کشف الیقین فی فضائل امیرالمؤمنین (کتاب)
کشْفُ الیقین فی فَضائل أمیرالمؤمنین علیه‌السلام کتابی در فضائل علی(ع) از ولادت تا پس از شهادتش، نوشتۀ علامه حلی (درگذشته ۷۲۶ق) با استناد به منابع اهل سنت. علامه، این اثر را به درخواست اولجایتو نوشته است. علامه مجلسی در نوشتن بحارالانوار از این کتاب استفاده کرده است.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | علامه حلی (متوفای ۷۲۶ ق) |
| تاریخ نگارش | قرن ششم |
| موضوع | فضائل علی(ع) |
| زبان | عربی |
| اطلاعات نشر | |
| تاریخ نشر | ۱۴۱۱ق |
درباره مؤلف
ابومنصور جمال‌الدین، حسن بن یوسف بن مطهّر حلّی (۶۴۸-۷۲۶ق) معروف به علامه حلّی، از علمای شیعه قرن هشتم قمری است. مناظرات و آثار او موجب گرایش اولجایتو (سلطان محمد خدا بنده) به تشیع و رواج مذهب شیعه در ایران گردید. علامه حلی دارای تالیفات بسیاری در علوم فقه، اصول، عقاید، فلسفه، منطق، دعا و... است از جمله تبصرة المتعلمین فی احکام الدین، کشف المراد، نهج الحق و کشف الصدق، باب حادی عشر، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، الجوهر النضید. او نخستین کسی بود که به علت فضل و دانش بسیارش با لقب آیت الله خوانده شد.[۱]
انگیزه نگارش
علامه در مقدمه کشف الیقین بیان کرده که اولجایتو (حاکم مغولی که تحت تأثیر علامه و برخی دیگر از علمای شیعه به تشیع گرائید) از او خواسته است در فضائل علی(ع) کتابی تدوین کند و او پذیرفته و کتابی مختصر نوشته است.[۲] علامه هم در مقدمه کتابش و هم در آخرین سطرهایش مجدداً تأکید کرده که شمارش تمام فضائل امیرلمؤمنین محال و ناممکن است.[۳][یادداشت ۱] آقابزرگ طهرانی در الذریعه گفته که علامه حلی این کتاب را در ماه محرم در شهر سلطانیه نوشته است. [۴]
محتوا
مؤلف، کشف الیقین را به یک مقدمه و ۴ فصل تقسیم کرده است:
- فصل اول درباره فضائل امیرالمومنین علی(ع) قبل از ولادت.
- فصل دوم هنگام خلقت و ولادت امام(ع).
- فصل سوم در فضائل آن حضرت در دوران کمال و بلوغ، که خود به دو باب تقسیم شده است: الف- اوصاف و فضائل درونی و شخصی، ب- فضائل بیرونی مانند آیات نازله در شأن حضرتش و روایات پیامبر(ص) در مورد ایشان.
- فصل چهارم در فضائل امیرالمؤمنین(ع) بعد از شهادت.[۵]
علامه حلی برای هر مبحث جزئی، عنوان مستقلی آورده و حتی برای هر روایت، یک عنوان زده که جستجوی مطالب را آسان کرده است. [۶] نویسنده در مقدمه کتابش ضمن ستایش فراوان از سلطان محمد خدابنده که دستور تدوین کتابی درباره فضائل امیرالمؤمنین را صادر کرده تصریح کرده که نوشتن تمام فضائل حضرت ( به جهت این که قابل شمارش نیست) چه بسا موجب خستگی و ملال شود و برای این ادعایش روایتی را از مناقب خوارزمی از ابن عباس از رسول خدا(ص) نقل کرده که فرمود: اگر تمام درختان قلم و تمام دریاها مرکّب و تمام جنیان شمارشگر و تمام آدمیان نویسنده شوند نخواهند توانست که فضایل علی بن ابی طالب را برشمرند. [۷] علامه حلی هم چنان در مقدمه اش در باره همین ادعایش به شعری استشهاد کرده که شاعر به کسانی که او را درباره ترک کردن نشر فضائل علوی ملامت کرده اند گفته است که مرا در باره ترک فضائل امیرالمؤمنین ملامت نکنید زیرا من خبر دارم که تمام آسمانیان و اهل زمین حتی در باره برشمردن فضائل قنبر(خدمتکار امیرالمؤمنین) عاجزند. وی در ادامه از برخی دانشمندان نقل کرده که درباره فضائل امام علی(ع) گفته که چه بگویم در باره کسی که دشمنانش از روی حسادت و دوستانش از روی ترس فضائلش را مخفی ساختند ولی در عین حال شرق وغرب دنیا از فضائلش پر شده است. [۸]
نخستین فضیلت نقل شده در این کتاب از تورات است که خداوند به ابراهیم فرمود دعایت را درباره اسماعیل مستجاب کردم و نسلش را با برکت و فراوان قرار دادم و از این نسل برای او دوازده شریف به دنیا خواهد آمد و آن را حزبی بزرگ قرار می‌دهم. علامه حلی پس از این روایت تصریح دارد که بدون شک امیرالمؤمنین (ع) یکی از این دوازده نفر است و هیچ کس در این فضیلت به او ملحق نخواهد شد.[۹] آخرین فضیلت نقل شده در این کتاب نیز داستانی درباره احسان با واسطه مادر متوکل به یکی از فرزندان پیامبر (از سادات علوی) است و رؤیایی که او دیده و دعایی که پیامبر در حقش کرده است. [۱۰]
منابع کتاب
روایات این کتاب جز چند مورد، از منابع اهل سنت نقل شده است، از جمله: مسند احمد، مناقب خوارزمی، خصائص طبری، الیواقیت، اسباب النزول واحدی، مناقب ابن مغازلی و بشارة المصطفی.
