سید حسن طباطبایی قمی
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | سیدحسن طباطبایی قمی |
| تاریخ تولد | ۱۲۸۹ ش |
| تاریخ وفات | ۲۱ خرداد سال ۱۳۸۶ش |
| محل دفن | حرم امام رضا(ع) |
| شهر وفات | مشهد |
| خویشاوندان سرشناس | (پدر) سید حسین طباطبایی قمی،(برادر) سید تقی قمی |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | محمد حسین غروی نائینی،محمدحسین غروی اصفهانی |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | اعتراض به لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، شرکت در قیام ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ش |
سیدحسن طباطبایی قمی مشهور به سید حسن قمی (۱۲۹۰-۱۳۸۶ش) مجتهد و فقیه شیعی ساکن مشهد و از مبارزین علیه حکومت پهلوی بود. وی به تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی و اصلاحات ارضی در سال ۱۳۴۱شمسی اعتراض کرد. در روزهای پیش از قیام ۱۵ خرداد دستگیر و به همراه امام خمینی زندانی شد. وی فرزند آیت‌الله سید حسین قمی و برادر آیت‌الله سید تقی قمی است.
زندگی‌نامه و تحصیلات
سید حسن قمی در سال ۱۲۸۹ ش در نجف به دنیا آمد و پس از تحصیلات مقدماتی در دروس محمد حسین غروی نائینی، محمدحسین غروی اصفهانی ، شیخ کاظم شیرازی و میرزا محمد آقازاده به تعلیم علوم دینی و حوزوی پرداخت.
پس از چند سال همراه پدر به ایران آمده و در مشهد مقیم شده و به ادامه تحصیل و تدریس علوم دینی پرداخت. پس از واقعه مسجد گوهرشاد در ۱۳۱۴ ش، همراه پدر به عراق رفت و به تحصیل و تدریس در حوزه‌های علمیه عراق پرداخت. سید حسن قمی بعد از درگذشت پدر، در اواخر دهه ۱۳۲۰ ش از عراق به ایران مراجعت کرد و در مشهد سکونت گزید. وی بعد از اقامت در مشهد به تدریس علوم دینی در حوزه علمیه خراسان پرداخت.[۱]
اساتید
- محمد حسین نائینی
- سید حسین قمی
- محمدحسین غروی اصفهانی
- شیخ کاظم شیرازی
- میرزا محمد آقازاده[۲]
درگذشت
در ۲۱ خرداد سال ۱۳۸۶ش در مشهد درگذشت[۳] آیت الله خامنه ای در پیام تسلیت از او به عنوان عالم و فقیه مجاهد یاد کرد.[۴] و فردای آن روز بعد از اقامه نماز توسط آیت‌الله وحید خراسانی، در حرم امام رضا(ع) به‌‌خاک سپرده شد.[۵]
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
سید حسن قمی در مشهد، به تدریج ارتباطات خود را با توده‌های مردم گسترش داد و امامت جماعت مسجد گوهرشاد را به عهده گرفت.[۶]
آیت‌الله قمی در سال ۱۳۴۱شمسی و به دنبال تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، طی تلگرافی به اسدالله علم، الغای شرط اسلام از شرایط منتخبان و تبدیل قسم قرآن به کتاب آسمانی را تخلف از قوانین دینی و موجب انزجار و تشویش اذهان عمومی مردم جامعه‌ی اسلامی قلمداد کرد و دولت را ملزم به صرف‌نظر کردن از تمامی مصوبات خلاف شرع نمود. وی ضمن سخنرانی‌های مختلف در ارتباط با مسئله اصلاحات ارضی و تقسیم زمین موضع گرفت و آن را زمینه‌ای برای نفوذ و تسلط بیگانگان از جمله یهودیان در کشاورزی و اقتصاد جامعه ایران معرفی کرد.[۷]
در شهر مشهد نیز، آیت‌الله قمی در جلسه‌ای که در منزل آیت‌الله میلانی برای بررسی عواقب لایحه مذکور تشکیل شده بود، سید جلال تهرانی استاندار خراسان را تهدید کرد که در صورت لغو نکردن تصویب‌نامه، مردم را به تحصن در مسجد گوهرشاد دعوت خواهد کرد.[۸]
واقعه ۱۵ خرداد و دستگیری
به‌دنبال تحریم عید نوروز سال سال ۱۳۴۲ش از طرف امام خمینی و سایر مراجع، در مشهد آیت‌الله قمی ۱ فروردین ۱۳۴۲ش را عزای ملی اعلام کرد و مجلس عزاداری در منزلش برگزار گردید که آیت‌الله میلانی نیز شرکت کرد. در طی برگزاری مراسم، نیروهای نظامی و امنیتی خراسان به آنجا حمله کردند و در درگیری‌هایی که روی داد، کار به تشکیل کمیسیون امنیت خراسان و تهدید آیت‌الله میلانی و قمی کشید[۹]. موضع‌گیری‌های سیدحسن قمی باعث شد که قبل از فرارسیدن محرم ۱۳۴۲ش و ۱۵ خرداد، ساواک مشهد در گزارشی پیشنهاد کند که آیت‌الله قمی به علت اینکه هسته اصلی تشنج در مشهد است، تبعید گردد.
