اَلْبابُ الْحادی عَشَر، باب یازدهمِ کتاب منهاج الصلاح فی اختصار المصباح نگاشته علامه حلی. نویسنده این باب را به‌جهت اثبات اصول عقاید شیعه به کتاب منهاج الصلاح اضافه کرده است. باب حادی عشر بصورت کتاب جداگانه چاپ و برای آموزش در حوزه‌های علمیه شیعه بکار گرفته می‌شود. این اثر در هفت فصل با عناوین: اثبات واجب الوجود و صفات ثبوتیه و سلبیه او، عدل، نبوت، امامت و معاد نوشته شده است. در فصل هفتم این اثر که در باب معاد است، مباحثی درباره توبه و امر به معروف و نهی از منکر نیز بیان شده است.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | علامه حلی |
| تاریخ نگارش | قرن هشتم هجری قمری |
| موضوع | علم کلام |
| زبان | عربی |
بیش از ۲۰ شرح بر کتاب باب حادی عشر نوشته شده که شرح فاضل مقداد (متوفی ۸۲۶ق) به نام النافع یوم الحشر در میان آنها اهمیت بیشتری دارد. این کتاب و شرح فاضل مقداد بر آن، چندین بار به فارسی ترجمه شده‌اند.
نویسنده
ابومنصور جمال‌الدین، حسن بن یوسف بن مطهّر حلّی (۶۴۸-۷۲۶ قمری) معروف به علامه حلّی، از علمای شیعه قرن هفتم و هشتم قمری است.[۱] مناظرات و آثار او موجب گرایش سلطان محمد خدا بنده به تشیع و رواج مذهب شیعه در ایران گردید.[۲] علامه حلی دارای تالیفات بسیاری در علوم فقه، اصول، عقاید، فلسفه، منطق، کتب ادعیه و... است. از جمله آثار او کتاب تبصرة المتعلمین فی احکام الدین، کشف المراد، نهج الحق و کشف الصدق، باب حادی عشر، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، الجوهر النضید است.[۳] او نخستین کسی بود که به علت فضل و دانش بسیارش با لقب آیت الله خوانده شد.[۴]
معرفی کتاب
کتاب باب حادی عشر در اصل باب یازدهمِ کتاب منهاج الصلاح فی اختصار المصباح است که بطور جداگانه چاپ شده است.[۵] کتاب منهاج الصلاح نوشته علامه حلی خلاصه کتاب مصباح المتهجد اثر شیخ طوسی در مورد دعاها، اعمال و عبادات وارد شده از معصومین(ع) در ده باب است. علامه حلی به درخواست محمد بن محمد قوهدی کتاب مصباح المتهجد را با همان چینش خلاصه کرد و باب یازدهم را به آن افزود.[۶] به گفته فاضل مقداد در مقدمه کتاب النافع یوم الحشر به جهت اینکه شناخت معبود مقدم بر شناخت دعا و عبادت او است علامه حلی افزون بر تغییر عناوین کتاب مصباح شیخ طوسی از «فصل» به «باب»، بابی در اصول دین و شناخت خداوند به آن (کتاب مصباح المتهجد) افزود و آن را باب یازدهم با عنوان (الباب الحادى عشر فيما يجب على عامّة المكلّفين من معرفة أصول الدّين.) «شناخت اصول دینی که بر تمام مکلفین واجب است» قرار داد.[۷]
فصل‌ها و عناوین
علامه حلّی در بابِ یازدهم، شناخت خدا، شناخت صفات ثبوتیه و سلبیه، شناخت عدل، نبوت، امامت و معاد را واجب می‌داند.[۸] وی با توجه به این موارد کتاب را در هفت فصل تقسیم‌بندی می‌کند:
- اثبات واجب الوجود؛[۹]
- صفات ثبوتیه او که عبارت است از قدرت و اختیار، علم، حیات، اراده، ادراک، قدیم و ازلی و باقی و ابدی بودن او، تکلم، صدق؛[۱۰]
- صفات سلبیه او که عبارت است از مرکب نبودن، جسم، عَرَض و جوهر نبودن، لذت و درد نداشتن، متحد به چیزی نشدن، مَحلِّ حوادث نبودن، رؤیت بصری نداشتن، شریک نداشتن، از معانی و احوال به دور بودن؛[۱۱]
- عدل با دربرداشتن این مباحث: مختار بودن انسان، و غیر ممکن بودن رخ‌داد قبیح از خداوند، هدفدار بودن افعال او، وجوب لطف بر او و جبران کردن آلام و رنجها؛[۱۲]
- نبوت که به اثبات نبوّتِ پیامبر اسلام(ص)، وجوب عصمت او، برتری او بر سایر مردم، دور بودن پدران و مادران او از ناپاکی و رزائل اخلاقی می‌پردازد؛[۱۳]
