دانسته‌اند. قرآن خود، هدف از بیان داستانها را درس‌گرفتن انسان‌ها معرفی کرده و در آیات فراوانی، به تأمل در سرگذشت پیشینیان، سفارش کرده است.
براساس آیات قرآن، داستان‌های قرآنی، ساختگی و افسانه‌ای نیست؛ بلکه واقعیت‌هایی است که خردمندان از آنها عبرت می‌گیرند و موجب هدایت مؤمنان می‌شود. داستان‌های قرآن بر طبق روش‌های معمولا داستان‌نویسی و رمان‌نویسی نوشته نشده است. به گفته سیدمحمدحسین طباطبایی، قرآن تنها آنچه را که در جهت هدف قرآن یعنی هدایت است، ذکر می‌کند و به بیان جزئیات رویدادها نمی‌پردازد.
بیشتر داستان‌های قرآن، درباره زندگی پیامبران است. قرآن به ویژه درباره پیامبرانی چون ابراهیم، موسی، یوسف و پیامبر اسلام(ص) به صورت مفصل سخن گفته است.
داستان در قرآن
قرآن تأکید فراوانی بر استفاده از قالب داستان، برای ارائه معارف، دارد. نزدیک به یک‌سوم آیات قرآن، درباره داستان‌های پیشینیان و نیز رویدادهای دوره نزول قرآن است. در قرآن جهان آخرت نیز در قالب داستان ترسیم شده است.[۱] به داستان‌های قرآنی، قصص القرآن گفته می‌شود. قصص جمع قصه و به معنای داستانها است.[۲]
قرآن، خود، در آیاتی به ویژگی داستان‌پردازی‌اش اشاره کرده است؛ در آیه ۹۹ سوره طه آمده است که قرآن، داستان‌های پیشینیان را برای پیامبر(ص) بیان می‌کند. در سوره یوسف نیز داستان زندگی حضرت یوسف، بهترین داستان خوانده شده است که قرار است برای پیامبر گفته شود.[۳] در برخی از روایات، عبارت أحسن القصص (بهترین داستان)، برای خود قرآن، به‌کار برده شده است.[۴]
اهداف قرآن از داستان‌پردازی
علت استفاده فراوان قرآن از داستان را ظرفیت بالای داستان در تأثیرگذاری بر اندیشه و روح انسان دانسته‌اند.[۵] گفته‌اند: از آن‌رو که طبیعت انسان از نصیحت مستقیم، روی‌گردان است، قرآن آموزه‌های خود را از راه داستان و به‌صورت غیرمستقیم عرضه کرده است.[۶]
قرآن اهداف خوداز بیان داستانها را اطمینان خاطر پیامبر[۷]، موعظه‌کردن[۸]، تذکر مؤمنان[۹] و درس‌گرفتن انسان‌ها[۱۰] معرفی کرده است. آیات فراوانی از قرآن به تأمل در سرگذشت پیشینیان، سفارش کرده‌اند.[۱۱] براساس آیات قرآن، داستان‌های قرآنی ساختگی و افسانه‌ای نیست؛ بلکه واقعیت‌هایی است که خردمندان از آنها عبرت می‌گیرند و موجب هدایت مؤمنان می‌شود.[۱۲]
برخی با بررسی قصه‌های قرآن، سه هدف کلّی آنها را به شرح زیر نشان داده‌اند:
- اهداف شناختی: بیان باورهای دینی مانند ضرورت دین و نبوت؛
