پرش به محتوا

بین الطلوعین

افزودن پیوند
مقاله قابل قبول
پیوند کم
رده ناقص
بدون عکس
عدم رعایت شیوه‌نامه ارجاع
کپی‌کاری از منابع خوب
شناسه ناقص
عدم جامعیت
از ویکی شیعه
(تغییرمسیر از بین‌الطلوعین)

بِینَ الطُّلوعَین ، فاصله زمانی میان دمیدن صبح صادق ( طلوع فجر ) و طلوع آفتاب است. در قرآن از ساعاتی پیش از طلوع خورشید برای دعا و ذکر خدا، یاد شده و دعاها و اذکاری از معصومین برای این ساعات ذکر شده است. در فقه شیعه و سنی نیز در برخی ابواب فقهی، احکامی خاص برای بین الطلوعین آمده است.

تعریف

بِینَ الطُّلوعَین، فاصله زمانی میان دمیدن صبح صادق (طلوع فجر) و طلوع آفتاب است. اطلاق بین الطلوعین به زمان میان صبح کاذب و صبح صادق[۱] غیر مستند و سهو است.

پیشینه این اصطلاح در فرهنگ اسلامی

در قرآن کریم، پیامبر اکرم(ص) و‌ گاه مؤمنان، به تسبیح خدا در ساعتی پیش از طلوع و غروب خورشید خوانده شده‌اند.[۲] در روایات هم از دعاهایی یاد شده است که پیامبر(ص) و امامان هر صبح و شام می‌خواندند.[۳] دعای ششم صحیفه سجادیه که همه مضمون‌های موجود در آن متناسب با دعاهای صبحگاهی است ، دعای صباح و مساء نامیده شده است.[۴] بنابراین، نزد مسلمانان سده‌های نخست، صبح و عصر تفاوتی از لحاظ اهمیت و ارزش تسبیح خداوند نداشته‌اند. حتی بیرونی [یادداشت ۱]نیز آن‌گاه که به رواج برخی آداب در میان ایرانیان، در فاصله زمانی بین طلوع فجر تا طلوع خورشید اشاره کرده[۵] از واژه‌های خاص برای این زمان یاد نکرده است. کاربرد اصطلاح بین الطلوعین برای اشاره به فاصله زمانی یاد شده، تنها در دوره‌های متأخرتر از سدۀ ۱۰ق/۱۶م و در ضمن بحث‌های فقهی رواج یافته است.[۶] مطهری بر این نظر است که شاید اتفاق نظر باشد که پیامبر(ص) بعد از طلوع فجر در بین الطلوعین به دنیا آمده‌است. [۷]

اهمیت

واقع شدن نماز صبح، تعقیبات و تسبیح پس از آن در بین الطلوعین و نیز تقارن این ساعت با آغاز روز و شروع کسب و کار، فرهنگ و آداب خاصی درباره آن پدید آورده است.[۸] در این میان، بین الطلوعین صبح روز جمعه از اهمیت بیشتری برخوردار است.[۹]در برخی از کتاب‌های ادعیه و اخلاقی بخشی به مطالب مربوط به بین الطلوعین و جایگاه و اهمیتش اختصاص داده شده است. شیخ بهایی در مفتاح الفلاح باب اول کتابش را به اعمال بین الطلوعین(از طلوع فجر تا طلوع خورشید) اختصاص داده است.[۱۰] میرزا سید علی قاضی به زیارت اهل قبور در بین الطلوعین توصیه کرده است به این کیفیت که وقتی اهل قبور را در بین الطلوعین زیارت می‌کنی، فاتحه‌ای بخوان و سپس بدون اینکه قرآن یا چیز دیگری بخوانی کناری بنشین و سکوت کن و در احوال قبر و قیامت و اعتباری‌‌ بودن دنیا و مسائلی که در گذران است، تفکر کن. [۱۱]

