دعای عرفه امام سجاد(ع)

مقاله نامزد خوبیدگی
از ویکی شیعه
دعای چهل و هفتم صحیفه سجادیه
نسخه خطی صحیفه سجادیه، به خط نسخ عبدالله یزدی، کتابت در شعبان ۱۱۰۲ قمری
نسخه خطی صحیفه سجادیه، به خط نسخ عبدالله یزدی، کتابت در شعبان ۱۱۰۲ قمری
اطلاعات دعا و زیارت
نام‌های دیگردعای عرفه امام سجاد (ع)
موضوعخداشناسی، دعا بر پیامبر(ص)، امام‌شناسی و درخواست‌ها مختلف از درگاه الهی
مأثور/غیرمأثورمأثور
صادره ازامام سجاد(ع)
راویمتوکل بن هارون
منابع شیعیصحیفه سجادیه
تک‌نگاری‌هانجوای عارفانه اثر سید احمد سجادی
زمانروز عرفه
دعاها و زیارات مشهور
دعای توسلدعای کمیلدعای ندبهدعای سماتدعای فرجدعای ابوحمزه ثمالیزیارت عاشورازیارت جامعه کبیرهزیارت وارثزیارت امین‌اللهزیارت اربعین


دعای چهل و هفتم صحیفه سجادیه معروف به دعای عرفه امام سجاد (ع) از دعاهای مأثور از امام سجاد(ع) که در روز عرفه خوانده می‌شود. این دعا طولانی‌ترین دعای صحیفه است و در آن به موضوعاتی همچون بیان اسما و صفات خدا، دعا و صلوات در حق پیامبر اسلام(ص) و اهل بیت(ع) و شیعیان و بیان برخی مکارم اخلاق و بدی‌های نفس پرداخته شده است. امام سجاد (ع) در این دعا، اقرار به مقام اهل‌بیت، پیروی از دستورات آنان، تمسک به ولایت و انتظار حکومت اهل‌بیت را از ویژگی‌های شیعیان معرفی کرده است.

آموزه‌های این دعا در چند محور خداشناسی، صلوات بر پیامبر (ص) و اهل بیت، امام‌شناسی، اقرار به خطا و درخواست حوائج دسته‌بندی شده است.

دعای چهل و هفتم در کتاب‌های نجوای عارفان و عرفان عرفه شرح و تفسیر شده است. همچنین این دعا در شرح‌های صحیفه سجادیه همچون دیار عاشقان اثر حسین انصاریان و شهود و شناخت اثر حسن ممدوحی کرمانشاهی به زبان فارسی و در کتاب رِیاض السالِکین اثر سید علی‌خان مدنی به زبان عربی شرح شده است.

نیایش

آموزه‌ها

دعای چهل و هفتم، معروف به دعای عرفه امام سجاد (ع) از دعاهای صحیفه سجادیه است که در روز عرفه خوانده می‌شود. به نظر سید علی حسینی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران، این دعای امام سجاد، همچون شرحی بر دعای عرفه امام حسین(ع) است.[۱] در این دعا امام زین العابدین(ع) به چند موضوع پرداخته است: ۱- توحید، اسما و صفات و حمد خدا؛ ۲- دعا به حضرت محمد(ص)؛ ۳- دعا به امام معصوم(ع)؛ ۴- دعا به پیروان معصوم؛ ۵- گناه و گناه‌کاری؛ ۶- درخواست عفو و بخشش از خدا؛ ۷- بیان راه‌های توبه؛ ۸- شیطان و اغواگری او؛ ۹- مرگ و دورنمایی از قیامت ؛۱۰- مکارم اخلاق و بدی‌های نفس انسان.[۲] به گفته ممدوحی کرمانشاهی دعای عرفه بلندترین نیایش امام سجاد (ع) در صحیفه سجادیه است و بیشتر به رابطه عارفانه بنده صالح با خدا می‌پردازد.[۳]

آموزه‌های دعای عرفه در چند محور اصلی دسته‌بندی شده است:

خداشناسی

  • حمد و سپاس مخصوص خداست که مالک، مُدبِّر و پدیدآورنده جهان است.
  • قدرت و احاطه خدا بر تمام هستی
  • اقرار بر یگانگی، بزرگواری و عظمت خدا
  • سخت و شدید بودن انتقام الهی
  • تأکید بر مهربانی، درست‌کاری و دانایی خدا
  • شنوا و بینا بودن خدا
  • همیشگی بودن خدا (اول و آخر بودن خدا)
  • خدا صاحب شکوه و عظمت
  • خدا پدیدآورنده همه مخلوقات
  • خلقت جهان در بهترین حالت
  • شریک نداشتن خدا
  • مُنزّه بودن خداوند از داشتن ضد و مُعانِد (دشمن)
  • خضوع و خشوع و انقیاد و تسلیم همه هستی در برابر خداوند متعال
  • قضاوت خدا بر اساس عدل و انصاف
  • نظم اِعجاب‌آور دستگاه آفرینش
  • ناتوانی عقل انسان از درک ذات خدا
  • اقرار بر بی‌همتایی خدا و نبود قدرتی در مقابل او
  • روشنی معیارهای الهی در جدایی حق از باطل
  • رأفت و حکمت الهی
  • بخشش گسترده خدا در حق موجودات
  • اختصاص هدایت انسان‌ها به دست خدا
  • فروتنی همه مخلوقات در برابر خدا
  • شکست‌ناپذیری خدا در برابر همه موجودات
  • گفتار و اراده استوار الهی
  • حتمی بودن مشیت الهی
  • تفاوت حمد و سپاس خدا با ستایش دیگران
  • تقرب به خدا با انجام شکر الهی
  • حمد جاودانه و فراگیر خدا، حمد همسان با عرش و کُرسی، حمد همراه با رضا و خشنودی، حمد همراه با نعمت، حمد همراه با صدق نیت و …[۴]

دعا بر محمد (ص) و خاندانش

در دومین بخش از دعای عرفه امام سجاد (ع)، به دعا بر پیامبر (ص) و صلوات به او پرداخته شده است.

  • درود و صلوات بر محمد(ص) و اهل بیت(ع) او
  • فلسفه صلوات بر پیامبر (ص) و آل او: سپاس‌گزاری و قدردانی، زنده‌کننده یاد و نام پیامبر (ص) و الگوسازی
  • معرفی مقام پیامبر اسلام (ص)
  • درود بر اهل بیت پیامبر به عنوان حافظان دین و جانشینان خدا در زمین و حجت‌های الهی بر بندگانش
  • اهل بیت پیامبر (ص) وسیله رسیدن به خدا و راهی برای نیل به بهشت
  • در خواست درودی بی آغاز و بی پایان بر پیامبر و خاندانش
  • صلوات بر پیامبر (ص): درودی فزاینده، همراه با خشنودی، صلواتی جاودانه، صلوات گسترده و فراگیر، غیرقابل شمارش.[۵]

امام‌شناسی

امام سجاد (ع) در بخش سوم دعای عرفه به توصیف مقام اهل بیت (ع) و همچنین دعا بر شیعیان و بیان ویژگی‌های آنان می‌پرازد.

  • توصیف اهل‌بیت پیامبر(ص): مجریان امر خدا، خزانه‌داران دانش خدا، حافظان دین، جانشینان خدا بر روی زمین، حجت بر بندگان، وسیله هدایت به سوی خدا و پاکیزگان از گناه و آلودگی، پناه‌گاه مردم و اهل ایمان، مصادیق جمال الهی
  • گستره وسیع دانش اهل بیت (ع)
  • درود و صلوات بی‌پایان و هم‌وزن عرش بر پیامبر (ص) و اهل‌بیت
  • معرفی مقامات اهل بیت (ع): مشعل فروزان برای یافتن حق، مسیر دست‌یابی به خشنودی خدا و پناه پناهندگان
  • وجوب فرمان‌برداری از دستورات اهل بیت (ع)[۶]
  • امامان غرض و هدف آفرینش
  • لزوم وجود امام معصوم در هر زمان
  • تأیید دین خداوند در هر زمانی به واسطه امام
  • حمایت از معصومان با ملائکه و جُنود الهی
  • حمد و سپاس خدا به دلیل وجود نعمت امام معصوم (ع)
  • لزوم گسترش قدرت و ایجاد حکومت برای امام معصوم (ع)
  • در خواست اقامه کتاب و حدود وشرایع الهی و سنت‌های پیامبر به واسطه امام معصوم (ع)
  • در خواست زنده‌شدن نشانه‌های دین که ظالمان نابودشان ساخته‌اند
  • ابزارهای متفاوت امامان برای هدایت مردم به سوی خدا
  • در خواست اطاعت از امام (ع) و تسلیم در برابر او و تلاش در راه رضای او
  • در خواست درود برای دوستان و پیروان امامان (ع)
  • فرمان‌برداری از معصوم و یاری او، راه تقرب به خدا و پیامبر (ص)
  • درود بر دوستان و پیروان اهل بیت (ع)
  • ویژگی شیعیان اهل بیت (ع): اقرارکننده به مقام اهل بیت، دنباله‌رو دستورات آنان، تمسک به ولایت آنها، منتظر حکومت اهل بیت
  • دعا برای شیعیان اهل بیت: بودن از اهل تقوا، پذیرش توبه آنها از سوی خدا و قرار گرفتن در جایگاه امن و امان.[۷]