مؤلف به دلیل اختصاری که در مقدمه وعده داده، از آوردن سلسله اسناد روایات خودداری کرده و تنها به نام معصوم و آخرین راوی و همچنین منبعی که از آن نقل می‌کند، اشاره کرده است.
علامه مجلسی در تدوین بحارالانوار از این کتاب بهره برده است.[۱۱]
نسخه‌ها
- نسخه موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران با شماره ۱۷۹۶. این نسخه با خط محمد جبعی (جدّ اعلای شیخ بهاءالدین محمّد عاملی) است. وی در سه شنبه ۲۱ شعبان سال ۸۵۲ از استنساخ این نسخه فراغت حاصل کرده است. این نسخه با نسخه نوشته شده به خطّ خود علّامه مقابله شده است.
- نسخه موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران. کتاب نخست این مجموعه نویسنده‌ای ناشناخته دارد و در حاشیه پایان آن این جمله به چشم میخورد: «بلغ القبال بعون اللَّه الملک المتعال و صلّی اللَّه علی محمّد و آله خیر آل.»
- نسخه موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران. استنساخ آن در نیمه ربیع الآخر سال ۱۲۳۲ق پایان پذیرفته است.
- نسخه موجود در کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، که نگارش آن روز دوشنبه ۱۱ جمادی الثانیه سال ۱۰۸۶ق پایان گرفته است.
- نسخه چاپ سنگی که کاملا مقابله شده است. استنساخ این نسخه در روز سه شنبه، ماه ربیع الاوّل سال ۱۲۹۸ق پایان یافته است.[۱۲]
چاپ‌ها
این کتاب، بعدها دارای چاپ‌های متعددی شد.
ترجمه‌ها
کشف الیقین کتاب چند بار به فارسی ترجمه شده است:
- محمّد اسماعیل مجد الادباء خراسانی که این کتاب را در دوران قاجار (ق ۱۳) ترجمه کرده آن را رشف المعین نامیده است.
- ترجمه دیگری از آن در دست است که از مترجمی ناشناخته است. آغاز و پایان این نسخه کاستی دارد. به نظر می‌رسد این نسخه نیز در سده سیزدهم ترجمه شده است.[۱۴]
- ترجمه‌ای از حمیدرضا آژیر با تحقیق حسین درگاهی.
- ترجمه‌ای از سید مجتبی علوی تراکمه ای با عنوان آینه یقین.
این کتاب توسط علی اکبر عقیلی آشتیانی به انگلیسی نیز ترجمه شده است.[۱۵]
پانویس
- ↑ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، مدخل «آیت الله».
- ↑ حلی، کشف الیقین، ۱۴۱۱ق، ص۱ و ۲.
- ↑ حلی، کشف الیقین، ۱۴۱۱ق، ص۳و۴ و۴۹۲
- ↑ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۸، ص۷۰.
- ↑ حلی، کشف الیقین، ۱۳۷۹ ش، ص۲۶.
- ↑ حلی، کشف الیقین، ناشر وزارت ارشاد، ۱۴۱۱ق.
- ↑ علامه حلی، کشف الیقین فی فضائل امیرالمؤمنین، ج۱، ص۲.
- ↑ علامه حلی، کشف الیقین فی فضائل امیرالمؤمنین، ج۱، ص۳-۴.
- ↑ علامه حلی، کشف الیقین فی فضائل امیرالمؤمنین، ۱۴۱۱ق، ص۵.
- ↑ علامه حلی، کشف الیقین فی فضائل امیرالمؤمنین،۱۴۱۱ق، ج۱، ص۴۹۰-۴۹۲.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۷.
- ↑ حلی، کشف الیقین، ۱۳۷۹ ش، ص۲۷.
- ↑ حلی، کشف الیقین، ۱۳۷۹ ش، ص۲۶.
- ↑ حلی، کشف الیقین، ۱۳۷۹ش، ص۲۷.
- ↑ Certainty Uncovered
یادداشت
- ↑ و لنقتصر على هذا القدر في هذا المختصر فإن من رام إحصاء جميع الفضائل فقد طلب المحال لأن فضائله عليه أفضل الصلاة و السلام لا تحصى كثرة
منابع
- حلی، حسن بن یوسف، کشف الیقین، تحقیق حسین درگاهی، تهران، ناشر وزارت ارشاد، ۱۴۱۱ ق.
- حلی، حسن بن یوسف، کشف الیقین، ترجمه حمیدرضا آژیر، تهران، وزارت ارشاد، ۱۳۷۹ ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ ق.
- کتاب‌شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور.
پیوند به بیرون