- اهداف اجتماعی: بیان علت‌های پیروزی یا شکست اقوام، معرفی اقوام برتر و نمونه، بیان علت برخورداری امت‌ها از نعمت‌ها یا گرفتارشدن‌شان به عذاب‌های الهی؛
- اهداف اخلاقی و تربیتی: معرفی الگو مانند معرفی پیامبر(ص) و حضرت ابراهیم و کسانی که با او ایمان آوردند، معرفی شیطان به عنوان عامل مهم انحراف انسان، بیان ارزش‌های مهم اخلاقی.[۱۳]
ویژگی‌های داستان‌پردازی قرآن
داستان‌های قرآن بر طبق روش‌های معمولا داستان‌نویسی و رمان‌نویسی گفته نشده است.[۱۴] بنا بر نقل سیدمحمدحسین طباطبایی داستان‌های قرآن به جزئیاتی چون نَسب اشخاص و زمان و مکان وقوع رویدادها و دیگر ویژگی‌هایی که برای مورخان و رمان‌نویسان مهم است، نمی‌پردازد و تنها آنچه را که در جهت هدف قرآن یعنی هدایت است، ذکر می‌کند.[۱۵]
برای داستان‌های قرآن، به لحاظ محتوایی و ساختاری، ویژگی‌هایی ذکر شده است. برخی از ویژگی‌های محتوایی داستان‌های قرآن را واقعی‌بودن، هدف‌مندی و پیام‌داشتن، ذکر معجزات و امور خارق‌العاده و وجود تیپ‌های متفاوت شخصیتی در داستانها دانسته‌اند.[۱۶]
گفته شده قرآن در داستان‌نویسی به لحاظ ساختاری، از شیوه خاص پیروی نکرده و داستانها را با اسلوب‌های متنوعی بیان کرده است.[۱۷] در برخی از داستان‌های قرآن، مانند داستان اصحاب کهف، در آغاز چکیده‌ای از داستان ارائه شده و سپس تمام آن به صورت مفصل آمده است. در برخی از داستانها مانند داستان موسی و فرعون، سرانجامِ داستان در ابتدای آن بیان شده و پس از آن، داستان از آغاز تا پایان، بیان شده است. برخی از داستان‌های قرآن هم مانند داستان ولادت حضرت عیسی، به صورت ناگهانی و بدون مقدمه آغاز شده و تا پایان پیش رفته است.[۱۸]
برخی از ویژگی‌های عمومی داستان‌های قرآن، به شرح زیر است:
- در قرآن بخشهایی از داستان که نقش مهمی در راستای هدف قرآن دارند، برجسته می‌شود و از آنها به تفصیل گفتگو می‌شود.
- شخصیت‌های داستان‌های قرآن، به صورت زنده و مجسّم دربرابر مخاطب ظهور می‌کنند.
- در داستان‌های قرآن جمله معترضه، به صورت فراوان به کار رفته است.
- شیوه گفتگوی طرفینی به‌ویژه گفتگو میان دو شخصیت متضاد، از شیوه‌های رایج داستان‌های قرآن است.
- داستانها غالبا از شخصیت‌های کمی تشکیل شده است. بیشتر آنها بر ساختار سه‌گانهٔ خدا، پیامبر و قوم پیامبر، استوار است.
- داستانها دوره زمانی وقوع رویدادها را بیان نمی‌کند.