در محرم (۱۵ خرداد) قمی در بازگشت از مسجد گوهرشاد توسط نیروهای امنیتی رژیم پهلوی دستگیر و به تهران منتقل گردید. وی را در تهران همراه امام خمینی در زندان قصر حبس کرده و بعد به پادگان عشرت‌آباد منتقل کردند. وی بعد از مدتی از زندان آزاد شد و به مشهد بازگشت.
به دنبال تبعید امام خمینی به ترکیه و انتشار خبر آن در مشهد، علمای مبارز آن شهر در منزل آیت الله میلانی اجتماع کردند و تصمیم گرفتند تا به عنوان اعتراض نسبت به اقدام رژیم پهلوی در اخراج امام از ایران در مسجد گوهرشاد تحصن نمایند. از جمله علمای شرکت‌‌کننده در این اجتماع، آیت‌الله قمی بود که بلافاصله منزل وی به محاصره قوای نظامی درآمد.
هم‌زمان با پخش خبر تصویب قانون حمایت خانواده در سال ۱۳۴۵ش آیت‌الله قمی آن لایحه را مخالف شرع معرفی کرد و با ارسال تلگرافی به هویدا ضمن اعتراض به اقدام وزیر دادگستری در تقدیم لایحه‌ای به مجلس شورای ملی، بعضی از مفاد و مواد آن را در زمینه‌ی ازدواج و طلاق مخالف احکام قطعیه‌ی اسلام و قرآن دانسته و از هویدا خواست که لایحه‌ی مذکور را پس بگیرد.[۱۰]
تبعید به زاهدان
رژیم پهلوی تصمیم گرفت که آیت‌الله قمی را از مشهد دور کند و به همین سبب در سال ۱۳۴۶ش، او را از مشهد به زاهدان و خاش تبعید کرد. بعد از مدت ۱۴ ماه اقامت در خاش، از سال ۱۳۴۶ش تا پیروزی انقلاب اسلامی ایران، در سال ۱۳۵۷ش نیروهای امنیتی و انتظامی رژیم، ایشان را به خانه‌ای واقع در کرج منتقل کرده و تحت حصر کامل و مراقبت ویژه‌ی نیروهای امنیتی قرار دادند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی او مجدداً در مشهد ساکن گردید.[۱۱]
اختلاف نظرها
منزل آیت الله قمی در سال‌های پیش از انقلاب، از پایگاه‌های اصلی روحانیون مبارز و مخالفین دولت پهلوی در مشهد بود. بعد از ماجرای کتاب شهید جاوید و دیدگاههای علی شریعتی، بین مذهبیها اختلاف و دودستگی ایجاد شد و طرفداری برخی انقلابی‌ها از کتاب شهید جاوید و علی شریعتی، بین انقلابیون و قمی فاصله ایجاد کرد. آیت الله قمی از ولایتی‌های مشهد محسوب شده و با نگرش شریعتی و کتاب شهید جاوید مخالف بود. این اختلافات به‌گونه‌ای بود که در سال ۱۳۵۰ ساواک نقل کرده است که آقای حاج آقا حسن قمی، موضع موافقی نسبت به آیت الله خمینی ندارد و کمک کردن به او را حرام می‌داند.[۱۲]
پیروزی انقلاب و انتقاد از عملکردها
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، آیت الله قمی در دیدار با امام خمینی از برخی مسئولین و سیاست‌های انقلابی گلایه کرد. وی از برخی برخورد‌ها و مصادره املاک ناراحت بود و این مطالب را با زبان صریح به رهبر انقلاب منتقل کرد، به گونه‌ای که گفته شده است پس از آن دیدار، امام خمینی، هاشمی رفسنجانی را فراخواند و به او گفت که شما‌ها چه عملکردی داشتید که آقای قمی آن‌قدر ناراحت است. سید حسن قمی، اقدامات برخی از مدیران را خلاف شرع می‌دانست.[۱۳]
