توسل: تفاوت میان نسخه‌ها
اصلاح نشانی وب |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
'''توسّل''' واسطه قرار دادن شخص یا چیزی نزد [[خدا|خداوند]]، برای [[تقرب]] به او و برآورده شدن حاجات است. توسل از باورهای مشترک [[مسلمان|مسلمانان]] است و برای مشروعیت آن به آیاتی از [[قرآن]] نظیر [[آیه وسیله]]، [[سنت|سنت پیامبر(ص)]] و [[صحابه]]، روایات [[امامان شیعه|امامان معصوم(ع)]] و دلیل عقلی استناد کرده‌اند. | '''توسّل''' واسطه قرار دادن شخص یا چیزی نزد [[خدا|خداوند]]، برای [[تقرب]] به او و برآورده شدن حاجات است. توسل از باورهای مشترک [[مسلمان|مسلمانان]] است و برای مشروعیت آن به آیاتی از [[قرآن]] نظیر [[آیه وسیله]]، [[سنت|سنت پیامبر(ص)]] و [[صحابه]]، روایات [[امامان شیعه|امامان معصوم(ع)]] و دلیل عقلی استناد کرده‌اند. | ||
گفته می‌شود باور به توسل تا قرن هشتم هجری در میان همه فرقه‌های مسلمان رایج | گفته می‌شود باور به توسل تا قرن هشتم هجری در میان همه فرقه‌های مسلمان رایج بود؛ در این قرن، برخی اقسام آن مانند توسل به ذات پیامبر(ص) و بندگان صالح، توسل به مقام و منزلتی که آنان نزد خداوند دارند و [[توسل به مردگان|توسل به آنان پس از وفاتشان]]، مورد تشکیک گروهی از عالمان [[سلفیه|سلفی]]؛ به‌ویژه [[ابن‌تیمیه حرانی|ابن‌تیمیه]] قرار گرفت. این اقسام توسل پس از چند قرن بار دیگر با رواج جریان وهابی‌گری از سوی [[وهابیت|وهابیان]] مورد مخالفت واقع شد. | ||
عمده دلیلی که عالمان سلفی و وهابیون به آن استناد کرده‌اند این است که گزارشی از عمل به این قبیل توسل‌ها در میان صحابه پیامبر وجود ندارد. دیدگاه سلفیه و | عمده دلیلی که عالمان سلفی و وهابیون به آن استناد کرده‌اند این است که گزارشی از عمل به این قبیل توسل‌ها در میان [[صحابه|صحابه پیامبر]] وجود ندارد. دیدگاه سلفیه و وهابیان درباره توسل از سوی عالمان شیعه و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] نقد شده است. آنان به برخی نقل‌ها و گزارش‌های تاریخی استناد کرده‌اند که برپایه آن‌ها صحابه پیامبر به این نوع توسل‌ها عمل می‌کرده‌اند. | ||
==مفهوم‌شناسی== | ==مفهوم‌شناسی و جایگاه== | ||
توسل | توسل به این معناست که فردی، شخص یا چیزی که نزد خداوند جایگاه ویژه‌ای دارد را واسطه یا وسیله اجابت دعای خود قرار دهد.<ref>حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۱۶.</ref> مثلا وقتی کسی [[اسما و صفات|اسما و صفات الهی]] را ذکر می‌کند و سپس دعا می‌کند، اسما و صفات الهی را برای استجابت دعای خود و رسیدن به مطلوبش، وسیله قرار می‌دهد.<ref>سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۱۸.</ref> توسل از لحاظ لغوی با واژه وسیله هم‌ریشه است.<ref>جوهری، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، ذیل واژه «وسل».</ref> «وسیله» هر آن‌چیزی است که برای نزدیک شدن به چیز دیگری از آن استفاده می‌شود.<ref>جوهری، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، ذیل واژه «وسل».</ref> | ||
توسل و [[استغاثه|اِستغاثه]] از سوی برخی به یک معنا تلقی شده است.<ref>سبکی، شفاء السقام، ۱۴۱۹ق، ص۳۱۴.</ref> برخی نیز آن‌ها را متفاوت دانسته‌اند، بدین بیان که استغاثه فقط برای موقعیت و حالت شدت و سختی است، اما توسل به حالت سختی اختصاص ندارد و آسایش را نیز شامل می‌شود.<ref>عبدالرحمن عبدالمنعم، معجم المصطلحات والألفاظ الفقهیة، دار الفضیلة، ص۱۵۰.</ref> | |||
===اتفاق‌نظر مسلمانان در مشروعیت اصل توسل=== | |||
توسل از باورهای مشترک مسلمانان است.<ref>سبکی، شفاء السقام، ۱۴۱۹ق، ص۲۹۳.</ref> [[ابن‌تیمیه حرانی|ابن‌تیمیه]] مشروعیت اصل آن را مورد اتفاق همه مسلمانان دانسته است.<ref>ابن‌تیمیه، قاعدة جلیلة فی التوسل والوسیلة، ۱۴۲۲ق، ص۱۶.</ref> تقی‌الدین سُبکی (درگذشت: ۷۵۶ق)، عالم شافی اهل مصر، در کتاب [[شفاء السقام فی زیارة خیر الانام (کتاب)|شِفاء السَّقام]]، مجادله و نزاع درباره آن را مجادله در ضروریات دانسته است.<ref>سبکی، شفاء السقام، ۱۴۱۹ق، ص۳۱۸.</ref> [[جعفر سبحانی]] نیز اصل توسل به اسباب در حیات بشری را امری فطری دانسته است.<ref>سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۱۸.</ref> | |||
=== | === مخالفت وهابیان با مشروعیت برخی اقسام توسل === | ||
گفته می‌شود توسل در میان فِرَق و اصناف اسلامی، به‌ویژه در میان [[امامیه]] و تا اندازه‌ای صوفیه امری رایج بوده است و از قرن هشتم هجری برخی عالمان سلفی، به‌ویژه ابن‌تیمیه، نسبت به مشروعیت برخی اقسام آن تشکیک کردند و همین امر سبب گردید تا میان شیعه و اهل‌سنت با سلفیه منازعاتی در باب مشروعیت توسل در شرع اسلام شکل گرفت و آثاری در ردّ دیدگاه آنان تألیف گردید.<ref>حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۴۸؛ پاکتچی، «توسل»، ص۳۶۲.</ref> از جمله این آثار کتاب شفاء السقام نوشته تقی‌الدین سُبْکی بود که در ردّ آراء عالمان سلفی، به‌ویژه در باب توسل، نگاشته شد.<ref>سبکی، شفاء السقام، ۱۴۱۹ق، ص۵۹-۶۱.</ref> | |||
امروزه (قرن پانزدهم هجری) [[ | امروزه (قرن پانزدهم هجری) [[وهابیت|وهابیان]] نیز به پیروی از [[سلفیه]] در مشروعیت برخی انواع توسل تشکیک کرده‌اند؛ از همین رو بحث از توسل بار دیگر مورد توجه عالمان شیعه و اهل‌سنت قرار گرفت و در نقد و بررسی دیدگاه وهابیان، تألیفاتی نگاشته شد.<ref>معموری، «نقد توسل از سوی سلفیه»، ص۳۶۷-۳۶۸.</ref> | ||
== | ==دلایل مشروعیت توسل== | ||
برای مشروعیت و جواز شرعی توسل به ادله زیر استناد کرده‌اند: | برای مشروعیت و جواز شرعی توسل به ادله زیر استناد کرده‌اند: | ||
*'''قرآن:''' | *'''قرآن:''' خدا در [[آیه وسیله]] به مؤمنان دستور داده است که برای تقرب به خداوند وسیله‌ای بجویند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۵، ص۳۲۸؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۳۴۹.</ref> همچنین در [[آیه ۶۴ سوره نساء]] به گنهکاران توصیه شده که نزد پیامبر(ص) بروند و از او درخواست کنند که درباره آن‌ها از خداوند طلب مغفرت کند.<ref>سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۹۰ش، ج۷، ص۴۱۲؛ سوره نساء، آیه ۶۴.</ref> از دیگر آیاتی که بر مشروعیت توسل دلالت می‌کند، [[آیه ۹۷ سوره یوسف]] است<ref>مکارم شیرازی، آیات الولایة فی القرآن، ۱۴۲۵ق، ص۲۰۱.</ref> که براساس آن فرزندان [[یعقوب (پیامبر)|حضرت یعقوب]] از پدرشان درخواست کردند که برای آن‌ها [[استغفار|طلب مغفرت]] کند.<ref>سوره یوسف، آیه ۹۷.</ref> | ||
*'''روایات:''' روایات فراوانی از منابع روایی شیعه و | *'''روایات:''' روایات فراوانی از منابع روایی شیعه و اهل‌سنت نقل شده است<ref>برای نمونه نگاه کنید به سمهودی، وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۱۹۶؛ ترمذی، سنن ترمذی، ۱۳۹۵ق، ج۵، ص۵۳۹؛ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۴۱۶؛ سید بن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ص۱۷۷؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۶، ص۱۵-۲۱.</ref> که بر مشروعیت و جواز توسل در شرع اسلام دلالت می‌کنند.<ref>مکارم شیرازی، آیات الولایة فی القرآن، ۱۴۲۵ق، ص۲۰۳.</ref> | ||
*'''سیره مسلمانان:''' سیره مسلمانان صدر اسلام و [[صحابه|صحابه پیامبر]] نشان می‌دهد که توسل به پیامبر(ص) امری مقبول و پسندیده بوده است.<ref>سبحانی، التوسل، ص۱۰۷.</ref> برای نمونه در کتاب صحیح بخاری بخشی با عنوان «ابواب الاستسقاء» تدوین شده و ذیل آن روایات مختلفی از متوسل شدن صحابه به پیامبر(ص) جهت دعا برای طلب باران نقل شده است.<ref>بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۲۶-۳۲.</ref> | *'''سیره مسلمانان:''' سیره مسلمانان صدر اسلام و [[صحابه|صحابه پیامبر]] نشان می‌دهد که توسل به پیامبر(ص) امری مقبول و پسندیده بوده است.<ref>سبحانی، التوسل، ص۱۰۷.</ref> برای نمونه در [[صحیح البخاری (کتاب)|کتاب صحیح بخاری]] بخشی با عنوان «ابواب الاستسقاء» تدوین شده و ذیل آن روایات مختلفی از متوسل شدن صحابه به پیامبر(ص) جهت دعا برای طلب باران نقل شده است.<ref>بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۲۶-۳۲.</ref> | ||
*'''دلیل عقلی:''' توسل یا وسیله قرار دادن، موجب تقرب بندگان به خداوند است و تقرب به خداوند، مقصود و مطلوب نهایی انسان‌ها در اعمال عبادی‌شان است؛ چرا که بدون تقرب به خداوند، سعادت و رستگاری در دنیا و آخرت نصیب انسان نمی‌شود؛ از طرفی این تقرب نیز بدون وسیله حاصل نمی‌شود، بنا بر این سعادت و رستگاری در دنیا و آخرت، متوقف بر وسیله و توسل است.<ref>حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۷۶.</ref> | *'''دلیل عقلی:''' توسل یا وسیله قرار دادن، موجب تقرب بندگان به خداوند است و تقرب به خداوند، مقصود و مطلوب نهایی انسان‌ها در اعمال عبادی‌شان است؛ چرا که بدون تقرب به خداوند، سعادت و رستگاری در دنیا و آخرت نصیب انسان نمی‌شود؛ از طرفی این تقرب نیز بدون وسیله حاصل نمی‌شود، بنا بر این سعادت و رستگاری در دنیا و آخرت، متوقف بر وسیله و توسل است.<ref>حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۷۶.</ref> | ||
==توسل به پیامبر(ص) و بندگان صالح== | ==مخالفت وهابیان با مشروعیت توسل به پیامبر(ص) و بندگان صالح== | ||
این نوع توسل بدین صورت است که مثلاً توسل‌کننده می‌گوید: «اللهمَّ انّی أتوسلُ إلیک بنبیکَ محمد(ص) أن تقضی حاجتی؛ خدایا به واسطه پیامبرت محمد(ص) به تو توسل می‌جویم که حاجتم را برآورده ساز».<ref>سبحانی، التوسل، ص۶۹.</ref> | این نوع توسل بدین صورت است که مثلاً توسل‌کننده می‌گوید: «اللهمَّ انّی أتوسلُ إلیک بنبیکَ محمد(ص) أن تقضی حاجتی؛ خدایا به واسطه پیامبرت محمد(ص) به تو توسل می‌جویم که حاجتم را برآورده ساز».<ref>سبحانی، التوسل، ص۶۹.</ref> | ||
{{جعبه نقل قول|<small>برپایه فتوای دار الإفتاء مصر درباره توسل:</small>{{سخ}} «توسل به انبیاء، اولیاء و بندگان صالح خداوند و تبرک جستن و استمداد از آنان، جایز و مستحب است و بر مشروعیت و استحباب آن ادله‌ای از قرآن، سنت و عمل صحابه پیامبر وجود دارد. همچنین همانطور که توسل به خود آنان مشروع است، توسل به مقام و منزلت‌شان نیز عملی جایز و مشروع است و مخالفت گروه اندکی در این مسئله فاقد اعتبار است.»<ref>[https://www.dar-alifta.org/ar/fatawa/14393/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%88%D8%B3%D9%84-%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D8%A1-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%A7%D8%A1-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%8A%D9%86-%D9%88%D8% «حكم التوسل بالأنبياء والأولياء والصالحين وطلب المدد منهم»، سایت دار الإفتاء المصریة.]</ref> | {{جعبه نقل قول|<small>برپایه فتوای دار الإفتاء مصر درباره توسل:</small>{{سخ}} «توسل به انبیاء، اولیاء و بندگان صالح خداوند و تبرک جستن و استمداد از آنان، جایز و مستحب است و بر مشروعیت و استحباب آن ادله‌ای از قرآن، سنت و عمل صحابه پیامبر وجود دارد. همچنین همانطور که توسل به خود آنان مشروع است، توسل به مقام و منزلت‌شان نیز عملی جایز و مشروع است و مخالفت گروه اندکی در این مسئله فاقد اعتبار است.»<ref>[https://www.dar-alifta.org/ar/fatawa/14393/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%88%D8%B3%D9%84-%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D8%A1-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%A7%D8%A1-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%8A%D9%86-%D9%88%D8% «حكم التوسل بالأنبياء والأولياء والصالحين وطلب المدد منهم»، سایت دار الإفتاء المصریة.]</ref> | ||
| خط ۲۸: | خط ۳۱: | ||
}} | }} | ||
به گفته عیسی بن عبدالله حمیری، عالم و محقق مالکی اهل امارات، این قسم توسل از قرن هفتم هجری مورد مخالفت گروهی از علمای سلفی قرار گرفت و در همان دوران با ایستادگی عالمان مسلمان و پاسخ قاطع به منکران این نوع توسل، نزاع از میان رفت؛ ولی بعدها دوباره این نزاع از سوی [[وهابیت|وهابیون]] مطرح شد و این نوع توسل، باطل شمرده شد.<ref>حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۴۸.</ref> برای نمونه محمدنسیب رفاعی (درگذشت: ۱۴۱۲ق)، عالم وهابی اهل سوریه، تقرب به خداوند از طریق انبیاء و اولیای الهی (مخلوقین) را باطل اعلام کرده و این عمل را [[کفر]] و [[بدعت]] پنداشته است.<ref>رفاعی، التوصل الی حقیقة التوسل، ۱۳۹۹ق، ص۱۸۵.</ref> رفاعی برای بیان بدعت‌آمیز بودن این نوع توسل گفته است که هیچ دلیلی از [[قرآن]] و [[سنت|سنت پیامبر(ص)]] بر مشروعیت آن وجود ندارد.<ref>رفاعی، التوصل الی حقیقة التوسل، ۱۳۹۹ق، ص۱۸۶.</ref> | به گفته عیسی بن عبدالله حمیری، عالم و محقق مالکی اهل امارات، این قسم توسل از قرن هفتم هجری مورد مخالفت گروهی از علمای سلفی قرار گرفت و در همان دوران با ایستادگی عالمان مسلمان و پاسخ قاطع به منکران این نوع توسل، نزاع از میان رفت؛ ولی بعدها دوباره این نزاع از سوی [[وهابیت|وهابیون]] مطرح شد و این نوع توسل، باطل شمرده شد.<ref>حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۴۸.</ref> برای نمونه محمدنسیب رفاعی (درگذشت: ۱۴۱۲ق)، عالم وهابی اهل سوریه، تقرب به خداوند از طریق انبیاء و اولیای الهی (مخلوقین) را باطل اعلام کرده و این عمل را [[کفر]] و [[بدعت]] پنداشته است.<ref>رفاعی، التوصل الی حقیقة التوسل، ۱۳۹۹ق، ص۱۸۵.</ref> رفاعی برای بیان بدعت‌آمیز بودن این نوع توسل گفته است که هیچ دلیلی از [[قرآن]] و [[سنت|سنت پیامبر(ص)]] بر مشروعیت آن وجود ندارد.<ref>رفاعی، التوصل الی حقیقة التوسل، ۱۳۹۹ق، ص۱۸۶.</ref> | ||
=== نقد دیدگاه ابن‌تیمیه از سوی علمای مسلمان === | |||
تقی‌الدین سُبکی، عالم شافعی در قرن هشتم قمری، در کتابش با عنوان [[شفاء السقام فی زیارة خیر الانام (کتاب)|شفاء السقام]] گفته است روایات [[تواتر|متواتر]] و فراوانی وجود دارد که بر مشروعیت توسل و استغاثه جستن به [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] و انسان‌های صالح دلالت دارند.<ref>سبکی، شفاء السقام، ۱۴۱۹ق، ص۳۰۵.</ref> علی بن عبدالله سمهودی (درگذشت: ۹۱۱ق)، عالم شافعی اهل مصر، در کتاب «وفاء الوفاء» بر مشروعیت توسل به پیامبر(ص) و انسان‌های صالح، ادعای اجماع کرده است.<ref>سمهودی، وفاء الوفاء، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۱۹۶.</ref> آنان به برخی روایات موجود در برخی متون روایی معتبر نزد اهل سنت، استناد کرده‌اند.<ref>سبکی، شفاء السقام، ص۳۰۵؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۱۹۶.</ref> از جمله برپایه روایتی که در [[صحیح البخاری (کتاب)|صحیح بخاری]] نقل شده [[عمر بن خطاب]] برای طلب باران به [[عباس بن عبدالمطلب]] (عموی پیامبر) توسل جسته است.<ref>بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۲۷.</ref> | |||
روایات زیادی نیز از [[امامان شیعه]] در مشروعیت توسل به پیامبر و اولیای الهی نقل شده است. در برخی از این روایات خود [[اهل‌بیت(ع)]] به عنوان وسیله برای تقرب به خداوند معرفی شده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به قمی، تفسیر قمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۶۸؛ بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۲۹۲.</ref> برای نمونه [[دعای توسل]] از دعاهایی است که در آن برای طلب حاجت از خداوند به [[چهارده معصوم]] توسل می‌شود.<ref>علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۲، ص۲۴۷-۲۴۹.</ref> | روایات زیادی نیز از [[امامان شیعه]] در مشروعیت توسل به پیامبر و اولیای الهی نقل شده است. در برخی از این روایات خود [[اهل‌بیت(ع)]] به عنوان وسیله برای تقرب به خداوند معرفی شده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به قمی، تفسیر قمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۶۸؛ بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۲۹۲.</ref> برای نمونه [[دعای توسل]] از دعاهایی است که در آن برای طلب حاجت از خداوند به [[چهارده معصوم]] توسل می‌شود.<ref>علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۲، ص۲۴۷-۲۴۹.</ref> | ||
== | |||
== بدعت‌پنداری توسل به پیامبر و اولیای الهی پس از وفاتشان از سوی ابن‌تیمیه و وهابیان == | |||
{{اصلی|توسل به مردگان}} | {{اصلی|توسل به مردگان}} | ||
[[ابن‌تیمیه حرانی|ابن‌تیمیه]] توسل به انبیاء و اولیای الهی پس از وفاتشان را عملی غیر مشروع و بدعت دانسته و معتقد است از صحابه و فقیهان گذشته کسی چنین عملی انجام نداده و دلیلی بر مشروعیت و جواز آن نیست.<ref>ابن‌تیمیه، مجموعة الرسائل و المسائل، لجنة التراث العربی، ج۱، ص۲۲-۲۳.</ref> [[محمد بن عبدالوهاب]]، پایه‌گذار فرقه [[وهابیت]]<ref>عبدالوهاب، کشف الشبهات، ۱۴۱۸ق، ص۵۱-۵۲.</ref> و به پیروی از او عالمان وهابی نیز توسل به انبیاء و اولیای الهی پس از وفاتشان را شرک و بدعت پنداشته‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به ابن‌باز، التوسل المشروع و توسل الممنوع، ۱۴۲۸ق، ص۳۵-۳۶.</ref> این دیدگاه نیز از سوی عالمان شیعه و | [[ابن‌تیمیه حرانی|ابن‌تیمیه]] توسل به انبیاء و اولیای الهی پس از وفاتشان را عملی غیر مشروع و [[بدعت]] دانسته و معتقد است از صحابه و فقیهان گذشته کسی چنین عملی انجام نداده و دلیلی بر مشروعیت و جواز آن نیست.<ref>ابن‌تیمیه، مجموعة الرسائل و المسائل، لجنة التراث العربی، ج۱، ص۲۲-۲۳.</ref> [[محمد بن عبدالوهاب]]، پایه‌گذار فرقه [[وهابیت]]<ref>عبدالوهاب، کشف الشبهات، ۱۴۱۸ق، ص۵۱-۵۲.</ref> و به پیروی از او عالمان وهابی نیز توسل به انبیاء و اولیای الهی پس از وفاتشان را [[شرک]] و بدعت پنداشته‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به ابن‌باز، التوسل المشروع و توسل الممنوع، ۱۴۲۸ق، ص۳۵-۳۶.</ref> | ||
=== مشروعیت توسل به اموات از دیدگاه علمای مسلمان === | |||
این دیدگاه نیز از سوی عالمان شیعه و اهل‌سنت مورد اعتراض و نقد واقع شده است. محمد بن علی شوکانی (درگذشت: ۱۲۵۰ق)، عالم و فقیه زیدی که می‌گویند گرایش‌های سلفی داشته، در «الدر النضید» برای مشروعیت توسل به پیامبر(ص) هم در زمان حیات و هم پس از وفات وی، به اجماع صحابه استناد کرده و گفته است هیچ‌یک از [[صحابه|صحابه پیامبر]] مشروعیت این نوع توسل را انکار نکرده‌اند.<ref>شوکانی، الدر النضید، دار ابن حزیمه، ص۲۰.</ref> | |||
احمد بن محمد قسطلانی (درگذشت: ۹۲۳ق)، مورخ و محدث شافعی اهل مصر، در کتابش با عنوان «المواهب اللدنیة» گفته است اخبار و آثار توسل به پیامبر(ص) پس از حیات وی، قابل شمارش نیست.<ref>قسطلانی، المواهب اللدنیة، ۱۴۲۵ق، ج۳، ص۶۰۶.</ref> به‌گفته سمهودی در توسل به پیامبر(ص)، فرقی نیست بین این که در زمان حیات وی باشد یا پس از آن.<ref>سمهودی، وفاء الوفاء، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۱۹۵.</ref> او به روایاتی از منابع حدیثی اهل سنت اشاره کرده است که برپایه آن‌ها صحابه پس از وفات پیامبر(ص) برای امور مختلف به وی متوسل می‌شدند.<ref>سمهودی، وفاء الوفاء، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۱۹۵-۱۹۶.</ref> جعفر سبحانی نیز گفته است: سیره مسلمانان بر این بوده است که همانطور که در زمان حیات پیامبر(ص) به وی توسل می‌جستند، پس از وفات نیز به او متوسل می‌شدند.<ref>سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۵۲.</ref> محمد بن زاهد کوثری (درگذشت: ۱۳۷۱ق)، عالم حنفی اهل ترکیه، گفته است منکرِ توسل به پیامبران و صالحان پس از وفاتشان، به فنای ارواح پس از مرگ اعتقاد دارد و منکر معاد و حیات اخروی است.<ref>کوثری، محق التقول فی مسألة التوسل، المکتبة الازهریة للتراث، ص۴.</ref> او منحصر دانستن روایات مشروعیت توسل به زمان حیات توسل‌شدگان را تحریف این روایات و تأویل بدون دلیل آن‌ها دانسته است.<ref>کوثری، محق التقول فی مسألة التوسل، المکتبة الازهریة للتراث، ص۵.</ref> | احمد بن محمد قسطلانی (درگذشت: ۹۲۳ق)، مورخ و محدث شافعی اهل مصر، در کتابش با عنوان «المواهب اللدنیة» گفته است اخبار و آثار توسل به پیامبر(ص) پس از حیات وی، قابل شمارش نیست.<ref>قسطلانی، المواهب اللدنیة، ۱۴۲۵ق، ج۳، ص۶۰۶.</ref> به‌گفته سمهودی در توسل به پیامبر(ص)، فرقی نیست بین این که در زمان حیات وی باشد یا پس از آن.<ref>سمهودی، وفاء الوفاء، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۱۹۵.</ref> او به روایاتی از منابع حدیثی اهل سنت اشاره کرده است که برپایه آن‌ها صحابه پس از وفات پیامبر(ص) برای امور مختلف به وی متوسل می‌شدند.<ref>سمهودی، وفاء الوفاء، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۱۹۵-۱۹۶.</ref> جعفر سبحانی نیز گفته است: سیره مسلمانان بر این بوده است که همانطور که در زمان حیات پیامبر(ص) به وی توسل می‌جستند، پس از وفات نیز به او متوسل می‌شدند.<ref>سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۵۲.</ref> محمد بن زاهد کوثری (درگذشت: ۱۳۷۱ق)، عالم حنفی اهل ترکیه، گفته است منکرِ توسل به پیامبران و صالحان پس از وفاتشان، به فنای ارواح پس از مرگ اعتقاد دارد و منکر معاد و حیات اخروی است.<ref>کوثری، محق التقول فی مسألة التوسل، المکتبة الازهریة للتراث، ص۴.</ref> او منحصر دانستن روایات مشروعیت توسل به زمان حیات توسل‌شدگان را تحریف این روایات و تأویل بدون دلیل آن‌ها دانسته است.<ref>کوثری، محق التقول فی مسألة التوسل، المکتبة الازهریة للتراث، ص۵.</ref> | ||
| خط ۴۱: | خط ۵۱: | ||
| عرض = 25% | | عرض = 25% | ||
}} | }} | ||
توسل به مقام و منزلت پیامبر(ص) به این صورت است که متوسل‌گننده بگوید: «اللهمَّ إنّی أتوسل إلیک بجاه محمدٍ(ص) و حُرمته أن تقضی حاجتی؛ خدایا من مقام و احترامی که پیامبر(ص) نزد تو دارد را وسیله قرار می‌دهم که حاجتم را برآورده فرمایی».<ref>سبحانی، آیین وهابیت، ۱۳۷۵ش، ص۱۴۶.</ref> محمدنسیب رفاعی، از عالمان وهابی، تقرب به خداوند به وسیله مقام و احترامی که پیامبر(ص) و اولیای الهی نزد خداوند دارند را عملی غیر مشروع دانسته و بر این نظر است که دلیل شرعی بر مشروعیت آن نیست و از صحابه پیامبر کسی چنین توسلی نکرده است.<ref>رفاعی، التوصل الی حقیقة التوسل، ۱۳۹۹ق، ص۱۸۸-۱۸۹.</ref> عبدالعزیز | توسل به مقام و منزلت پیامبر(ص) به این صورت است که متوسل‌گننده بگوید: «اللهمَّ إنّی أتوسل إلیک بجاه محمدٍ(ص) و حُرمته أن تقضی حاجتی؛ خدایا من مقام و احترامی که پیامبر(ص) نزد تو دارد را وسیله قرار می‌دهم که حاجتم را برآورده فرمایی».<ref>سبحانی، آیین وهابیت، ۱۳۷۵ش، ص۱۴۶.</ref> محمدنسیب رفاعی، از عالمان وهابی، تقرب به خداوند به وسیله مقام و احترامی که پیامبر(ص) و اولیای الهی نزد خداوند دارند را عملی غیر مشروع دانسته و بر این نظر است که دلیل شرعی بر مشروعیت آن نیست و از صحابه پیامبر کسی چنین توسلی نکرده است.<ref>رفاعی، التوصل الی حقیقة التوسل، ۱۳۹۹ق، ص۱۸۸-۱۸۹.</ref> عبدالعزیز بن باز (درگذشت: ۱۴۲۰ق)، مفتی وهابی اهل عربستان، نیز این نوع توسل را بدعت و شرک‌آمیز دانسته و به حرمت آن فتوا داده است.<ref>ابن‌باز، مجموع فتاوی ابن‌باز، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۳۲۲.</ref> این دیدگاه نیز از سوی عالمان شیعه و اهل‌سنت مورد نقد واقع شده است. | ||
