ربیع بن خُثَیم کوفی مشهور به خواجه ربیع (درگذشت ۶۱ق یا ۶۳ق) از جمله فرمانداران امام علی(ع) از زهاد ثمانیه. وی از یاران و دوستان نزدیک عبدالله بن مسعود به شمار می‌آمد. خودداری او در جنگ صفین از رویارویی با معاویه و همچنین یاری‌نکردن امام حسین(ع) در کربلا، شیعه‌بودن وی را نزد برخی از پژوهشگران مثل آیت الله خوئی مورد تردید قرار داده است. مقبره‌ای در مشهد منسوب به وی است.
| از فرمانداران امام علی(ع) و از زهاد ثمانیه | |
 مقبره منسوب به خواجه ربیع در مشهد | |
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ربیع بن خُثَیم کوفی |
| لقب | خواجه ربیع |
| خویشاوندان | همام(برادر زاده) |
| محل زندگی | کوفه |
| وفات | سال ۶۱ق یا ۶۳ق، منطقه نوغان طوس |
| مدفن | مشهد، خواجه ربیع(منسوب به وی) |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | کارگزار امام علی(ع) |
| فعالیت‌ها | خودداری از حمایت امام علی(ع) در جنگ صفین و یاری‌نکردن امام حسین(ع) در کربلا • از زهاد ثمانیه |
شخصیت‌شناسی
ربیع بن خثیم را یکی از زهاد ثمانیه مشهور صدر اسلام به شمار آورده‌اند.[۱] کنیه وی ابوزید است.[۲] وی از یاران عبدالله بن مسعود بوده است.[۳] ربیع بن خثیم به فضل و برتری امام علی(ع) معترف بود.[۴] ابن خثیم با وجود حضور در سپاه امام علی(ع) به دلیل تردید در حقانیت نبرد صفین از امام درخواست کناره‌گیری و نبرد با مشرکان در مرزهای اسلامی کرد.[۵] امام علی(ع) او را به فرماندهی گروهی از قاریان به اطراف ری فرستاد.[۶] مطهری در مقایسه میان ربیع و ابوذر می‌گوید: ربیع بن خثیم که یکسره نماز می‌خواند و روزه میگرفت و معاصر ابی ذر و از زهاد ثمانیه است عاقبت کارش این شد که به حضرت امیر گفت: «انّا شککنا فی هذا القتال» «ما در حقانیت جنگ صفین تردید داریم» و مأموریت مرزی گرفت و رفت، ولی ابوذر غفاری که اهل تفکر بود و از مفکرین و حکمای اصحاب پیغمبر به شمار می‌رود. (کان اکثر عبادة ابی ذر التفکر و الاعتبار ) عاقبت تفکر ابوذر این بود که قهرمان امر به معروف و نهی از منکر شد و جان خود را بالاخره در همین راه داد.[۷] به گفته محمد بن علی كراجكى، همّام که در نهج البلاغه به وی اشاره شده فرزند عباده بن خثیم و برادرزاده ربیع بن خثیم است.[۸] البته ابن ابی‌الحدید با ذکر نام پدران همام، این نسبت را نفی کرده است.[۹]
براساس نقلی، وی در سال ۶۱ق یا ۶۳ق در منطقه نوغان طوس وفات یافت.[۱۰]
جایگاه رجالی و حدیثی
درباره شخصیت وی نظرات مختلفی وجود دارد. کشّی نقل می‌کند که فضل بن شاذان، ربیع را از جمله اصحاب نزدیک امام علی(ع) و زهاد ثمانیه می‌داند.[۱۱] از شیخ بهائی نیز منقول است که ربیع با توجه به یک روایت منسوب به امام رضا(ع) و همچنین مشارکت وی در شورش علیه عثمان، از نزدیکان امام علی(ع) بوده است.[۱۲] اما افرادی همچون آیت الله خوئی خواجه ربیع را با وجود زهد بسیار انسان با تقوایی نمی‌دانند.[۱۳] این عده با استناد به تردید وی در جنگ صفین و همچنین یاری‌نکردن امام حسین(ع) در کربلا وی را مورد تخطئه قرار داده‌اند.[۱۴] در زمینه حدیث از وی روایات فراوانی نقل نشده از این‌رو مورد بررسی علما رجال واقع نگردیده است. اما از وی روایتی نقل شده که حکایت از نگرش عمیق وی در زمینه حدیث دارد.[۱۵]
مدفن خواجه‌ربیع
با توجه به وجود اختلاف درباره محل زندگی و مرگ ربیع، به طور دقیق نمی‌توان برای آن محلی را مشخص کرد. برپایه برخی گزارش‌ها وی با درخواست از حضرت علی(ع) به ری رفته[۱۶] اما بر اساس نقلی دیگر در زمان ابن زیاد در کوفه بوده[۱۷] و همانجا درگذشته است.[۱۸]
از نظر بعضی قبر او همان مقبره خواجه ربیع در مشهد است[۱۹] اما بعضی این قبر را منتسب به یکی از یاران امام صادق(ع) با همین نام می‌دانند.[۲۰]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ابوحیان التوحیدی، البصائر و الذخائر، ۱۴۱۹ق، ج۵، ص۱۱۴.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الكبری، ۱۴۱۸ق، ج۶، ص۲۱۹.