  مطهری مجتهد و پژوهشگر شیعی(۱۳۵۸ش.) براین باور است آنهایی که بویی از معنویت برده‌اند برای بیداری آخر شب و بین‌الطلوعین ارزش زیادی قائل‌اند. حتی برخی برای تربیت بچه‌هایشان، از وقتی که شیرخوار بوده‌اند، کوشش می‌کردند آنها را به هر بهانه‌ای در بین‌الطلوعین بیدار نگه دارند.[۱۲]نقل شده که سید هاشم حداد به علامه طهرانی سفارش کرده که حتی اطفال خردسالتان را در بین الطلوعین-از هنگام طلوع فجر تا طلوع آفتاب- بیدار کنید.[۱۳] احادیث زیادی در بیان اهمیت این زمان از روز وارد شده است. برخی از مباحثی که در مورد جایگاه این زمان در روایات بیان شده عبارتند از:

بین الطلوعین در فقه

فقیهان شیعه در بحث از آداب بیع ـ به استنادِ احادیثی ـ کراهت معامله و تجارت را در زمان بین الطلوعین یادآور شده[۲۲] و بین الطلوعین را زمان دعا و عبادت دانسته‌اند.[۲۳] وقوف در مشعر، در بین الطلوعین روز عید قربان نیز از ارکان حج شمرده شده است.[۲۴]

فتوا دادن در برخی مسائل فقهی، مستلزم تعیین زمان دقیق آغاز روز است.[۲۵] از این رو، در میان فقیهان متأخر شیعه، در اینکه بین الطلوعین را جزء روز باید شمرد یا شب، وحدت نظر نبوده است.[۲۶] گسترش بحث‌های فقهی برای تعیین زمان دقیق آغاز روز، به نگارش کتاب‌ها و رسالاتی برای تعیین دقیق زمان بین الطلوعین انجامیده است.[۲۷][یادداشت ۳]

کتاب شناسی

در باره بین‌الطلوعین و تعیین زمانش و اعمال و آدابش آثاری به زبان فارسی و عربی نگارش شده است. تهرانی در الذریعه از کتابی بنام «رسالة في زمان بين الطلوعين و إنه من الليل أو النهار» نوشته سید ابراهیم دزفولی کرمانشاهی نام برده است. [۲۹]هم‌چنین از رساله‌ای بنام «رسالة في الصبح و الشفق‌ و تحقيق ما بين الطلوعين بقواعد الهيئة و البراهين الهندسية» اثر میرزا محمدعلی حسینی بیرجندی نام برده است. [۳۰]«رسالة في وقت الفجر و ما بين الطلوعين‌» از دیگر رساله‌هایی است که تهرانی در الذریعه به آن اشاره کرده است. این کتاب نوشته سید محمد طباطبایی بروجردی جد سید بحر العلوم است. [۳۱] «ما بین الطلوعین» نیز کتابی است فقهی به زبان عربی درباره احکام مرتبط به بین الطلوعین گه تقریرات درس محمد اسحاق فیاض از مراجع تقلید شیعه است. [۳۲] کویر کیمیا: سفری به جهان بین الطلوعین نوشته کریم روزنه نیز نگاهی جدید به این موضوع در قالب گزارش تجارب شخصی نویسنده است.[۳۳]

پانویس

  1. ↑ نک‍: لغت نامۀ دهخدا
  2. ↑ طه، آیه ۱۳۰؛ روم، آیه ۳۰، ۱۷؛ ق، آیه ۵۰، ۳۹.
  3. ↑ نسایی، عمل الیوم و اللیلة، بیروت، ۱۴۰۶ق،ص۲۰-۲۱؛ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۲۲.
  4. ↑ مهروش، ص۱۱۱-۱۱۲.
  5. ↑ بیرونی، الآثار الباقیة، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م،ص ۲۲۹.
  6. ↑ نک‍: مقدس اردبیلی، مجمع الفائدة والبرهان، به کوشش مجتبی عراقی و دیگران، قم، ۱۴۰۹ق. موسوعة مؤلفی الامامیة، قم، ۱۴۲۰ق،ج۷، ص۲۹۳.
  7. ↑ مطهری، سیری در سیره نبوی، ص۲۳۳.
  8. ↑ برای آشنایی با دعاها، آداب و باورهایی مربوط به این ساعت، نک‍: صحیفۀ سجادیه، دعای۶؛ نسایی، ص۱۹؛ طوسی، مصباح...، ص۵۱۲؛ کفعمی، ص۹۴بب‍، ص۱۷۸-۱۸۰؛ فهری، ص۲۲۹-۲۳۳؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق،ج۱۰۲، ص۲۹۷؛ قمی، الباقات و الصالحات فی الادعیة و الصلوات المندوباب، همراه، مفاتیح الجنان، تهران، ۱۳۴۰ش،ص۳۱-۳۸.
  9. ↑ نووی، الاذکار، به کوشش محیی‌الدین شامی، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م،ص۹۴.
  10. ↑ شیخ بهایی، مفتاح الفلاح،۱۴۰۵ق، ص۹
  11. ↑ حسینی طهرانی،عنوان بصری، ج۲، ص۲۵۱.https://maktabevahy.org/Document/Book/Details/88/%D8%B9%D9%86%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B5%D8%B1%DB%8C-%D8%AC2?page=251&search=%d8%a7%d9%87%d9%85%db%8c%d8%aa%20%d8%a8%db%8c%d9%86%20%d8%a7%d9%84%d8%b7%d9%84%d9%88%d8%b9%db%8c%d9%86
  12. ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۲۸، ص۵۲۹.
  13. ↑ /maktabevahy.org/Document/Article/Details/35/استمرار-اثار-روزه?page=6
  14. ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۲۲.
  15. ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق،ج۶، ص۲۵۶
  16. ↑ نووی، ص۹۴
  17. ↑ صفار، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد، محقق: محسن کوچه‌باغی، قم، مکتبه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق، چاپ دوم،ج۱، ص۳۳۴
  18. ↑ ابن بابویه، ج۴، ص۲۰
  19. ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۲۵۶.
  20. ↑ مجلسی، بحار الأنوار،۱۴۰۳ ق، ج۸۰، ص۱۰۷
  21. ↑ مطهری، سیره نبوی، ص۲۳۳؛ مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۱۶، ص۱۹۳.
  22. ↑ نک‍: ابن بابویه، من لایحضره الفقیه، به کوشش حسن موسوی خرسان، قم، جامعۀ مدرسین، ج۳، ص۱۲۲؛ طوسی، تهذیب، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، ۱۳۹۰ق، ج۷، ص۸؛ حرعاملی،وسائل الشیعة، بیروت، ۱۴۱۳ق، ج۱۷، ص۳۹۹.
  23. ↑ نراقی،مستندالشیعة، قم، ۱۴۱۷ق، ج۱۴، ص۲۵؛ جزایری، ص۲۲۷.
  24. ↑ ابن بابویه، من لایحضره الفقیه، به کوشش حسن موسوی خرسان، قم، جامعۀ مدرسین،ج۲، ص۵۴۵-۵۴۶؛ نراقی، مستندالشیعة، قم، ۱۴۱۷ق،ج۱۲، ص۲۴۹.
  25. ↑ برای نمونه، نک‍: نراقی، مستندالشیعة، قم، ۱۴۱۷ق،ج۱۳، ص۵۷؛ خویی، ج۶، ص۱۴۴، ج۹، ص۲۷۷-۲۷۸.
  26. ↑ برای نمونه، نک‍: نراقی، ج۸، ص۲۵۷؛ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۷، ص۲۳۱؛ حسینی مراغی، ج۱، ص۱۹۷؛ خویی، ج۱، ص۲۷۱بب‍.
  27. ↑ برای نمونه، نک‍: آقابزرگ، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۲، ص۴۶-۴۷، ج۱۵، ص۷، ج۲۵، ص۱۳۵؛ موسوعة...، ج۱، ص۴۰۴.
  28. ↑ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۲، ص۴۶.
  29. ↑ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۲، ص۴۶.
  30. ↑ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۵، ص۷
  31. ↑ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج ۲۵، ص۱۳۵.
  32. ↑ کتابخانه دیجیتال نور،https://noorlib.ir/book/info/115239/%D9%85%D8%A7-%D8%A8%D9%8A%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%B7%D9%84%D9%88%D8%B9%D9%8A%D9%86
  33. ↑ https://www.gisoom.com/book/1237814/کتاب-کویر-کیمیا-سفری-به-جهان-بین-الطلوعین/