از نظر سمهودی توسل به مقام پیامبر(ص) و برکت وجود وی نزد خداوند، سیره پیامبران و سلف صالح بوده و در هر زمانی؛ چه پیش از خلقت و چه در زمان حیات و پس از وفات وی بوده است.<ref>سمهودی، وفاء الوفاء، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۱۹۳.</ref> | از نظر سمهودی توسل به مقام پیامبر(ص) و برکت وجود وی نزد خداوند، سیره پیامبران و سلف صالح بوده و در هر زمانی؛ چه پیش از خلقت و چه در زمان حیات و پس از وفات وی بوده است.<ref>سمهودی، وفاء الوفاء، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۱۹۳.</ref> شهاب‌الدین آلوسی (درگذشت: ۱۲۷۰ق)، مفسر و فقیه شافعی، در تفسیرش با عنوان «روح المعانی»، توسل به جایگاه و منزلت پیامبر(ص) و افراد صالحی که نزد خداوند دارای منزلت باشند را عملی مشروع دانسته است.<ref>آلوسی، تفسیر روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۱۲۸.</ref> | ||
جعفر سبحانی می‌گوید توسل به حق و منزلت انبیاء و بندگان صالح بدین معنا نیست که برای آنان یک حق ذاتی بر خداوند لازم است تا شرک به شمار آید؛ بلکه همه حق متعلق به خداوند است و او از روی فضل و کرامتش به برخی بندگان و در جهت تکریم آنان، مقام و منزلتی اعطا می‌کند.<ref>سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۸۲.</ref> | [[جعفر سبحانی]] از علمای شیعه می‌گوید: توسل به حق و منزلت انبیاء و بندگان صالح بدین معنا نیست که برای آنان یک حق ذاتی بر خداوند لازم است تا شرک به شمار آید؛ بلکه همه حق متعلق به خداوند است و او از روی فضل و کرامتش به برخی بندگان و در جهت تکریم آنان، مقام و منزلتی اعطا می‌کند.<ref>سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۸۲.</ref> | ||
دار الإفتاء مصر، در پاسخ به حکم توسل به مقام و منزلت پیامبر(ص)، با استناد به [[آیه ۳۵ سوره مائده]] و [[آیه ۵۷ سوره اسراء]] و برخی روایات، چنین فتوا داده است که فرقی بین توسل به منزلت پیامبر(ص) و توسل به خود وی نیست و توسل به مقام و منزلت پیامبر(ص) و سایر انبیاء، از امور مشروعی است که مشروعیت آن در قرآن و سنت پیامبر اثبات شده است.<ref>[https://www.dar-alifta.org/ar/fatawa/14393/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%88%D8%B3%D9%84-%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D8%A1-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%A7%D8%A1-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%8A%D9%86-%D9%88%D8% «حکم التوسل بالأنبیاء والأولیاء والصالحین وطلب المدد منهم»، سایت دار الإفتاء المصریة.]</ref> | دار الإفتاء مصر، در پاسخ به حکم توسل به مقام و منزلت پیامبر(ص)، با استناد به [[آیه ۳۵ سوره مائده]] و [[آیه ۵۷ سوره اسراء]] و برخی روایات، چنین فتوا داده است که فرقی بین توسل به منزلت پیامبر(ص) و توسل به خود وی نیست و توسل به مقام و منزلت پیامبر(ص) و سایر انبیاء، از امور مشروعی است که مشروعیت آن در قرآن و سنت پیامبر اثبات شده است.<ref>[https://www.dar-alifta.org/ar/fatawa/14393/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%88%D8%B3%D9%84-%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D8%A1-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%A7%D8%A1-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%8A%D9%86-%D9%88%D8% «حکم التوسل بالأنبیاء والأولیاء والصالحین وطلب المدد منهم»، سایت دار الإفتاء المصریة.]</ref> | ||
==توسل به اسماء و صفات الهی== | == اتفاق‌نظر مسلمانان در مشروعیت توسل به قرآن و اسماء الهی == | ||
توسل به اسماء و صفات الهی به این صورت است که مثلاً توسل‌کننده بگوید: «اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُک بِاسْمِک یا اللّهُ، یا رَحْمنُ، یا رَحِیمُ...خَلِّصْنا مِنَ النَّارِ یا رَبِّ؛ خدایا از تو | |||
=== توسل به اسماء و صفات الهی === | |||
توسل به اسماء و صفات الهی به این صورت است که مثلاً توسل‌کننده بگوید: «اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُک بِاسْمِک یا اللّهُ، یا رَحْمنُ، یا رَحِیمُ...خَلِّصْنا مِنَ النَّارِ یا رَبِّ؛ خدایا از تو می‌خواهم به نامت، ای خدا، ای بخشنده، ای مهربان...ما را از آتش رهایی بخش ای پروردگار من».<ref>کفعمی، المصباح، ۱۴۰۹ق، ص۲۴۷؛ حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۴۴.</ref> گفته می‌شود بین مسلمانان هیچ اختلافی در مشروعیت این قسم توسل وجود ندارد.<ref>سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۲۴؛ حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۴۴.</ref> | |||
با توجه به [[آیه ۸۰ سوره اعراف]] خود خداوند دستور داده است که با اسماء حسنایش خوانده شود.<ref>سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۲۲؛ البانی، التوسل، انواعه و احکامه، ۱۴۲۱ق، ص۳۰.</ref> همچنین گفته می‌شود روایات زیادی از پیامبر(ص) و [[امامان شیعه|امامان معصوم(ع)]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به ترمذی، سنن ترمذی، ۱۳۹۵ق، ج۵، ص۵۳۹؛ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۴۱۶؛ سید بن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ص۱۷۷.</ref> بر مشروعیت این نوع توسل دلالت دارند.<ref>سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۲۲؛ حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۴۴.</ref> [[دعای جوشن کبیر]] مشتمل بر صد بند است و در آن به ۱۰۰۱ اسم و صفت از اوصاف الهی توسل می‌شود.<ref>کفعمی، المصباح، ۱۴۰۹ق، ص۲۴۷.</ref> همچنین در روایاتی به خواندن این دعا در [[شب قدر|شب‌های قدر]] توصیه شده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به علامه مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۲۷.</ref> | با توجه به [[آیه ۸۰ سوره اعراف]] خود خداوند دستور داده است که با اسماء حسنایش خوانده شود.<ref>سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۲۲؛ البانی، التوسل، انواعه و احکامه، ۱۴۲۱ق، ص۳۰.</ref> همچنین گفته می‌شود روایات زیادی از پیامبر(ص) و [[امامان شیعه|امامان معصوم(ع)]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به ترمذی، سنن ترمذی، ۱۳۹۵ق، ج۵، ص۵۳۹؛ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۴۱۶؛ سید بن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ص۱۷۷.</ref> بر مشروعیت این نوع توسل دلالت دارند.<ref>سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۲۲؛ حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۴۴.</ref> [[دعای جوشن کبیر]] مشتمل بر صد بند است و در آن به ۱۰۰۱ اسم و صفت از اوصاف الهی توسل می‌شود.<ref>کفعمی، المصباح، ۱۴۰۹ق، ص۲۴۷.</ref> همچنین در روایاتی به خواندن این دعا در [[شب قدر|شب‌های قدر]] توصیه شده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به علامه مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۲۷.</ref> | ||
==توسل به قرآن== | === توسل به قرآن === | ||