امام خمینی در قم در پاسخ به یکی از تلگراف‌های اعتراضی سید حسن قمی، در ۸ خرداد ۵۸ نوشته بود: «تلگراف محترم واصل، لزوم وحدت کلمه در این موقع که جنایتکاران به دسیسه و توطئه علیه اسلام و جمهوری اسلامی پرداخته‌اند از اهم وظایف است. از جنابعالی امید دعای خیر دارم.» [۱۴]برخی از انتقادهای صریح وی باعث شد هر از گاهی اعتراضات و تجمعاتی علیه او در مشهد به راه بیفتد. پس از این اعتراضات بیت او مدتی بسته شد و امکان مراجعات به این بیت مهیا نبود.[۱۵]
آیت الله قمی پس از سال ۱۳۷۵ش اندک اندک مراسم مذهبی را در بیت خود برگزار می‌کرد. در سال‌های آخر عمر برخی از مراجع تقلید از جمله سید موسی شبیری زنجانی، حسین وحید خراسانی و محمد تقی بهجت به ملاقات وی می‌رفتند.[۱۶]
پانویس
- ↑ آرشیو ملی ایران، شماره سند: ۱۱۸/۹-۱۱۶۰۰۱.
- ↑ آرشیو ملی ایران، شماره سند: ۱۱۸/۹-۱۱۶۰۰۱.
- ↑ مرجع عالی‌قدر و فقیه مجاهد، شبکه اجتهاد.
- ↑ پیام تسلیت در پی رحلت مرحوم آیت‌الله حاج آقا حسن طباطبائی قمی
- ↑ آیت‌الله سید حسن طباطبایی قمی در جوار حرم رضوی آرام گرفت، خبرگزاری ایکنا.
- ↑ فردوسی‌پور، همگام با خورشید، ۱۳۷۲ش، ص۱۵۵.
- ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۴ش، ج۵، ص۲۸.
- ↑ میلانی، مجموعه یادداشت‌های خطی، ص۱۴۳.
- ↑ جلالی، مشهد در بامداد نهضت امام خمینی، ۱۳۷۸ش، ص۱۵۷.
- ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۴ش، ج۵، ص۱۲۵.
- ↑ سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
- ↑ جعفریان، رسول، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی-سیاسی ایران (۱۳۲۰-۱۳۵۷)، ص۳۱۶.
- ↑ زندگی آیت‌الله‌العظمی سیدحسن طباطبایی‌قمی، شبکه اینترنت آفتاب.
- ↑ خمینی (امام)، صحیفه امام، ج ۷، ص ۴۲۶
- ↑ زندگی آیت‌الله‌العظمی سیدحسن طباطبایی‌قمی، شبکه اینترنت آفتاب.
- ↑ زندگی آیت‌الله‌العظمی سیدحسن طباطبایی‌قمی، شبکه اینترنت آفتاب.
منابع
- جعفریان، رسول، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی-سیاسی ایران (۱۳۲۰-۱۳۵۷)، نشر علم، ۱۳۹۰ش.
- اسناد انقلاب اسلامی، ج ۵، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۴.
- یاران امام به روایت اسناد ساواک، (شهید آیت‌الله حاج شیخ محمد صدوقی)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ۱۳۷۷ش.
- جلالی، غلامرضا، مشهد در بامداد نهضت امام خمینی (ره)، تهران، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۸ش.
- میلانی، سید محمدعلی، مجموعه یادداشت‌های خطی، بی‌تا، بی‌‌نا.
- فردوسی‌پور، اسماعیل، همگام با خورشید، تهران، فردوسی، ناشر مجتمع فرهنگی اجتماعی امام خمینی (ره)، ۱۳۷۲ش.
- شبکه اینترنت آفتاب.
- پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله خامنه ای.