یادداشت

  1. ↑ ابوریحان محمد بن‌ احمد بیرونی خوارزمی (۳۶۲- پس از ۴۴۰ق. دانشمند بزرگ، ریاضیدان، ستاره شناس و تاریخ نگار
  2. ↑ سأل نصراني الشام الباقر عليه السلام عن ساعة ما هي من الليل ولا هي من النهار، أي ساعة هي؟ قال أبو جعفر عليه السلام: ما بين طلوع الفجر إلى طلوع الشمس، قال النصراني: إذا لم تكن من ساعات الليل ولا من ساعات النهار فمن أيِّ ساعات هي؟ فقال: أبو جعفر من ساعات الجنة
  3. ↑ رسالة في زمان بين الطلوعين و إنه من الليل أو النهار نوشته سيد إبراهيم بن محمد الموسوي الدزفولي الكرمانشاهي.[۲۸]

منابع

  • آقابزرگ، الذریعة.
  • ابن بابویه، محمد، من لایحضره الفقیه، به کوشش حسن موسوی خرسان، قم، جامعۀ مدرسین.
  • بیرونی، ابوریحان، الآثار الباقیة، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.
  • جزایری، عبدالله، التحفةالسنیة، نسخه خطی آستان قدس، شم‍ ۲۲۶۹.
  • حرعاملی، محمد، وسائل الشیعة، بیروت، ۱۴۱۳ق.
  • حسینی طهرانی، سید محمدمحسن، عنوان بصری،
  • حسینی مراغی، عبدالفتاح، العناوی الفقهیة، قم، ۱۴۱۷ق.
  • خویی، ابوالقاسم، التنقیح، تقریر علی تبریزی غروی، قم، ۱۴۱۰ق.
  • صحیفۀ سجادیه.
  • صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد، محقق: محسن کوچه‌باغی، قم، مکتبه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق، چاپ دوم.
  • طوسی، محمد، تهذیب الاحکام، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، ۱۳۹۰ق.
  • طوسی، محمد، مصباح المتهجد، به کوشش علی اصغر مروارید، بیروت، ۱۴۱۱ق.
  • عده‌ای از علماء، الاصول الستة عشر، قم، دار الشبستری للمطبوعات، ۱۳۶۳ش.
  • فهری، محمد، الدعاءالمآثور و آدابه، به کوشش محمد رضوان دایه، بیروت، دار الفکر المعاصر.
  • قمی، عباس، الباقات و الصالحات فی الادعیة و الصلوات المندوباب، همراه، مفاتیح الجنان، تهران، ۱۳۴۰ش.
  • کفعمی، ابراهیم، المصباح، به کوشش حسین اعلمی، بیروت، ۱۴۱۴ق.
  • کلینی، محمد، الکافی، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، ۱۳۶۵ق.
  • لغت‌نامه دهخدا.
  • مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
  • مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ناشر صدرا، ۱۳۸۹ش، بی جا.
  • مقدس اردبیلی، احمد، مجمع الفائدة والبرهان، به کوشش مجتبی عراقی و دیگران، قم، ۱۴۰۹ق.
  • موسوعة مؤلفی الامامیة، قم، ۱۴۲۰ق.
  • مهروش، فرهنگ، هویت و انتساب صحیفۀ سجادیه، با تکیه بر شاخصه‌های متن، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ۱۳۸۲ش.
  • نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام، به کوشش عباس قوچانی، تهران، ۱۳۹۳ق.
  • نراقی احمد، مستندالشیعة، قم، ۱۴۱۷ق.
  • نسایی، احمد، عمل الیوم و اللیلة، بیروت، ۱۴۰۶ق.
  • نووی، یحیی، الاذکار، به کوشش محیی‌الدین شامی، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.

پیوند به بیرون


برگرفته از «https://fa.wikishia.net/w/index.php?title=بین_الطلوعین&oldid=1438019»