توسل به قرآن به این صورت است که مثلاً توسل‌کننده بگوید: «اللّٰهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِکِتابِکَ الْمُنْزَلِ وَمَا فِیهِ وَفِیهِ اسْمُکَ الْأَکْبَرُ وَأَسْماؤُکَ الْحُسْنیٰ...أَنْ تَجْعَلَنِی مِنْ عُتَقائِکَ مِنَ النّارِ؛ خدایا از تو می‌خواهم به حق کتاب نازل شده‌ات (قرآن) و آنچه در آن است و در آن است نام بزرگت و نام‌های نیکویت...اینکه مرا از آزادشدگان از آتش دوزخ قرار دهی».<ref>سید بن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۳۴۶.</ref> در برخی روایاتی که در منابع روایی | توسل به قرآن به این صورت است که مثلاً توسل‌کننده بگوید: «اللّٰهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِکِتابِکَ الْمُنْزَلِ وَمَا فِیهِ وَفِیهِ اسْمُکَ الْأَکْبَرُ وَأَسْماؤُکَ الْحُسْنیٰ...أَنْ تَجْعَلَنِی مِنْ عُتَقائِکَ مِنَ النّارِ؛ خدایا از تو می‌خواهم به حق کتاب نازل شده‌ات (قرآن) و آنچه در آن است و در آن است نام بزرگت و نام‌های نیکویت...اینکه مرا از آزادشدگان از آتش دوزخ قرار دهی».<ref>سید بن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۳۴۶.</ref> در برخی روایاتی که در منابع روایی اهل‌سنت و شیعه وارد شده،<ref>برای نمونه نگاه کنید به بن حنبل، مسند احمد، ۱۴۲۱ق، ج۳۳، ص۱۴۶؛ سید بن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۳۴۶.</ref> متوسل شدن به قرآن برای تقرب به خداوند یا خواستن چیزی از او، عملی مشروع دانسته شده است.<ref>سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۲۵-۲۶.</ref> در برخی روایات از امامان معصوم، به واسطه قرار دادن قرآن، ضمن مراسم [[قرآن به سر گرفتن]] در [[شب قدر|شب قدر]]، توصیه شده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ مفید، المقنعة، ۱۴۱۳ق، ص۱۹۰.</ref> | ||
توسل به اعمال صالح را یکی از اقسام توسل دانسته‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۲۷-۳۲ و ۳۹؛ حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۴۵-۴۸.</ref> در روایتی به نقل از [[امام علی(ع)]] اعمالی همچون ایمان به خدا و پیامبر(ص)، [[جهاد|جهاد در راه خدا]]، به پا داشتن نماز و پرداختن زکات، روزه گرفتن، حج گذاردن، [[صله رحم|صِله رَحِم]] و صدقه دادن از بهترین وسیله‌های تقرب به خداوند معرفی شده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۳۷۴ش، خطبه ۱۱۰، ص۱۶۳.</ref> درخواست دعا از فردی که به برکت وجودش، امید استجابت دعا از وی وجود دارد را از دیگر اقسام توسل بر شمرده‌اند که عالمان مسلمان با توجه به برخی آیات قرآن و روایات، به مشروعیت آن نظر داده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۲۷-۳۲ و ۳۹؛ حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۴۵-۴۸.</ref> | توسل به اعمال صالح را یکی از اقسام توسل دانسته‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۲۷-۳۲ و ۳۹؛ حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۴۵-۴۸.</ref> در روایتی به نقل از [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] اعمالی همچون ایمان به خدا و پیامبر(ص)، [[جهاد|جهاد در راه خدا]]، به پا داشتن نماز و پرداختن زکات، روزه گرفتن، حج گذاردن، [[صله رحم|صِله رَحِم]] و صدقه دادن از بهترین وسیله‌های تقرب به خداوند معرفی شده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۳۷۴ش، خطبه ۱۱۰، ص۱۶۳.</ref> درخواست دعا از فردی که به برکت وجودش، امید [[استجابت دعا]] از وی وجود دارد را از دیگر اقسام توسل بر شمرده‌اند که عالمان مسلمان با توجه به برخی آیات قرآن و روایات، به مشروعیت آن نظر داده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۲۷-۳۲ و ۳۹؛ حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۴۵-۴۸.</ref> | ||
==کتاب‌شناسی== | ==کتاب‌شناسی== | ||
آثار فراوانی درباره مسئله توسل از سوی عالمان مسلمان نگارش یافته که برخی از آن‌ها به شرح زیر است: | آثار فراوانی درباره مسئله توسل از سوی عالمان مسلمان نگارش یافته که برخی از آن‌ها به شرح زیر است: | ||
*التوسل مفهومه | *التوسل مفهومه واقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء: نوشته [[جعفر سبحانی]]. نویسنده در این کتاب، ادله‌ای از قرآن و روایات در مشروعیت هر یک از اقسام توسل ذکر کرده و به نقد و بررسی دیدگاه مخالفان پرداخته است.<ref>سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۱۱۷.</ref> | ||
*التأمل فی حقیقة التوسل: نوشته عیسی بن عبدالله حمیری. این کتاب مشتمل بر دو باب است است. نویسنده در | *التأمل فی حقیقة التوسل: نوشته عیسی بن عبدالله حمیری. این کتاب مشتمل بر دو باب است است. نویسنده در این کتاب به بررسی و نقد ادله مخالفان توسل و بیان مشروعیت آن با توجه به قرآن و روایاتی از متون روایی اهل‌سنت و همچنین دیدگاه عالمان پرداخته است.<ref>حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۸-۱۱.</ref> این کتاب توسط سیدمرتضی حسینی فاضل به فارسی ترجمه شده و با عنوان «درنگی در حقیقت توسل»، از سوی نشر مشعر چاپ گردیده است.<ref>حمیری، درنگی در حقیقت توسل، ۱۳۹۲ش، ص۱۳.</ref> | ||
*محق التقول فی | *محق التقول فی مسئلة التوسل: نوشته [[محمدزاهد کوثری]] (درگذشت: ۱۳۷۱ق)، عالم حنفی و از منتقدان و مخالفان ابن‌تیمیه و اندیشه‌های سَلَفی. نویسنده در این کتاب در ۲۲ صفحه به اثبات مشروعیت توسل و استغاثه با استناد به قرآن و [[سنت|سنت پیامبر(ص)]] و صحابه پرداخته است.<ref>کوثری، محق التقول فی مسألة التوسل، المکتبة الازهریة للتراث، ص۴-۱۱.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
نسخهٔ ۲۹ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۲۹
| خداشناسی | |
|---|---|
| توحید | اثبات خدا • توحید ذاتی • توحید صفاتی • توحید افعالی • توحید عبادی • صفات ذات • صفات فعل |
| فروع | توسل • شفاعت • تبرک • استغاثه |
| عدل الهی | |
| حُسن و قُبح • بداء • امر بین الامرین | |
| نبوت | |
| عصمت پیامبران • خاتمیت • پیامبر اسلام • معجزه• اصالت قرآن | |
| امامت | |
| باورها | عصمت امامان • ولایت تكوینی • علم غیب • خلیفة‌الله • غیبت • مهدویت • انتظار فرج • ظهور• رجعت • امامت تنصیصی |
| امامان | امام علی • امام حسن • امام حسین • امام سجاد • امام باقر • امام صادق • امام کاظم • امام رضا • امام جواد • امام هادی • امام عسکری • امام مهدی |
| معاد | |
| برزخ • معاد جسمانی • حشر • صراط • تطایر کتب • میزان | |
| مسائل برجسته | |
| اهل‌بیت • چهارده معصوم • کرامت • تقیه • مرجعیت • ولایت فقیه • ایمان مرتکب کبیره | |
این مقاله دربارهٔ مفهوم توسل است. برای آشنایی با توسل به اموات مدخلِ توسل به مردگان را ببینید.
توسّل واسطه قرار دادن شخص یا چیزی نزد خداوند، برای تقرب به او و برآورده شدن حاجات است. توسل از باورهای مشترک مسلمانان است و برای مشروعیت آن به آیاتی از قرآن نظیر آیه وسیله، سنت پیامبر(ص) و صحابه، روایات امامان معصوم(ع) و دلیل عقلی استناد کرده‌اند.
گفته می‌شود باور به توسل تا قرن هشتم هجری در میان همه فرقه‌های مسلمان رایج بود؛ در این قرن، برخی اقسام آن مانند توسل به ذات پیامبر(ص) و بندگان صالح، توسل به مقام و منزلتی که آنان نزد خداوند دارند و توسل به آنان پس از وفاتشان، مورد تشکیک گروهی از عالمان سلفی؛ به‌ویژه ابن‌تیمیه قرار گرفت. این اقسام توسل پس از چند قرن بار دیگر با رواج جریان وهابی‌گری از سوی وهابیان مورد مخالفت واقع شد.
عمده دلیلی که عالمان سلفی و وهابیون به آن استناد کرده‌اند این است که گزارشی از عمل به این قبیل توسل‌ها در میان صحابه پیامبر وجود ندارد. دیدگاه سلفیه و وهابیان درباره توسل از سوی عالمان شیعه و اهل‌سنت نقد شده است. آنان به برخی نقل‌ها و گزارش‌های تاریخی استناد کرده‌اند که برپایه آن‌ها صحابه پیامبر به این نوع توسل‌ها عمل می‌کرده‌اند.
