لقطه

لُقَطه مالِ پیدا شده‌ای است که مالک آن معلوم نباشد. فقها برداشتن مال پیداشده را مکروه دانسته‌اند، ولی اگر کسی آن را برداشت و آن مال علامتی برای پیدا کردن صاحبش نداشت، باید آن را صدقه داد، در غیر این صورت می‌توان آن مال را تصاحب نمود. البته اگر مال باارزشی باشد، باید در اماکن عمومی، پیدا شدن آن را اعلام کند تا مالکش را بیابد؛ پس اگر یک سال گذشت و مالکش پیدا نشد، یابنده می‌تواند آن را تصاحب کند یا آن مال را از طرف صاحبش، صدقه دهد.
به گفته فقها اگر «لقطه» از چیزهای فاسدشدنی و کم‌ارزش باشد، استفاده از آن اشکالی ندارد، ولی اگر ارزشمند است، چنانچه تا مدتی که فاسد نمی‌شود صاحبش پیدا نشد می‌توان آن را مصرف نمود و مبلغ آن را صدقه داد. همچنین فقها می‌گویند اگر فردی حيوانی را بیابد نباید آن را بگیرد و اگر آن را گرفت و صاحبش را پیدا نکرد موظف است که خود حیوان یا قیمتش را صدقه دهد.

مفهوم‌شناسی

مالی که صاحبش نامعلوم است مجهول المالک نامیده می‌شود؛ پس اگر مالکش آن را گم کرده باشد و کسی آن را پیدا کند، به آن لقطه می‌گویند. بنابراین لقطه قسمی از اموال مجهول المالک است. لغت‌شناسان لقطه را به چیزی که از زمین برداشته می‌شود، معنا نمودند. لقطه اگر حیوان باشد در اصطلاح فقهی به آن «ضالّه» گفته می‌شود. در کتابهای فقهی، فصلی با عنوان لقطه قرار دارد. احکام لقطه در قانون مدنی ایران تحت عنوان «اشیاء پیدا شده» ذکر گردیده است.

نهی از برداشتن لقطه

فقیهان با استناد به احادیثی برداشتن لقطه را مکروه دانسته‌اند. امام صادق(ع) فرمود: آنچه پیدا کرده‌ای را بر ندار؛ زیرا اگر مردم آن را رها کنند، صاحبش آمده و آن را برمی‌دارد. در روایتی دیگر، از ایشان درباره مالی که پیدا شده سؤال شد، حضرت فرمود: «آن را بر ندارید».

حکم شرعی لقطه

مراجع تقلید بر اساس روایاتی معتقدند، اگر کسی چیزی را پیدا کرد و برداشت و مانند اسکناس نشانه‌ای نداشت که بتوان از روی آن صاحبش را یافت، باید آن را از طرف صاحبش صدقه دهد. اما اگر مال پیدا شده نشانه‌ای داشت که بتوان مالکش را یافت، دو صورت دارد:

1. ارزش آن از یک درهم شرعی(حدود ۲.۵ گرم نقره) کمتر است؛ می‌تواند آن را برای خود بردارد.
2. ارزش آن از یک درهم شرعی بیشتر است؛ باید جهت یافتن مالکش در اماکن عمومی اعلان نماید.

اگر صاحبش پیدا نشد، بین سه چیز مخیّر است:

• آن را برای خود بردارد.
• آن را برای صاحبش نگه دارد تا هر وقت پیدا شد به او بدهد.
• آن را از طرف صاحبش صدقه دهد.
• اگر مالی را به گمان این که مال خود اوست برداشت و فهمید لقطه است احکام لقطه را دارد.
• اگر مال گم‌شده‌ای را برداشت و جای دیگری گذاشت باید احکام لقطه را رعایت کند.

چگونگی اعلان لقطه

به گفته فقیهان کسی که چیزی را پیدا کرده و در پی صاحبش است، اگر از همان روز تا یک هفته روزی یک مرتبه و بعد از آن، تا یک سال هفته‌ای یک مرتبه در محل اجتماع مردم اعلان کند، کافی است. البته اگر در بین سال، از پیدا شدن صاحبش مأیوس شود، باید آن را صدقه دهد.

لقطه فاسد شدنی

در رساله مراجع تقلید آمده اگر «لقطه» از چیزهای فاسد شدنی -مثل غذا و میوه- است، چنانچه از روی نشانه‌ها -مثلا ارزش کم آن- انسان بداند که مالکش تمایلی به آن نداشته و از آن اعراض نموده است، استفاده آن اشکالی ندارد؛ ولی اگر چنین نباشد باید تا مدتی که فاسد نمی‌شود، آن را نگه دارد، اگر مالکش پیدا نشد، می‌تواند آن را فروخته یا خودش مصرف کند. سپس به دنبال صاحبش بگردد تا پولش را به او دهد و اگر پیدا نشد، از طرف او صدقه دهد.

لقطه حیوان

اگر کسی حیوان گمشده‌ای را بیابد، گرفتن آن جایز نیست و اگر آن را بگیرد و صاحبش را پیدا نکند موظف است که خود حیوان یا قیمتش را صدقه دهد. البته چنانچه حیوان در منطقه‌ای غیر آباد پیدا شود و حیوان -مثل گوسفند- توان محافظت از خود را نداشته باشد، گرفتن و محافظت از آن جایز است؛ پس اگر یابنده پس از جستجو صاحبش را پیدا نکرد می‌تواند آن را تملک نماید.

= احکام لقیط یا کودک گم‌شده

• «لقیط» یا بچه‌ای که گم شده و نگهداری کننده‌ای ندارد و خودش مستقلاً نمی تواند به‏‎ ‎‏آنچه که مصلحت او است و دفع آنچه که موجب ضرر و هلاکت او است اقدام نماید التقاط و گرفتن او جایز و بلکه مستحب است. بلکه اگر در‏‎ ‎‏معرض تلف باشد و حفظ او متوقف بر گرفتن او باشد، از باب مقدمه، واجب است.

• در تحقق حکم لقیط تفاوتی نیست که خانواده‌اش به جهت ناتوانی از هزینه او یا ترس از تهمت، او را در‏‎ ‎‏جاده یا مسجد و مانند آنها رها کرده باشند یا به دلیل دیگر.
• اگر لقیط مُمیِّز باشد بعد از آن که‏‎ ‎‏ معلوم شود گم شده و آواره است و نگهداری کننده‌ای ندارد واجب است که یابنده، خودش یا به وسیلۀ شخص دیگری او را حضانت‏‎ ‎‏و حفاظت نموده و به لوازم تربیت او اقدام نماید. و او سزاوارتر است از دیگری نسبت به‏‎ ‎‏او تا بالغ شود.

• کسی حق ندارد لقیط را از دست یابنده‌اش بگیرد و متصدّی حِضانت او شود،‏‎ مگر کسی که شرعاً دارای حق حضانت است پیدا شود مانند: پدر و مادر و‏‎ ‎‏اجداد و بقیۀ خویشان، یا به جهت حق وصایت درای حق حضانت باشد مانند: وصیِّ پدر یا جدّ که دراین صورت از عنوان لقیط خارج می شود.

جستارهای وابسته

• مجهول المالک

پیوند به بیرون

• «لقطه و مجهول المالک(۱)»
• «لقطه و مجهول المالک(۳)»
• «لقطه و مجهول المالک(۳)»