- امامت که علامه آن را عقلاً واجب می‌داند و معتقد است امام فردی معصوم، برگزیده شده توسط خدا و پیامبر(ص) و برترین مردم روزگار است. در ادامه علامه از طرق عقلی و نقلی به اثبات امامت علی بن ابی طالب(ع) پس از پیامبر اسلام(ص) می‌پردازد؛[۱۴]
- معاد که در این فصل به اثبات عقلی معاد و شرح آیات مرتبط با آن و مسئله ثواب و عقاب می‌پردازد؛ در این فصل مسئله توبه و امر به معروف و نهی از منکر بیان شده است.[۱۵]
شرح‌ها و ترجمه‌ها
به گفته آغابزرگ طهرانی در کتاب الذریعة کتاب باب حادی عشر به دلیل جامعیت مسائل اعتقادی، محل مراجعه محققین زیادی واقع شده است.[۱۶] وی بیش از ۲۰ شرح و ترجمه برای این کتاب بر می‌شمارد.[۱۷] طهرانی معتقد است از میان شروح باب حادی عشر، شرح فاضل مقداد (متوفی ۸۲۶ق) به نام النافع یوم الحشر فی شرح باب حادی عشر بیش از شروح دیگر مورد توجه اهل علم قرار گرفته است.[۱۸] شرح فاضل مقداد به‌همراه تصحیحی انتقادی و همراه با شرحی مَزْجی از ابوالفتح بن مخدوم الخادم الحسینی العربشاهی (متوفی ۹۷۶ه.ق) معروف به مفتاح الباب، تحت عنوان «الباب الحادی عشر للعلامة الحلی مع شرحَیه» به چاپ در آمده است.[۱۹]
از باب حادی عشر و شرح فاضل مقداد ترجمه‌های متعددی به فارسی انجام شده که معروفترین آنها الجامع فی ترجمة النافع از حاجی میرزا محمد علی حسینی شهرستانی (متوفی ۱۳۴۴ق.) است.[۲۰] ترجمه‌ای نیز به زبان انگلیسی توسط میلر صورت پذیرفته که در ۱۹۲۸ در لندن چاپ شده است.[۲۱]
پانویس
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۳۹۶.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۸۱.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۴۰۳.
- ↑ مولوی، «آیت‌الله»، سایت دائره المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۵.
- ↑ میردامادی، مقدمه منهاج الصلاح فی اختصار المصباح، ۱۴۳۰ش، ص۳۱.
- ↑ حلی، مقداد بن عبدالله، جرجانی، الباب الحادی عشر مع شرحیه، ۱۳۷۰ش، ص۲.
- ↑ محقق، مقدمه باب حادی عشر، ۱۳۷۰ش، ص۹-۱۰.
- ↑ محقق، مقدمه باب حادی عشر، ۱۳۷۰ش، ص۹-۱۰.
- ↑ محقق، مقدمه باب حادی عشر، ۱۳۷۰ش، ص۹-۱۰.
- ↑ محقق، مقدمه باب حادی عشر، ۱۳۷۰ش، ص۹-۱۰.
- ↑ محقق، مقدمه باب حادی عشر، ۱۳۷۰ش، ص۹-۱۰.
- ↑ محقق، مقدمه باب حادی عشر، ۱۳۷۰ش، ص۹-۱۰.
- ↑ محقق، مقدمه باب حادی عشر، ۱۳۷۰ش، ص۹-۱۰.
- ↑ محقق، مقدمه باب حادی عشر، ۱۳۷۰ش، ص۹-۱۰.
- ↑ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۵.
- ↑ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة،۱۴۰۸ق، ج۳، ص۵.
- ↑ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۷.
- ↑ محقق، مقدمه کتاب باب حادی عشر، ۱۳۷۰ش، ص۱۱.
- ↑ محقق، مقدمه کتاب باب حادی عشر، ۱۳۷۰ش، ص۱۱
- ↑ محقق، مقدمه کتاب باب حادی عشر، ۱۳۷۰ش، ص۱۱.
منابع
- امین، محسن، اعیان الشیعه، به تحقیق حسن امین، دارالتعارف، چاپ اول، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- حلی، حسن؛ مقداد بن عبدالله؛ عربشاهی، ابوالفتح ابن مخدوم؛ محقق، مهدی؛ الباب الحادی عشر مع شرحیه، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۰ش.
- خوانساری، محمد بن باقر بن زین العابدین، قم، روضات الجنات، به تحقیق اسد الله اسماعیلیان، نشر دهاقانی (اسماعیلیان)، چاپ اول، ۱۳۹۰ق.
- محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، بیروت، الذریعة الی تصانیف الشّیعة، دار الأضواء، ۱۴۰۳ق.
- مولوی، محمد علی، «آیت‌الله»، سایت دائره المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: ۱۴۰۲/۰۸/۱۱ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام