المسائل الصاغانیة (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | شیخ مفید |
| تاریخ نگارش | اوایل قرن پنجم هجری قمری |
| موضوع | مسائل فقهی |
| سبک | پرسش و پاسخ |
| زبان | عربی |
| به تصحیح | سیدمحمد قاضی |
| تعداد صفحات | ۱۷۶ |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | کنگره جهانی هزاره شیخ مفید |
| محل نشر | قم |
المَسائِلُ الصَاغانِیَّة از نوشته‌های فقهیِ شیخ مفید (۳۳۶-۴۱۳ق) فقیه و محدث شیعه در بغداد است. کتاب، در واقع یک نامه، شامل جواب نویسنده به ده پرسش فقهی ارسال‌شده برای وی توسط فردی شیعه از صاغان (در ناحیه مرو) است.
یک فقیه حنفی در این منطقه، دیدگاه شیعیان درباره مسائلی همچون ازدواج موقت، و طلاق را خلاف قرآن و سنت و اجماع فقیهان مسلمان دانسته و به تحریک و بی‌احترامی علیه آنان دست زده بود.
مؤلف در پایان کتاب، به مواردی از فتواهای ابوحنیفه اشاره کرده و آنها را بدعت و خلاف شریعت اسلامی نشان داده است.
نویسنده
محمد بن محمد بن نعمان (۳۳۶-۴۱۳ق) مشهور به شیخ مفید، فقیه و محدث شیعه در بغداد، هم‌زمان با خلافت بنی‌عباس بود.[۱] از آثار این فقیه، المُقنَعَة در علم فقه، اوائل المقالات در علم کلام، و الاِرشاد در تاریخ امامان است.[۲]
نام و انگیزه
شیخ طوسی و نجاشی دو شاگرد شیخ مفید، از المسائل الصاغانیه در فهرست آثارش نام برده‌اند.[۳] در آخرین سطر کتاب، نویسنده از عنوان "المسائل الصاغانیه" استفاده کرده که نام کتاب شده است.[۴] عبدالکریم سمعانی(درگذشت: ۵۶۲ق)، عالم و تاریخ‌نگار، در کتاب الانساب، صاغان را روستایی در مرو (ترکمنستان فعلی) نوشته و چند عالم منسوب به آنجا را نام برده است.[۵]
کتاب المسائل الصاغانیه، در واقع جواب ده پرسشی است که فردی برای شیخ مفید فرستاده[۶] و او در جواب، بدون ذکر نام و مشخصات ارسال‌کننده مسائل، از وی تشکر کرده و گفته که پرسشگر بخاطر تحریکات شیخی از اصحاب رای (پیروان ابوحنیفه) در منطقه‌اش علیه شیعیان این‌کار را کرده است. فرد تحریک‌کننده، اقداماتی در دشمنی علیه عالمان شیعه و متهم کردن آنان به بدعت در احکام دین انجام داده بود. مؤلف نوشته که این فرد، با مطرح کردن این ده مسأله، قصد داشته نسبت گمراهی و خروج از دین و مخالفت با نص قرآن به پیروان اهل‌بیت (ع) بدهد و به آنان بی‌احترامی کند.[۷]
مفید هدف خود را برطرف کردن تردید و نشان دادن حقیقت به فردِ سؤال‌کننده گفته و در انتهای نامه، برای او فتواهایی از ابوحنیفه را بیان کرده و آنها را بدعت شمرده است. مفید می‌نویسد فقیهان دیگر با این نظرات ابوحنیفه مخالف بودند و افراد عاقل نیز آن را درک می‌کنند و هدف وی، آگاهی پیروان ابوحنیفه است.[۸]
آقابزرگ در الذریعه نام کتاب را «جوابات المسائل الصاغانيات» دانسته که گاه با تخفیف الصاغانيات هم گفته می‌شود.[۹]
محتوا
المسائل الصاغانیه در ۱۱ مسأله تقسیم شده که ۱۰ مسأله آن درباره موضوعات زیر است. مفید، در مسأله یازدهم، تعدادی از فتاوای ابوحنیفه را شرح داده و آنها را بدعت و خلاف قرآن و سنت نبوی دانسته است.[۱۰]
- ازدواج مُتعه:[۱۱] نویسنده در ۱۴ فصل، ازدواج موقت را از قرآن و سنت نبوی و عقل بررسی کرده و فتواهای ابوحنیفه را به نقد کشیده است.[۱۲]شیخ مفید در نخستین بخش کتابش مطرح کننده اشکالات را مُتَفقّه معرفی کرده (که بهره ای از فقه و فهم احکام دین ندارد) ولی خودش را فقیه اهل عراق پنداشته و به همین جهت با سفاهت و بی خبری از قرآن و سنت شیعه را متهم کرده که با پذیرفتن درستی ازدواج موقت(متعه) به زنا اقرار کرده است. در حالی که این شیخ سفیه و نادان با این اتهام از نظر قرآن و سنت محکوم به حد قذف است زیرا تمام شیعیان اتفاق دارند بر این که زن و مرد در ازدواج موقت مرتکب زنا نشده‌اند.شیخ مفید درادامه افزوده است که از این شیخ پیرو ابوحنیفه بسیار تعجب است که در حالی شیعه را به اسم مشروعیت ازدواج موقت محکوم به زنا می‌کند[یادداشت ۱] که امامش ابوحنیفه کسی را که مادر و دختر و خواهر و دیگر محارمش را به عقد دربیاورد و با آنها آمیزش هم داشته باشد به جهت عقدی که خوانده زناکار محسوب نمی‌شود هر چند علم داشته باشد که اینها محارم او هستند و ازدواج با آنها بر او حرام هستند.[۱۳]
- باطل نشدن ازدواج کافر ذمی پس از مسلمان شدن زنش[۱۴]
- جواز یا حرمت عاریه‌دادن کنیز در فقه شیعه و تغییر وضعیت فهرست محتویات