- داستانها، معمولاً با بیان سرانجام داستان و نتیجه‌گیری صریح، پایان می‌یابد.[۱۹]
موضوعات داستان‌های قرآن
بیشتر داستان‌های قرآن، درباره زندگی پیامبران است. قرآن به ویژه درباره پیامبرانی چون ابراهیم، موسی، یوسف و پیامبر اسلام(ص) به صورت مفصل سخن گفته است. به جز پیامبران درباره افراد دیگر و نیز برخی از اقوام و گروه‌ها هم در قرآن، داستان‌هایی نقل شده است.[۲۰] برخی از داستان‌های قرآن عبارت است از:
- خلقت آدم (سوره بقره: ۳۰-۳۸)
- عصیان شیطان (سوره اعراف: ۱۱-۱۷)
- هابیل و قابیل (سورهمائده: ۲۷-۳۲)
- نوح و طوفان نوح(سوره هود: ۲۵-۴۹)
- هود و قوم عاد(سوره هود: ۵۰-۶۰)
- صالح و قوم ثمود (سوره هود: ۶۱-۶۸)
- ابراهیم و زنده‌شدن پرندگان (سوره بقره: ۲۶۰)
- مناظره ابراهیم و نمرود (سوره بقره: ۲۵۸)
- شکستن بت‌ها توسط ابراهیم (سوره انبیاء: ۵۱-۷۰)
- مناظره ابراهیم با مشرکان (سوره انعام: ۷۴-۸۳)
- ذبح اسماعیل (سوره صافات: ۱۰۱-۱۱۱)
- قوم لوط (سوره هود: ۷۷-۸۳)
- زندگی یوسف (سوره یوسف: تمام سوره)
- زندگی موسی (سوره قصص: ۳-۴۶)
- داستان موسی و خضر (سوره کهف: ۶۰-۸۲)
- موسی وقارون (سوره قصص: ۷۶-۸۳)
- گاو بنی اسرائیل (سوره بقره: ۶۷-۷۴)
- طالوت و جالوت (سوره بقره: ۲۴۶-۲۵۲)
- آزمایش داوود (سوره ص: ۱۷-۲۶)
- سلیمان و بلقیس (سوره نمل: ۱۵-۴۴)
- بلاهایایوب (سوره ص: ۴۱-۴۴)
- یونس در شکم ماهی (سوره صافات: ۱۳۹-۱۴۸)
- زنده‌شدن عُزَیر پس از صد سال (سوره بقره: ۲۵۹)
- زکریا و یحیی (سوره مریم: ۲-۱۵)
- مریم (سوره کهف:۳۵-۳۸)
- ولادت عیسی (سوره مریم: ۱۶-۳۷)
- اصحاب اُخدود (سوره بروج: ۴-۱۰)
- اصحاب سَبت (سوره اعراف: ۱۶۳-۱۶۶)
- اصحاب کهف (سوره کهف: ۹-۲۶)
- ذوالقرنین (سوره کهف: ۸۳-۹۸)
- اصحاب فیل (سوره بروج: تمام سوره)
کتابشناسی قصص القرآن
قصص القرآن یکی از جالب‌ترین مباحث علوم قرآنی است و کتاب‌های فراوانی درباره آن نوشته شده است.[۲۱] این کتاب‌ها غالباً قصص القرآن نامیده می‌شوند. برخی از آنها عبارت‌اند از:
- النورالمبین فی قصص الأنبیاء و المرسلین از سید نعمت الله جزایری
- قصص قرآن از سید صدرالدین بلاغی
- القصص القرآنی، از سید محمدباقر حکیم
- قصص القرآن دلالیاً و جمالیاً از محمود بستانی
- قصه‌های قرآن از سیدمحمد صحفی
- داستان پیامبران از علی موسوی گرمارودی
- پژوهشی در جلوه‌های هنری داستان‌های قرآن از محمود بستانی
- داستان‌های قرآن از سیدمحمد شیرازی
- قصص قرآن از سیدمحمدباقر موسوی
- تاریخ انبیاء یا قصص قرآن از سیدنبی اولیائی
- قصص قرآن یا تاریخ انبیاء از سید هاشم رسولی محلاتی
- قصص قرآن از ابوبکر عتیق نیشابوری[۲۲]
پانویس
الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود
منابع
- بلاغی، صدرالدین، قصص قرآن، تهران، امیرکبیر، چاپ هفدهم، ۱۳۸۰ش.
- حسینی، محمد، ریخت‌شناسی قصه‌های قرآن: بازخوانش دوازده قصه قرآنی، تهران، ققنوس، ۱۳۸۲ش.
- سنگری، محمدرضا، «هدف‌ها و شیوه‌های داستان‌پردازی در قرآن»، آموزش قرآن، ش۸، ۱۳۸۴ش.
- صادق‌پور، محمدحسین، کتابشناسی قصه‌های قرآن، مشکوة، ش۶۰و۶۱، ۱۳۷۷ش.