اقرار به خطا

امام در این بخش از ناهنجاری‌های نفس انسان سخن می‌گوید و از خدا طلب عفو و بخشش می‌کند.

  • اشاره به فضائل روز عرفه (روز با شرافت و کرامت و گسترده بودن سفره رحمت الهی بر بندگان)
  • شکایت از حال خویش برای جلب رحمت الهی
  • دعا برای قرار گرفتن تحت هدایت و ارشاد الهی
  • خودشناسی از مهم‌ترین ارکان نظام معرفتی
  • نافرمانی و مخالفت بندگان از فرامین الهی
  • پناهنده شدن به رحمت خدا از عذاب
  • درخواست عفو و بخشش الهی
  • درخواست پاداش عظیم الهی در روز عرفه
  • اعتراف به یگانگی خدا برای تقرب به او
  • حسن ظنّ و تقرّب‌جویی به پروردگار
  • اعتراف به فقر انسان در مقابل خدا
  • احسان و گذشت خدا نسبت به گنه‌کاران و عجله نکردن در عذاب آنان
  • انواع اعتراف به گناه، خطا و لغزش (گناه پنهانی، گناه عمدی)
  • فرجام توجه مردم و غفلت از یاد خدا: رواج ریاکاری، جهل و سست شدن رابطه به خدا
  • اعتراف بر جنایت بر نفس
  • دوری از خدا، نتیجه سبک شمردن احکام الهی
  • هلاکت، نتیجه قطعی انحراف از راه خدا
  • انسان موجودی گرفتار در بلاها و طولانی بودن رنج و گرفتاری
  • خطر واگذاری انسان به حال خویش
  • نقشه‌های گوناگون شیطان برای گمراه کردن انسان.[۸]

درخواست حوائج

امام سجاد(ع) در بخش پایانی دعا، خدا را به مقربانش قسم می‌دهد و درخواست‌هایش را بیان می‌کند. بخشی از این درخواست‌ها چنین است:

  • در خواست قرار گرفتن در تحت ولایت خاص خداوند
  • درخواست مؤاخذه نشدن توسط خداوند به سبب کوتاهی در انجام وظایف
  • در خواست مؤاخذه نشدن با استدراج از سوی خداوند
  • در خواست بیداری از خواب غفلت
  • مناجات با خدا زنده‌کننده دل‌ها
  • درخواست از خدا از روی بیم و زاری
  • درخواست بخشش با واسطه قراردادن پیامبر (ص) و اهل‌بیت او
  • درخواست سرپرستی خدا
  • درخواست اجر وفاکنندگان
  • درخواست رهایی از اثرات تجاوز از حدود الهی
  • تقرب به خدا از بالاترین لذت‌ها
  • در خواست زندگی شایسته و مرگ سعادتمندانه
  • درخواست بیداری از خواب بی‌خبران
  • درخواست پیمودن مسیر خیرات
  • در خواست رهایی از حبط اعمال و از دست رفتن برکات
  • در خواست ادراک زشتی‌های گناه با قلب
  • در خواست مناجات در شب و روز و زینت یافتن در پرتو آن
  • در خواست پاکی از آلودگی گناهان
  • درخواست دوری از خشم الهی
  • درخواست نجات از آزمایش، فتنه و بلاها
  • درخواست گرفتار نشدن به قساوت قلب در سایه عمر طولانی
  • در خواست مصونیت یافتن از سرزنش دشمنان
  • مطلوبیت دوری از شیطان و نفس اماره
  • درخواست رهایی از گرفتاری‌ها
  • ناامید نبودن از رحمت خدا
  • درخواست عیب‌پوشی و رسوانشدن
  • درخواست سلامتی و تندرستی
  • نیت صالح ملاک عمل درست
  • درخواست رزق و روزی
  • درخواست ریشه‌کن شدن عشق دنیا از قلب آدمی
  • درخواست مقام عصمت و راز و نیاز با خدا
  • در خواست بهره‌مندی ازنیت صالح و گفتار پسندیده و رفتار شایسته
  • توفیق انجام کارهای نیک
  • شکر خدا عامل افزایش نعمت
  • درخواست حیات طیبه
  • درخواست عزت در میان مردم و ذلت در درگاه الهی
  • دعا برای نجات از فتنه و بدی‌ها
  • درخواست نعمت و پرهیز از غفلت
  • درخواست مقام خوف و رجا
  • توفیق شب‌زنده‌داری
  • پناه بردن به خدا از سرکشی و کیفر
  • توبه تجارتی سودمند در درگاه الهی
  • درخواست بهره‌مندی از بخشش و رحمت الهی و نعمت‌های بهشت
  • در خواست مجاورت با پاک‌ترین اولیای الهی در بهشت برگزیدگان
  • لزوم پرهیز از کینه‌توزی نسبت به دیگران
  • درخواست نعمت کامل
  • در خواست دوری و مصونیت از شک و شبهه
  • درخواست دلی آرام بدون شک و شبهه
  • درخواست پاک‌دامنی و آرامش و سلامت همه‌جانبه
  • حفظ آبرو با نبردن نیاز نزد دیگران
  • درخواست همراه نشدن با ستمکاران
  • انجام حج و عمره از عوامل خشنودی خدا
  • پناه بردن به خدا تنها راه آرامش در زندگی.[۹]

شرح‌ها

دعای چهل و هفتم در شرح‌های صحیفه سجادیه از جمله در کتاب دیار عاشقان اثر حسین انصاریان،[۱۰] شهود و شناخت اثر محمدحسن ممدوحی کرمانشاهی[۱۱] و شرح و ترجمه صحیفه سجادیه اثر سید احمد فهری[۱۲] به زبان فارسی شرح شده است.

این دعا به صورت تک‌نگاری نیز در کتاب‌های نجوای عارفانه: شرحی بر دعای چهل و هفتم صحیفه سجادیه (دعای روز عرفه) توسط سید احمد سجادی[۱۳] و عرفان عرفه: ترجمه و شرح و تفسیر موضوعی دعای عرفه امام حسین(ع) و امام سجاد (ع) توسط قادر فاضلی[۱۴] به زبان فارسی شرح شده است.

دعای چهل و هفتم صحیفه سجادیه همچنین در کتاب ریاض السالکین اثر سید علی‌خان مدنی،[۱۵] فی ظلال الصحیفه السجادیه اثر محمدجواد مغنیه،[۱۶] ریاض العارفین تألیف محمد بن محمد دارابی[۱۷] و آفاق الروح نوشته سید محمدحسین فضل‌الله[۱۸] به زبان عربی شرح شده است. واژه‌های این دعا هم در شرح‌های لغوی مانند تعلیقات علی الصحیفه السجادیه اثر فیض کاشانی[۱۹] و شرح الصحیفه السجادیه نوشته عزالدین جزائری[۲۰] توضیح داده شده است.

متن و ترجمه دعای عرفه امام سجاد (ع)