مفهوم‌شناسی و جایگاه
توسل به این معناست که فردی، شخص یا چیزی که نزد خداوند جایگاه ویژه‌ای دارد را واسطه یا وسیله اجابت دعای خود قرار دهد.[۱] مثلا وقتی کسی اسما و صفات الهی را ذکر می‌کند و سپس دعا می‌کند، اسما و صفات الهی را برای استجابت دعای خود و رسیدن به مطلوبش، وسیله قرار می‌دهد.[۲] توسل از لحاظ لغوی با واژه وسیله هم‌ریشه است.[۳] «وسیله» هر آن‌چیزی است که برای نزدیک شدن به چیز دیگری از آن استفاده می‌شود.[۴]
توسل و اِستغاثه از سوی برخی به یک معنا تلقی شده است.[۵] برخی نیز آن‌ها را متفاوت دانسته‌اند، بدین بیان که استغاثه فقط برای موقعیت و حالت شدت و سختی است، اما توسل به حالت سختی اختصاص ندارد و آسایش را نیز شامل می‌شود.[۶]
اتفاق‌نظر مسلمانان در مشروعیت اصل توسل
توسل از باورهای مشترک مسلمانان است.[۷] ابن‌تیمیه مشروعیت اصل آن را مورد اتفاق همه مسلمانان دانسته است.[۸] تقی‌الدین سُبکی (درگذشت: ۷۵۶ق)، عالم شافی اهل مصر، در کتاب شِفاء السَّقام، مجادله و نزاع درباره آن را مجادله در ضروریات دانسته است.[۹] جعفر سبحانی نیز اصل توسل به اسباب در حیات بشری را امری فطری دانسته است.[۱۰]
مخالفت وهابیان با مشروعیت برخی اقسام توسل
گفته می‌شود توسل در میان فِرَق و اصناف اسلامی، به‌ویژه در میان امامیه و تا اندازه‌ای صوفیه امری رایج بوده است و از قرن هشتم هجری برخی عالمان سلفی، به‌ویژه ابن‌تیمیه، نسبت به مشروعیت برخی اقسام آن تشکیک کردند و همین امر سبب گردید تا میان شیعه و اهل‌سنت با سلفیه منازعاتی در باب مشروعیت توسل در شرع اسلام شکل گرفت و آثاری در ردّ دیدگاه آنان تألیف گردید.[۱۱] از جمله این آثار کتاب شفاء السقام نوشته تقی‌الدین سُبْکی بود که در ردّ آراء عالمان سلفی، به‌ویژه در باب توسل، نگاشته شد.[۱۲]
امروزه (قرن پانزدهم هجری) وهابیان نیز به پیروی از سلفیه در مشروعیت برخی انواع توسل تشکیک کرده‌اند؛ از همین رو بحث از توسل بار دیگر مورد توجه عالمان شیعه و اهل‌سنت قرار گرفت و در نقد و بررسی دیدگاه وهابیان، تألیفاتی نگاشته شد.[۱۳]
دلایل مشروعیت توسل
برای مشروعیت و جواز شرعی توسل به ادله زیر استناد کرده‌اند:
- قرآن: خدا در آیه وسیله به مؤمنان دستور داده است که برای تقرب به خداوند وسیله‌ای بجویند.[۱۴] همچنین در آیه ۶۴ سوره نساء به گنهکاران توصیه شده که نزد پیامبر(ص) بروند و از او درخواست کنند که درباره آن‌ها از خداوند طلب مغفرت کند.[۱۵] از دیگر آیاتی که بر مشروعیت توسل دلالت می‌کند، آیه ۹۷ سوره یوسف است[۱۶] که براساس آن فرزندان حضرت یعقوب از پدرشان درخواست کردند که برای آن‌ها طلب مغفرت کند.[۱۷]
- روایات: روایات فراوانی از منابع روایی شیعه و اهل‌سنت نقل شده است[۱۸] که بر مشروعیت و جواز توسل در شرع اسلام دلالت می‌کنند.[۱۹]
- سیره مسلمانان: سیره مسلمانان صدر اسلام و صحابه پیامبر نشان می‌دهد که توسل به پیامبر(ص) امری مقبول و پسندیده بوده است.[۲۰] برای نمونه در کتاب صحیح بخاری بخشی با عنوان «ابواب الاستسقاء» تدوین شده و ذیل آن روایات مختلفی از متوسل شدن صحابه به پیامبر(ص) جهت دعا برای طلب باران نقل شده است.[۲۱]
- دلیل عقلی: توسل یا وسیله قرار دادن، موجب تقرب بندگان به خداوند است و تقرب به خداوند، مقصود و مطلوب نهایی انسان‌ها در اعمال عبادی‌شان است؛ چرا که بدون تقرب به خداوند، سعادت و رستگاری در دنیا و آخرت نصیب انسان نمی‌شود؛ از طرفی این تقرب نیز بدون وسیله حاصل نمی‌شود، بنا بر این سعادت و رستگاری در دنیا و آخرت، متوقف بر وسیله و توسل است.[۲۲]
مخالفت وهابیان با مشروعیت توسل به پیامبر(ص) و بندگان صالح
این نوع توسل بدین صورت است که مثلاً توسل‌کننده می‌گوید: «اللهمَّ انّی أتوسلُ إلیک بنبیکَ محمد(ص) أن تقضی حاجتی؛ خدایا به واسطه پیامبرت محمد(ص) به تو توسل می‌جویم که حاجتم را برآورده ساز».[۲۳]
برپایه فتوای دار الإفتاء مصر درباره توسل:
«توسل به انبیاء، اولیاء و بندگان صالح خداوند و تبرک جستن و استمداد از آنان، جایز و مستحب است و بر مشروعیت و استحباب آن ادله‌ای از قرآن، سنت و عمل صحابه پیامبر وجود دارد. همچنین همانطور که توسل به خود آنان مشروع است، توسل به مقام و منزلت‌شان نیز عملی جایز و مشروع است و مخالفت گروه اندکی در این مسئله فاقد اعتبار است.»[۲۴]
به گفته عیسی بن عبدالله حمیری، عالم و محقق مالکی اهل امارات، این قسم توسل از قرن هفتم هجری مورد مخالفت گروهی از علمای سلفی قرار گرفت و در همان دوران با ایستادگی عالمان مسلمان و پاسخ قاطع به منکران این نوع توسل، نزاع از میان رفت؛ ولی بعدها دوباره این نزاع از سوی وهابیون مطرح شد و این نوع توسل، باطل شمرده شد.[۲۵] برای نمونه محمدنسیب رفاعی (درگذشت: ۱۴۱۲ق)، عالم وهابی اهل سوریه، تقرب به خداوند از طریق انبیاء و اولیای الهی (مخلوقین) را باطل اعلام کرده و این عمل را کفر و بدعت پنداشته است.[۲۶] رفاعی برای بیان بدعت‌آمیز بودن این نوع توسل گفته است که هیچ دلیلی از قرآن و سنت پیامبر(ص) بر مشروعیت آن وجود ندارد.[۲۷]
نقد دیدگاه ابن‌تیمیه از سوی علمای مسلمان
تقی‌الدین سُبکی، عالم شافعی در قرن هشتم قمری، در کتابش با عنوان شفاء السقام گفته است روایات متواتر و فراوانی وجود دارد که بر مشروعیت توسل و استغاثه جستن به پیامبر(ص) و انسان‌های صالح دلالت دارند.[۲۸] علی بن عبدالله سمهودی (درگذشت: ۹۱۱ق)، عالم شافعی اهل مصر، در کتاب «وفاء الوفاء» بر مشروعیت توسل به پیامبر(ص) و انسان‌های صالح، ادعای اجماع کرده است.[۲۹] آنان به برخی روایات موجود در برخی متون روایی معتبر نزد اهل سنت، استناد کرده‌اند.[۳۰] از جمله برپایه روایتی که در صحیح بخاری نقل شده عمر بن خطاب برای طلب باران به عباس بن عبدالمطلب (عموی پیامبر) توسل جسته است.[۳۱]
روایات زیادی نیز از امامان شیعه در مشروعیت توسل به پیامبر و اولیای الهی نقل شده است. در برخی از این روایات خود اهل‌بیت(ع) به عنوان وسیله برای تقرب به خداوند معرفی شده‌اند.[۳۲] برای نمونه دعای توسل از دعاهایی است که در آن برای طلب حاجت از خداوند به چهارده معصوم توسل می‌شود.[۳۳]
بدعت‌پنداری توسل به پیامبر و اولیای الهی پس از وفاتشان از سوی ابن‌تیمیه و وهابیان
ابن‌تیمیه توسل به انبیاء و اولیای الهی پس از وفاتشان را عملی غیر مشروع و بدعت دانسته و معتقد است از صحابه و فقیهان گذشته کسی چنین عملی انجام نداده و دلیلی بر مشروعیت و جواز آن نیست.[۳۴] محمد بن عبدالوهاب، پایه‌گذار فرقه وهابیت[۳۵] و به پیروی از او عالمان وهابی نیز توسل به انبیاء و اولیای الهی پس از وفاتشان را شرک و بدعت پنداشته‌اند.[۳۶]
مشروعیت توسل به اموات از دیدگاه علمای مسلمان
این دیدگاه نیز از سوی عالمان شیعه و اهل‌سنت مورد اعتراض و نقد واقع شده است. محمد بن علی شوکانی (درگذشت: ۱۲۵۰ق)، عالم و فقیه زیدی که می‌گویند گرایش‌های سلفی داشته، در «الدر النضید» برای مشروعیت توسل به پیامبر(ص) هم در زمان حیات و هم پس از وفات وی، به اجماع صحابه استناد کرده و گفته است هیچ‌یک از صحابه پیامبر مشروعیت این نوع توسل را انکار نکرده‌اند.[۳۷]
احمد بن محمد قسطلانی (درگذشت: ۹۲۳ق)، مورخ و محدث شافعی اهل مصر، در کتابش با عنوان «المواهب اللدنیة» گفته است اخبار و آثار توسل به پیامبر(ص) پس از حیات وی، قابل شمارش نیست.[۳۸] به‌گفته سمهودی در توسل به پیامبر(ص)، فرقی نیست بین این که در زمان حیات وی باشد یا پس از آن.[۳۹] او به روایاتی از منابع حدیثی اهل سنت اشاره کرده است که برپایه آن‌ها صحابه پس از وفات پیامبر(ص) برای امور مختلف به وی متوسل می‌شدند.[۴۰] جعفر سبحانی نیز گفته است: سیره مسلمانان بر این بوده است که همانطور که در زمان حیات پیامبر(ص) به وی توسل می‌جستند، پس از وفات نیز به او متوسل می‌شدند.[۴۱] محمد بن زاهد کوثری (درگذشت: ۱۳۷۱ق)، عالم حنفی اهل ترکیه، گفته است منکرِ توسل به پیامبران و صالحان پس از وفاتشان، به فنای ارواح پس از مرگ اعتقاد دارد و منکر معاد و حیات اخروی است.[۴۲] او منحصر دانستن روایات مشروعیت توسل به زمان حیات توسل‌شدگان را تحریف این روایات و تأویل بدون دلیل آن‌ها دانسته است.[۴۳]
توسل به مقام و منزلت پیامبر و اولیای الهی
تقی‌الدین سُبْکی:
«توسل و استغاثه به پیامبر(ص) عملی جایز و نیکو است و جواز و حُسن آن برای هر دینداری معلوم است و آن فعل و عمل انبیاء مرسلین و سیره صالحان سلف و عالمان و عوام مسلمان بوده است. در هیچ زمان و در هیچ دینی کسی آن را انکار نکرد تا این که ابن‌تیمیه آمد و با سخنان خود، این مسئله را بر افراد ضعیف مشتبه ساخت[یادداشت ۱] و بدعتی را پایه‌گذاری کرد که در هیچ عصری سابقه نداشته است.»[۴۴]
توسل به مقام و منزلت پیامبر(ص) به این صورت است که متوسل‌گننده بگوید: «اللهمَّ إنّی أتوسل إلیک بجاه محمدٍ(ص) و حُرمته أن تقضی حاجتی؛ خدایا من مقام و احترامی که پیامبر(ص) نزد تو دارد را وسیله قرار می‌دهم که حاجتم را برآورده فرمایی».[۴۵] محمدنسیب رفاعی، از عالمان وهابی، تقرب به خداوند به وسیله مقام و احترامی که پیامبر(ص) و اولیای الهی نزد خداوند دارند را عملی غیر مشروع دانسته و بر این نظر است که دلیل شرعی بر مشروعیت آن نیست و از صحابه پیامبر کسی چنین توسلی نکرده است.[۴۶] عبدالعزیز بن باز (درگذشت: ۱۴۲۰ق)، مفتی وهابی اهل عربستان، نیز این نوع توسل را بدعت و شرک‌آمیز دانسته و به حرمت آن فتوا داده است.[۴۷] این دیدگاه نیز از سوی عالمان شیعه و اهل‌سنت مورد نقد واقع شده است.