- ↑ نصر بن مزاحم، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص۱۱۵؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۲۱۷.
- ↑ نصر بن مزاحم، وقعة صفّین، ص۱۱۵؛ دینوری، الاخبار الطوال، ۱۳۶۸ش، ص۱۶۵
- ↑ نصر بن مزاحم، وقعة صفّین، ص۱۱۵.
- ↑ نصر بن مزاحم، وقعة صفّین، ص۱۱۵.
- ↑ https://lms.motahari.ir/book-page/129/یادداشت‌ها،%20ج%206?page=413؛ مطهری، یادداشت‌ها، ج۶، ص۳۱۳.
- ↑ کراجکی، کنز الفوائد، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۸۹.
- ↑ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، مؤسسة إسماعیلیان، ج۱۰، ص۱۳۳.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۲، ص۱۶۸.
- ↑ کشی، إختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۹ق، ص۹۷.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۳، ص۳۳۳.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۶۹ش، ج۸، ص۱۷۵.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۲۸۶؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۶۹ش، ج۸، ص۱۷۵.
- ↑ ربیع بن خیثم(خثیم) کیست؟، سایت اسلام‌کوئست.
- ↑ نصر بن مزاحم، وقعة صفّین، ص۱۱۵.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری،۱۴۱۸ق، ج۶، ص ۲۲۷؛ شیبانی، الطبقات، ۱۴۱۴ق، ص۲۳۸.
- ↑ ابوحاتم دارمی، مشاهیر علماء الأمصار، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۰؛ بکجری، إکمال تهذیب الکمال، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۳۳۳.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات،۱۳۶۶ش، ج۳، ص۳۳۳.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانش‌نامه امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۹ش، ج۱۳، ص۱۹۲.
منابع
- ابن أبی‌الحدید، شرح نهج البلاغة، تحقیق: محمد أبو الفضل إبراهیم، بی‌جا: مؤسسة إسماعیلیان للطباعة والنشر والتوزیع، بی‌تا.
- ابوحاتم دارمی، محمد بن حبان، مشاهیر علماء الأمصار و أعلام فقهاء الأقطار، منصوره، دار الوفاء للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- ابن سعد کاتب واقدی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم، ۱۴۱۸ق.
- افندی اصفهانی، میرزا عبد الله، ریاض العلماء، به تحقیق: سید احمد حسینی، قم، مطبعة الخیام، ۱۴۰۱ق.
- ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق.
- ابوحیان التوحیدی، البصائر و الذخائر، بیروت، دار صادر، چاپ چهارم، ۱۴۱۹ق.
- بکجری، مغلطای بن قلیج، إکمال تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، الفاروق الحدیثة للطباعة و النشر، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- خویی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم، مرکز نشر آثار شیعه، ۱۳۶۹ش.
- ربیع بن خیثم(خثیم) کیست؟، اسلام کوئست، ۱۰ آبان ۱۳۹۶ش.
- شیبانی، خلیفة بن خیاط، الطبقات، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، ۱۴۱۴ق.
- دینوری، احمد بن داود، الاخبار الطوال، به تحقیق: عبد المنعم عامر، قم، منشورات الرضی، ۱۳۶۸ش.
- کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، محقق و مصحح: نعمة، عبد الله، دارالذخائر، قم، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- کشی، محمد بن عمر، إختیار معرفة الرجال(رجال الکشی)، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- محمدی ری‌شهری، محمد، دانش نامه امیر المؤمنین(ع) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ترجمه: عبدالهادی مسعودی، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، سازمان چاپ و نشر، چاپ سوم، ۱۳۸۹ش.
- مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب ، خیام، چاپ سوم، ۱۳۶۹ش.
- خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم، اسماعیلیان، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.
- نصر بن مزاحم، وقعة صفین، به تحقیق عبد السلام محمد هارون، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.