دعای چهل و هفتم صحیفه سجادیه

جستارهای وابسته

پانویس

  1. خامنه‌ای «بیانات در دیدار جمعی از پاسداران».
  2. انصاریان، دیار عاشقان، ۱۳۷۳ش، ج۷، ص۵۳۹–۵۴۰.
  3. ممدوحی کرمانشاهی، شهود و شناخت، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۶۹.
  4. ممدوحی، شهود و شناخت، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۶۹–۹۸؛ شرح فرازهای دعای چهل و هفتم از سایت عرفان.
  5. ممدوحی، شهود و شناخت، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۹۸–۱۰۵؛ شرح فرازهای دعای چهل و هفتم از سایت عرفان.
  6. اعرابی، «چرا امام سجاد(ع) به مبارزات سیاسی نپرداخت ؟».
  7. ممدوحی، شهود و شناخت، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۱۰۵–۱۲۱؛ شرح فرازهای دعای چهل و هفتم از سایت عرفان.
  8. ممدوحی، شهود و شناخت، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۱۲۱–۱۶۴؛ شرح فرازهای دعای چهل و هفتم از سایت عرفان.
  9. ممدوحی، شهود و شناخت، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۱۶۴–۲۱۴؛ شرح فرازهای دعای چهل و هفتم از سایت عرفان.
  10. انصاریان، دیار عاشقان، ۱۳۷۳ش، ج۷، ص۵۱۷–۵۵۵.
  11. ممدوحی، کتاب شهود و شناخت، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۴۷–۲۱۶.
  12. فهری، شرح و تفسیر صحیفه سجادیه، ۱۳۸۸ش، ج۳، ص۳۹۹–۴۹۲.
  13. کتابنامه نجوای عارفانه اثر سید احمد سجادی
  14. کتابنامه عرفان عرفه اثر قادر فاضلی
  15. مدنی شیرازی، ریاض السالکین، ۱۴۳۵ق، ج۶، ص۲۵۳–۴۲۲ و ج۷، ص۳–۱۵۸.
  16. مغنیه، فی ظلال الصحیفه، ۱۴۲۸ق، ص۵۵۱–۶۰۹.
  17. دارابی، ریاض العارفین، ۱۳۷۹ش، ص۵۸۹–۶۶۰.
  18. فضل‌الله، آفاق الروح، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۴۶۳–۵۴۴.
  19. فیض کاشانی، تعلیقات علی الصحیفه السجادیه، ۱۴۰۷ق، ص۹۲–۹۸.
  20. جزایری، شرح الصحیفه السجادیه، ۱۴۰۲، ص۲۴۲–۲۶۹.
  21. ترجمه از شیخ حسین انصاریان.

یادداشت

  1. در بیشتر بلکه در تمام نسخه های صحیفه این عبارت (من عُنیتَ به) به صورت فعل مجهول خوانده شده ولی ظاهراً قرائت به صورت فعل معلوم (عَنیتَ به) نیز به سیاق دیگر جملات این فراز صحیح است.

منابع

  • اردشیری لاجیمی، «نگاهی به دعای عرفه امام سجاد علیه السلام»، مجله اشارات، ش۱۵۶، پاییز ۱۳۹۳ق.
  • اعرابی، غلامحسین، «چرا امام سجاد (ع) به مبارزات سیاسی نپرداخت؟»، ماهنامه کوثر، ش۳۴.
  • انصاریان، حسین، دیار عاشقان: تفسیر جامع صحیفه سجادیه، تهران، پیام آزادی، ۱۳۷۲ش.
  • جزایری، عزالدین، شرح الصحیفة السجادیة، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۲ق.
  • خامنه‌ای، سید علی، «بیانات در دیدار جمعی از پاسداران»، در سایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، تاریخ درج: ۱۳ آذر ۱۳۷۶ش، تاریخ بازدید: ۲۰ مهر ۱۴۰۱ش.
  • دارابی، محمد بن محمد، ریاض العارفین فی شرح الصحیفه السجادیه، تحقیق حسین درگاهی، تهران، نشر اسوه، ۱۳۷۹ش.
  • فضل‌الله، سید محمدحسین، آفاق الروح، بیروت، دارالمالک، ۱۴۲۰ق.
  • فهری، سیداحمد، شرح و ترجمه صحیفه سجادیه، تهران، اسوه، ۱۳۸۸ش.
  • فیض کاشانی، محمد بن مرتضی، تعلیقات علی الصحیفة السجادیه، تهران، مؤسسة البحوث و التحقیقات الثقافیه، ۱۴۰۷ق.
  • مدنی شیرازی، سید علی‌خان، ریاض السالکین فی شرح صحیفة سیدالساجدین، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، ۱۴۳۵ق.
  • مغنیه، محمدجواد، فی ظلال الصحیفة السجادیه، قم، دار الکتاب الاسلامی، ۱۴۲۸ق.
  • ممدوحی کرمانشاهی، حسن، شهود و شناخت، ترجمه و شرح صحیفه سجادیه، مقدمه آیت‌الله جوادی آملی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۸ش.

پیوند به بیرون