از نظر سمهودی توسل به مقام پیامبر(ص) و برکت وجود وی نزد خداوند، سیره پیامبران و سلف صالح بوده و در هر زمانی؛ چه پیش از خلقت و چه در زمان حیات و پس از وفات وی بوده است.[۴۸] شهاب‌الدین آلوسی (درگذشت: ۱۲۷۰ق)، مفسر و فقیه شافعی، در تفسیرش با عنوان «روح المعانی»، توسل به جایگاه و منزلت پیامبر(ص) و افراد صالحی که نزد خداوند دارای منزلت باشند را عملی مشروع دانسته است.[۴۹]
جعفر سبحانی از علمای شیعه می‌گوید: توسل به حق و منزلت انبیاء و بندگان صالح بدین معنا نیست که برای آنان یک حق ذاتی بر خداوند لازم است تا شرک به شمار آید؛ بلکه همه حق متعلق به خداوند است و او از روی فضل و کرامتش به برخی بندگان و در جهت تکریم آنان، مقام و منزلتی اعطا می‌کند.[۵۰]
دار الإفتاء مصر، در پاسخ به حکم توسل به مقام و منزلت پیامبر(ص)، با استناد به آیه ۳۵ سوره مائده و آیه ۵۷ سوره اسراء و برخی روایات، چنین فتوا داده است که فرقی بین توسل به منزلت پیامبر(ص) و توسل به خود وی نیست و توسل به مقام و منزلت پیامبر(ص) و سایر انبیاء، از امور مشروعی است که مشروعیت آن در قرآن و سنت پیامبر اثبات شده است.[۵۱]
اتفاق‌نظر مسلمانان در مشروعیت توسل به قرآن و اسماء الهی
توسل به اسماء و صفات الهی
توسل به اسماء و صفات الهی به این صورت است که مثلاً توسل‌کننده بگوید: «اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُک بِاسْمِک یا اللّهُ، یا رَحْمنُ، یا رَحِیمُ...خَلِّصْنا مِنَ النَّارِ یا رَبِّ؛ خدایا از تو می‌خواهم به نامت، ای خدا، ای بخشنده، ای مهربان...ما را از آتش رهایی بخش ای پروردگار من».[۵۲] گفته می‌شود بین مسلمانان هیچ اختلافی در مشروعیت این قسم توسل وجود ندارد.[۵۳]
با توجه به آیه ۸۰ سوره اعراف خود خداوند دستور داده است که با اسماء حسنایش خوانده شود.[۵۴] همچنین گفته می‌شود روایات زیادی از پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع)[۵۵] بر مشروعیت این نوع توسل دلالت دارند.[۵۶] دعای جوشن کبیر مشتمل بر صد بند است و در آن به ۱۰۰۱ اسم و صفت از اوصاف الهی توسل می‌شود.[۵۷] همچنین در روایاتی به خواندن این دعا در شب‌های قدر توصیه شده است.[۵۸]
توسل به قرآن
توسل به قرآن به این صورت است که مثلاً توسل‌کننده بگوید: «اللّٰهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِکِتابِکَ الْمُنْزَلِ وَمَا فِیهِ وَفِیهِ اسْمُکَ الْأَکْبَرُ وَأَسْماؤُکَ الْحُسْنیٰ...أَنْ تَجْعَلَنِی مِنْ عُتَقائِکَ مِنَ النّارِ؛ خدایا از تو می‌خواهم به حق کتاب نازل شده‌ات (قرآن) و آنچه در آن است و در آن است نام بزرگت و نام‌های نیکویت...اینکه مرا از آزادشدگان از آتش دوزخ قرار دهی».[۵۹] در برخی روایاتی که در منابع روایی اهل‌سنت و شیعه وارد شده،[۶۰] متوسل شدن به قرآن برای تقرب به خداوند یا خواستن چیزی از او، عملی مشروع دانسته شده است.[۶۱] در برخی روایات از امامان معصوم، به واسطه قرار دادن قرآن، ضمن مراسم قرآن به سر گرفتن در شب قدر، توصیه شده است.[۶۲]
توسل به اعمال صالح را یکی از اقسام توسل دانسته‌اند.[۶۳] در روایتی به نقل از امام علی(ع) اعمالی همچون ایمان به خدا و پیامبر(ص)، جهاد در راه خدا، به پا داشتن نماز و پرداختن زکات، روزه گرفتن، حج گذاردن، صِله رَحِم و صدقه دادن از بهترین وسیله‌های تقرب به خداوند معرفی شده‌اند.[۶۴] درخواست دعا از فردی که به برکت وجودش، امید استجابت دعا از وی وجود دارد را از دیگر اقسام توسل بر شمرده‌اند که عالمان مسلمان با توجه به برخی آیات قرآن و روایات، به مشروعیت آن نظر داده‌اند.[۶۵]
کتاب‌شناسی
آثار فراوانی درباره مسئله توسل از سوی عالمان مسلمان نگارش یافته که برخی از آن‌ها به شرح زیر است:
- التوسل مفهومه واقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء: نوشته جعفر سبحانی. نویسنده در این کتاب، ادله‌ای از قرآن و روایات در مشروعیت هر یک از اقسام توسل ذکر کرده و به نقد و بررسی دیدگاه مخالفان پرداخته است.[۶۶]
- التأمل فی حقیقة التوسل: نوشته عیسی بن عبدالله حمیری. این کتاب مشتمل بر دو باب است است. نویسنده در این کتاب به بررسی و نقد ادله مخالفان توسل و بیان مشروعیت آن با توجه به قرآن و روایاتی از متون روایی اهل‌سنت و همچنین دیدگاه عالمان پرداخته است.[۶۷] این کتاب توسط سیدمرتضی حسینی فاضل به فارسی ترجمه شده و با عنوان «درنگی در حقیقت توسل»، از سوی نشر مشعر چاپ گردیده است.[۶۸]
- محق التقول فی مسئلة التوسل: نوشته محمدزاهد کوثری (درگذشت: ۱۳۷۱ق)، عالم حنفی و از منتقدان و مخالفان ابن‌تیمیه و اندیشه‌های سَلَفی. نویسنده در این کتاب در ۲۲ صفحه به اثبات مشروعیت توسل و استغاثه با استناد به قرآن و سنت پیامبر(ص) و صحابه پرداخته است.[۶۹]
پانویس
- ↑ حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۱۶.
- ↑ سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۱۸.
- ↑ جوهری، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، ذیل واژه «وسل».
- ↑ جوهری، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، ذیل واژه «وسل».
- ↑ سبکی، شفاء السقام، ۱۴۱۹ق، ص۳۱۴.
- ↑ عبدالرحمن عبدالمنعم، معجم المصطلحات والألفاظ الفقهیة، دار الفضیلة، ص۱۵۰.
- ↑ سبکی، شفاء السقام، ۱۴۱۹ق، ص۲۹۳.
- ↑ ابن‌تیمیه، قاعدة جلیلة فی التوسل والوسیلة، ۱۴۲۲ق، ص۱۶.
- ↑ سبکی، شفاء السقام، ۱۴۱۹ق، ص۳۱۸.
- ↑ سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۱۸.
- ↑ حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۴۸؛ پاکتچی، «توسل»، ص۳۶۲.
- ↑ سبکی، شفاء السقام، ۱۴۱۹ق، ص۵۹-۶۱.
- ↑ معموری، «نقد توسل از سوی سلفیه»، ص۳۶۷-۳۶۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۵، ص۳۲۸؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۳۴۹.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۹۰ش، ج۷، ص۴۱۲؛ سوره نساء، آیه ۶۴.
- ↑ مکارم شیرازی، آیات الولایة فی القرآن، ۱۴۲۵ق، ص۲۰۱.
- ↑ سوره یوسف، آیه ۹۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به سمهودی، وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۱۹۶؛ ترمذی، سنن ترمذی، ۱۳۹۵ق، ج۵، ص۵۳۹؛ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۴۱۶؛ سید بن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ص۱۷۷؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۶، ص۱۵-۲۱.
- ↑ مکارم شیرازی، آیات الولایة فی القرآن، ۱۴۲۵ق، ص۲۰۳.
- ↑ سبحانی، التوسل، ص۱۰۷.
- ↑ بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۲۶-۳۲.
- ↑ حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۷۶.
- ↑ سبحانی، التوسل، ص۶۹.
- ↑ «حكم التوسل بالأنبياء والأولياء والصالحين وطلب المدد منهم»، سایت دار الإفتاء المصریة.
- ↑ حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۴۸.
- ↑ رفاعی، التوصل الی حقیقة التوسل، ۱۳۹۹ق، ص۱۸۵.
- ↑ رفاعی، التوصل الی حقیقة التوسل، ۱۳۹۹ق، ص۱۸۶.
- ↑ سبکی، شفاء السقام، ۱۴۱۹ق، ص۳۰۵.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۱۹۶.
- ↑ سبکی، شفاء السقام، ص۳۰۵؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۱۹۶.
- ↑ بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۲۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به قمی، تفسیر قمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۶۸؛ بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۲۹۲.
- ↑ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۲، ص۲۴۷-۲۴۹.
- ↑ ابن‌تیمیه، مجموعة الرسائل و المسائل، لجنة التراث العربی، ج۱، ص۲۲-۲۳.
- ↑ عبدالوهاب، کشف الشبهات، ۱۴۱۸ق، ص۵۱-۵۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به ابن‌باز، التوسل المشروع و توسل الممنوع، ۱۴۲۸ق، ص۳۵-۳۶.
- ↑ شوکانی، الدر النضید، دار ابن حزیمه، ص۲۰.
- ↑ قسطلانی، المواهب اللدنیة، ۱۴۲۵ق، ج۳، ص۶۰۶.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۱۹۵.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۱۹۵-۱۹۶.
- ↑ سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۵۲.
- ↑ کوثری، محق التقول فی مسألة التوسل، المکتبة الازهریة للتراث، ص۴.
- ↑ کوثری، محق التقول فی مسألة التوسل، المکتبة الازهریة للتراث، ص۵.
- ↑ سبکی، شفاء السقام، ص۲۹۳.
- ↑ سبحانی، آیین وهابیت، ۱۳۷۵ش، ص۱۴۶.
- ↑ رفاعی، التوصل الی حقیقة التوسل، ۱۳۹۹ق، ص۱۸۸-۱۸۹.
- ↑ ابن‌باز، مجموع فتاوی ابن‌باز، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۳۲۲.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۱۹۳.
- ↑ آلوسی، تفسیر روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۱۲۸.
- ↑ سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۸۲.
- ↑ «حکم التوسل بالأنبیاء والأولیاء والصالحین وطلب المدد منهم»، سایت دار الإفتاء المصریة.
- ↑ کفعمی، المصباح، ۱۴۰۹ق، ص۲۴۷؛ حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۴۴.
- ↑ سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۲۴؛ حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۴۴.
- ↑ سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۲۲؛ البانی، التوسل، انواعه و احکامه، ۱۴۲۱ق، ص۳۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به ترمذی، سنن ترمذی، ۱۳۹۵ق، ج۵، ص۵۳۹؛ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۴۱۶؛ سید بن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ص۱۷۷.
- ↑ سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۲۲؛ حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۴۴.
- ↑ کفعمی، المصباح، ۱۴۰۹ق، ص۲۴۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به علامه مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۲۷.
- ↑ سید بن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۳۴۶.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به بن حنبل، مسند احمد، ۱۴۲۱ق، ج۳۳، ص۱۴۶؛ سید بن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۳۴۶.
- ↑ سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۲۵-۲۶.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شیخ مفید، المقنعة، ۱۴۱۳ق، ص۱۹۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۲۷-۳۲ و ۳۹؛ حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۴۵-۴۸.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۳۷۴ش، خطبه ۱۱۰، ص۱۶۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۲۷-۳۲ و ۳۹؛ حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۴۵-۴۸.
- ↑ سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۱۱۷.
- ↑ حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۸-۱۱.
- ↑ حمیری، درنگی در حقیقت توسل، ۱۳۹۲ش، ص۱۳.
- ↑ کوثری، محق التقول فی مسألة التوسل، المکتبة الازهریة للتراث، ص۴-۱۱.
یادداشت
- ↑ ابن‌تیمیه در کتابی با عنوان «قاعدة جلیلة فی التوسل و الوسیلة»، توسل را سه قسم دانسته است: ۱-توسل به معنای تقرب به خداوند به واسطه طاعت او و پیامبرش. او این نوع توسل را اصل دین دانسته و معتقد است هیچ‌یک از مسلمانان آن را انکار نکرده‌اند؛ ۲-توسل به دعای پیامبر(ص) در زمان حیاتش و به شفاعت وی در قیامت. او معتقد است این نوع توسل در میان صحابه واقع شده است؛ ۳-توسل به ذات پیامبر(ص) و خواستن چیزی از او. ابن‌تیمیه این نوع توسل را نامشروع دانسته و بر این باور است که کسی از صحابه آن را انجام نداده است.(ابن‌تیمیه، قاعدة جلیلة فی التوسل و الوسیلة، ۱۴۲۲ق، ص۸۷-۸۸.)
منابع
- حمیری، عیسی بن عبدالله، التأمل فی حقیقة التوسل، بی‌جا، بی‌نا، ۱۴۲۸ق.
- سبحانی، جعفر، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، قم، نشر مشعر، ۱۳۷۴ش.
- جوهری، أبو نصر إسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- تقی‌الدین سبکی، علی بن عبدالکافی، شفاء السقام فی زیارة خیر الأنام، تحقیق سید محمدرضا جلالی، قم، نشر مشعر، چاپ چهارم، ۱۴۱۹ق.
- عبدالمنعم، محمود عبدالرحمن، معجم المصطلحات والألفاظ الفقهیة، قاهره، دار الفضیلة، بی‌تا.
- ابن‌تیمیه، تقی‌الدین ابوالعباس، قاعدة جلیلة فی التوسل والوسیلة، بی‌جا، مکتبة الفرقان، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- پاکتچی، احمد، «توسل»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی،
- معموری، «نقد توسل از سوی سلفیه»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی،
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، نشر اسماعیلیان، ۱۳۶۳ش.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- سبحانی، جعفر، منشور جاوید، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۳۹۰ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، آیات الولایة فی القرآن، قم، مدرسه امام علی ابن ابی طالب(ع)، ۱۴۲۵ق،
- سمهودی، علی بن عبدالله، وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۹ق.
- ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، مصر، شرکة مکتبة ومطبعة مصطفی البابی الحلبی، ۱۳۹۵ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة، ۱۴۱۱ق.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، الاقبال بالاعمال الحسنة، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- علامه مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، دمشق، دار طوق النجاة، ۱۴۲۲ق.
- سبحانی، جعفر، التوسل، بیروت، الدار الاسلامیة، بی‌تا.
- «حکم التوسل بالأنبیاء والأولیاء والصالحین وطلب المدد منهم»، سایت دار الإفتاء المصریة.
- رفاعی، محمدنسیب، التوصل الی حقیقة التوسل، بیروت، دار لبنان للطباعة والنشر، چاپ سوم، ۱۳۹۹ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، بنیاد بعثت، ۱۴۱۵ق.
- ابن‌تیمیه، تقی‌الدین ابوالعباس، مجموعة الرسائل والمسائل، بی‌جا، لجنة التراث العربی، بی‌تا.
- عبدالوهاب، محمد، کشف الشبهات، عربستان، وزارة الشؤون الإسلامیة والأوقاف والدعوة والإرشاد، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- ابن‌باز، عبدالعزیز، التوسل المشروع و توسل الممنوع، ریاض، بی‌نا، ۱۴۲۸ق.
- شوکانی، محمد بن علی، الدر النضید فی اخلاص کلمة التوحید، بی‌جا، دار ابن حزیمة، بی‌تا.
- قسطلانی، احمد بن محمد، المواهب اللدنیة بالمنح المحمدیة، بیروت، المکتب الاسلامی، ۱۴۲۵ق.
- کوثری، محمدزاهد، محق التقول فی مسألة التوسل، قاهره، المکتبة الازهریة للتراث، بی‌تا.
- سبحانی، جعفر، آیین وهابیت، تهران، نشر مشعر، ۱۳۷۵ش.
- ابن‌باز، عبدالعزیز، مجموع فتاوی ابن‌باز، ریاض، دار القاسم للنشر، ۱۴۲۰ق.
- آلوسی، محمود بن عبدالله، تفسیر روح المعانی، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
- «حکم التوسل بالأنبیاء والأولیاء والصالحین وطلب المدد منهم»، سایت دار الإفتاء المصریة، تاریخ درج مطلب: ۱۳ مارس ۲۰۱۸م، تاریخ بازدید: ۲۵ فروردین ۱۴۰۳ش.
- کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح، جنة الأمان الواقیة و جنة الإیمان الباقیة، قم، دار الرضی، ۱۴۰۵ق.
- البانی، محمد ناصرالدین، التوسل، انواعه و احکامه، ریاض، مکتبة المعارف، ۱۴۲۱ق.
- علامه مجلسی، محمدباقر، زاد المعاد، بیروت، موسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۲۳ق.
- بن حنبل، احمد بن محمد، مسند احمد، قاهره، دار الحدیث، ۱۴۲۱ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، المقنعة، قم، كنگره جهانى هزاره شيخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، قم، مركز البحوث الاسلامیة، ۱۳۷۴ش.
پیوند به بیرون