- صادق‌پور، محمدحسین، «نگاهی به ویژگی‌های ساختاری داستان‌های قرآن»، مشکوة، ش۵۴و۵۵، ۱۳۷۶ش.
- صحفی، سیدمحمد، قصه‌های قرآن، قم، اهل بیت، چاپ دوم، ۱۳۷۹ش.
- طالبی، تهماسب، «تاریخ در قصص قرآن»، آموزش تاریخ، ش۴۲، ۱۳۹۰ش.
- م.خراسانی، مهدی، «راهنمای پژوهش در داستان‌های قرآن»، آینه پژوهش، ش۱۵، ۱۳۷۱ش.
- معموری، علی، تحلیل ساختار روایت در قرآن: بررسی منطق توالی پیرفت‌ها، تهران، نگاه معاصر، ۱۳۹۲ش.
- مرویان حسینی، محمود، «اهداف تربیتی در قصّههای قرآن»، پژوهش‌های قٰرآنی، ش۴۱، ۱۳۸۴ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- ↑ مرویان، اهداف تربیتی در قصّههای قرآن، ۱۳۸۴ش، ص۲۰۱؛ بلاغی، قصص قرآن، ۱۳۸۰ش، ص۱۳-۱۵.
- ↑ بلاغی، قصص قرآن، ۱۳۸۰ش، ص۱۴؛ طالبی، تاریخ در قصص قرآن، ص۲۹.
- ↑ بلاغی، قصص قرآن، ۱۳۸۰ش، ص۱۴؛ قرآن، سوره یوسف، آیه۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۹، ص۳۰۱.
- ↑ بلاغی، قصص قرآن، ۱۳۸۰ش، ص۱۳و۱۴؛ طالبی، تاریخ در قصص قرآن، ص۲۹.
- ↑ بلاغی، قصص قرآن، ۱۳۸۰ش، ص۱۳؛.
- ↑ سوره هود، آیه۱۲۰.
- ↑ سوره هود، آیه۱۲۰.
- ↑ سوره هود، آیه۱۲۰.
- ↑ سوره یوسف، آیه۱۱۱.
- ↑ طالبی، تاریخ در قصص قرآن، ص۲۹.
- ↑ سوره یوسف، آیه۱۱؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۴۵۷و۴۵۸.
- ↑ مرویان، اهداف تربیتی در قصّههای قرآن، ۱۳۸۴ش، ص۲۰۱-۲۰۷.
- ↑ حسینی، ریخت‌شناسی قصه‌های قرآن، ۱۳۸۲، ص۶۷.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ترجمه موسوی همدانی، ص۶۴، به نقل از: حسینی، ریخت‌شناسی قصه‌های قرآن، ۱۳۸۲، ص۶۷.
- ↑ سنگری، محمدرضا، هدف‌ها و شیوه‌های داستان‌پردازی در قرآن، ۱۳۸۴ش، ص۴-۷.
- ↑ صادق‌پور، نگاهی به ویژگی‌های ساختاری داستان‌های قرآن، ۱۳۷۶ش، ص۲۷۴.
- ↑ صادق‌پور، نگاهی به ویژگی‌های ساختاری داستان‌های قرآن، ۱۳۷۶ش، ص۲۷۵-۲۷۹.
- ↑ معموری، تحلیل ساختار روایت در قرآن، ۱۳۹۲ش، ص۶۶و۶۷.
- ↑ رجوع کنید به: بلاغی، قصص قرآن، ۱۳۸۰ش؛ صحفی، قصه‌های قرآن، ۱۳۷۹ش.
- ↑ صادق‌پور، کتابشناسی قصه‌های قرآن، ۱۳۷۷ش، ص۳۰۶و۳۰۷.
- ↑ م.خراسانی، راهنمای پژوهش در داستان‌های قرآن، ۱۳۷۱ش، ص۱۰۱و۱۰۲.