- ازدواج هم‌زمان با عمه یا خاله زن.[۱۶] مؤلف بین روایات نهی از این ازدواج و اباحه آن، جمع کرده است.[۱۷]
- سه طلاق در یک مجلس، یک طلاق است.[۱۸]
- عدم وقوع طلاق و ظهار با سوگند[۱۹]
- زن از رباع زمین شوهرش، ارث نمی‌برد.[۲۰][یادداشت ۲]
- حَبوه (انگشتر و شمشیر و لباس میت)، به بزرگترین پسر ارث می‌رسد.[۲۱]
- اگر مردی، زنی را بکشد، صاحب قصاص، هم حق قصاص دارد و هم باید نصف دیه را بدهد.[۲۲]
- دیه بُریدن سرِ مرده، برابر دیه جنین است.[۲۳]
نقد چند فتوای ابوحنیفه
در بخش آخر کتاب، شیخ مفید چند نظر فقهی امام حنفیان را در باب‌های مختلف مانند طهارت، نماز، زکات و ازدواج آورده و آنها را باطل شمرده است.[۲۴] فصل پایانی کتاب مفید اشاره کوتاهی است به برخی از سرفصل‌های بدعت‌های ابوحنیفه در زمینه‌های مختلف( که نشانگر گمراهی و کم دینی اوست) مانند: حلال شمردن خمر، اسقاط حدود، مباح دانستن ارتباط با محارم، بی اعتنایی به خون مسلمانان و...[۲۵]
چاپ و نشر
در سال (۱۳۷۲ش) با برگزاری کنگره جهانی هزاره شیخ مفید در قم، مجموعه آثار شیخ مفید شامل المسائل الصاغانیه چاپ شد. در تصحیح و تحقیق این کتاب (۱۴۸ صفحه) از سه نسخه دستی استفاده شده است؛
- دو نسخه در کتابخانه مرعشی قم وجود دارد که هر دو ناقص بوده و به خط نسخ و بدون تاریخ و نام نویسنده، همراه نوشته‌های دیگر از شیخ مفید نگه‌داری می‌شود.[۲۶]
- نسخه سوم نیز بدون عنوان کاتب و تاریخ و با خط نسخ در کتابخانه مجلس ایران قرار دارد.[۲۷]
پانویس
- ↑ نجاشی، الرجال، ۱۴۰۷ق، ص۳۰۹-۴۰۳.
- ↑ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۳-۱۴۴.
- ↑ طوسی، الفهرست، نجف نشر شریف رضی، ص،نجاشی، رجال،الناشر مؤسسة النشر الإسلامي، ص۳۹۹.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۱۴۸.
- ↑ سمعانی، الانساب، ۱۳۸۲ق، ص۲۵۲.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۲۹و۳۰.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۲۹و۳۰.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۲۱۱۲و۱۴۸.
- ↑ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۲۲۵.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۳-۱۴۸.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۳۱-۶۴.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۳۱-۶۴.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۳۲-۳۳.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۶۵-۷۰.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۷۱تا۷۶.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۷۷-۸۲.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۷۷-۸۲.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۸۳-۹۲.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۹۳-۹۶.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۹۷-۱۰۲.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۱۰۳-۱۰۶.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۱۰۷-۱۱۰.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۱-۱۱۲.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۳-۱۴۸.
- ↑ مفید، المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۱۴۸.
- ↑ قاضی، مقدمه کتاب المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۱۵و۱۶.
- ↑ قاضی، مقدمه کتاب المسائل الصاغانیه، ۱۴۱۳ق، ص۱۵و۱۶.
یادداشت
- ↑ ازدواج موقت را پیامبر(ص) به اجماع امت مشروع دانسته وآل محمد(ع) و برگزیدگان از اصحاب نیک کردار وتابعین آن را مباح دانسته‌اند. شیخ مفید، المسائل الصاغانیه، ج۱، ص۳۳.
- ↑ رِباع زمین را هم به معنای خود زمین وهم به معنای ساختمان و بناهای ساخته شده در زمین دانسته‌اند.
منابع
- سمعانی، عبدالکریم، الانساب، هند، حیدرآباد، مجلس دائرةالمعارف عثمانیة، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
- شیخ مفید، محمد بن نعمان، المسائل الصاغانیه، تحقیق: سیدمحمد قاضی، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- قاضی، سیدمحمد، مقدمه کتاب المسائل الصاغانیه، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- گرجی، ابوالقاسم، تاریخ فقه و فقها، تهران، سمت، ۱۳۸۵ش.
- نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة، تحقیق: سیدموسی شبیری زنجانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۷ق.