ماه‌های حرام: تفاوت میان نسخه‌ها
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
===اسامی ماه‌های حرام=== | ===اسامی ماه‌های حرام=== | ||
به گفته مفسران، قرآن چهار ماه از دوازده ماه قمری را حرام می‌داند.<ref>کاشانی، منهج الصادقین، تهران، ج۴، ص۲۶۵؛ طوسی، التبیان، دار إحیاء التراث العربی، ج۵، ص۲۱۴؛</ref> طبق نقل سه ماه حرام، بصورت متوالی و پشت سر هم می‌آیندکه عبارتند از: [[ذی القعده]]، [[ذی الحجه]] و [[محرم]] و یک ماه حرام یعنی ماه [[رجب]] بصورت جداگانه و منفرد می‌آید. <ref>التبیان، دار إحیاء التراث العربی، ج۵، ص۲۱۴.</ref> | به گفته مفسران، قرآن چهار ماه از دوازده ماه قمری را حرام می‌داند.<ref>کاشانی، منهج الصادقین، تهران، ج۴، ص۲۶۵؛ طوسی، التبیان، دار إحیاء التراث العربی، ج۵، ص۲۱۴؛</ref> طبق نقل سه ماه حرام، بصورت متوالی و پشت سر هم می‌آیندکه عبارتند از: [[ذی القعده|ذی‌القعده]]، [[ذی الحجه|ذی‌الحجه]] و [[محرم]] و یک ماه حرام یعنی ماه [[رجب]] بصورت جداگانه و منفرد می‌آید.<ref>التبیان، دار إحیاء التراث العربی، ج۵، ص۲۱۴.</ref> | ||
. در خطبه [[حجة الوداع]] که پیامبر (ص) در [[منا]] ایراد نمود، آمده است: {{عربی|«السّنة اثناعشر شهراً منها أربعة حُرُم، ثلاث متوالیات: ذوالقعدة و ذوالحجة و المحرّم و رجب مُضَر الّذی بین جمادی و [[شعبان]]:}} سال دوازده ماه است که چهار تای آن [ماه‌های] حرام‌اند. سه تا پشت سر هم‌اند: ذوالقعده، ذوالحجه و مُحرّم، و ماه رجب مُضَر که بین جمادی [الثانی] و شعبان قرار گرفته است».<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۵، ص۳۳۹.</ref> | . در خطبه [[حجة الوداع]] که پیامبر (ص) در [[منا]] ایراد نمود، آمده است: {{عربی|«السّنة اثناعشر شهراً منها أربعة حُرُم، ثلاث متوالیات: ذوالقعدة و ذوالحجة و المحرّم و رجب مُضَر الّذی بین جمادی و [[شعبان]]:}} سال دوازده ماه است که چهار تای آن [ماه‌های] حرام‌اند. سه تا پشت سر هم‌اند: ذوالقعده، ذوالحجه و مُحرّم، و ماه رجب مُضَر که بین جمادی [الثانی] و شعبان قرار گرفته است».<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۵، ص۳۳۹.</ref> | ||
نسخهٔ ۲۴ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۴۳
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
ماه‌های حرام، ماه‌هایی که خداوند رعایت حرمت آن‌ها را بر مؤمنان واجب کرده است. این ماه‌ها عبارتند از: ذی القعده، ذی‌الحجه، محرم و رجب. از زمان حضرت ابراهیم، این ماه‌ها دارای حرمت بودند. از جمله احکام فقهی ماه‌های حرام، حرمت جنگ و تشدید دیه قتل است.
اعراب گاه بر اساس اغراض شخصی، حرمت ماه محرم را به صفر منتقل کرده و ماه‌های دیگر را هم به تأخیر می‌انداخته‌اند. این عمل «نَسیء» نامیده شده و در قرآن گناهی بزرگ شمرده شده است.
معنای ماه حرام و زمان تشریع آن
به گفته طوسی در تفسیر تبیان، حرام بودن این ماه‌ها به این معناست که هتک و پرده‌دری محرمات در این ماه‌ها شدیدتر و بدتر از ماه‌های دیگر است.[۱] و عقاب گناهان و ثواب حسنات در این ماه‌ها افزایش می یابد.[۲]
برخی مفسرین دلیل نامگذاری این ماه‌ها به ماه‌های حرام را، حرام بودن جنگ[۳] و حرمت داشتن این ماه‌ها بیان کردند.[۴]
به اعتقاد بیشتر مفسران، حرمت ماه‌های حرام در شریعت حضرت ابراهیم(ع) تشریع [۵] و تا زمان جاهلیت محترم شمرده می‌شد.[۶] بگونه‌ای که به جهت حرمت این ماه‌ها اگر شخصی قاتل پدر خود را در این دوره زمانی مشاهده میکرد، متعرض او نمی شد.[۷] بیهقی در شعب الایمان می‌نویسد: اهل جاهلیت در ماه رجب، اسلحه های خود را کنار می‌گذاشتند، مردم در آرامش کامل بسر می‌بردند، در راهها امنیت کامل برقرار بود و هیچ یک از مردم خوف و هراسی از یکدیگر نداشتند. [۸] این سنت ابراهیمی تا ظهور اسلام همچنان در میان عرب رایج و محترم بود تا اینکه قرآن کریم آن را تأیید و امضاء کرد.[۹]
اسامی ماه‌های حرام
به گفته مفسران، قرآن چهار ماه از دوازده ماه قمری را حرام می‌داند.[۱۰] طبق نقل سه ماه حرام، بصورت متوالی و پشت سر هم می‌آیندکه عبارتند از: ذی‌القعده، ذی‌الحجه و محرم و یک ماه حرام یعنی ماه رجب بصورت جداگانه و منفرد می‌آید.[۱۱]
. در خطبه حجة الوداع که پیامبر (ص) در منا ایراد نمود، آمده است: «السّنة اثناعشر شهراً منها أربعة حُرُم، ثلاث متوالیات: ذوالقعدة و ذوالحجة و المحرّم و رجب مُضَر الّذی بین جمادی و شعبان: سال دوازده ماه است که چهار تای آن [ماه‌های] حرام‌اند. سه تا پشت سر هم‌اند: ذوالقعده، ذوالحجه و مُحرّم، و ماه رجب مُضَر که بین جمادی [الثانی] و شعبان قرار گرفته است».[۱۲]
در قرآن
عبارت ماه حرام یا ماه‌های حرام، در چندین آیه آمده،[۱۳] اما در آیه ۳۶ سوره توبه، چهار ماه بودن آن‌ها بیان شده است:
إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِندَ اللَّـهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرً‌ا فِي كِتَابِ اللَّـهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْ‌ضَ مِنْهَا أَرْ‌بَعَةٌ حُرُ‌مٌ
(ترجمه:در حقيقت، شماره ماه‌ها نزد خدا، از روزى كه آسمانها و زمين را آفريده، در كتاب [علم] خدا، دوازده ماه است؛ از اين [دوازده ماه]، چهار ماه، [ماهِ] حرام است.)[توبه–۳۶]
احکام ماه‌های حرام
ماه‌های حرام احکام شرعی مختص به خود را دارند که عبارتند از:
حرام بودن جنگ
در قرآن بر حرمت شدید جنگ در این ماه‌ها تصریح شده است: یسْأَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَ‌امِ قِتَالٍ فِيهِ قُلْ قِتَالٌ فِيهِ كَبِيرٌ (ترجمه:از تو درباره ماهى كه كارزار در آن حرام است مى‌پرسند. بگو: كارزار در آن، گناهى است بزرگ)[بقره–٢١٧]
اجازه دفاع در ماه حرام: هر چند آغاز جنگ در ماه حرام از گناهان بزرگ شمرده شده، اما در صورتی که مسلمانان در این ماه مورد حمله قرار بگیرند، دفاع از خود بر آنان واجب است: الشَّهْرُ الْحَرَ‌امُ بِالشَّهْرِ الْحَرَ‌امِ وَالْحُرُ‌مَاتُ قِصَاصٌ فَمَنِ اعْتَدَىٰ عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَىٰ عَلَيْكُمْ وَاتَّقُوا اللَّـهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّـهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ (ترجمه:ماهِ حرام، در برابر ماهِ حرام! (اگر دشمنان، احترام آن را شکستند، و در آن با شما جنگیدند، شما نیز حق دارید مقابله به مثل کنید.) و تمام حرام‌ها، (قابلِ) قصاص است. و (به طور کلّی) هر کس به شما تجاوز کرد، همانند آن بر او تعدّی کنید و از خدا بپرهیزید (و زیاده‌روی ننمایید) و بدانید خدا با پرهیزکاران است.)[بقره–١٩٤]
امام خمینی در پاسخ به استفتائی، در این زمینه چنین پاسخ داده است:
- در جنگ دفاعی، هر موقع که دفاع واجب باشد باید بر آن اقدام شود، اگر چه در ماه حرام باشد.[۱۴]
تشدید دیه
دیه قتل در این ماه‌ها، به میزان یک سوم دیه کامل، از قتل در ماه‌های دیگر بیشتر است.[۱۵]
نسیء
نَسیء در لغت به معنای به تأخیر انداختن و در قرآن به معنای تأخیر حرمت یک ماه از ماه‌های حرام به ماه دیگر است.
ملت عرب با گذشت زمان در مناسک حج و حرمت ماه‌ها تغییراتی ایجاد کردند، زیرا در مواردی به دلیل خشم و کینه زیاد، ترک جنگ و غارت و چپاول در سه ماه پیاپی بر آنان دشوار می‌آمد، در عین حال نمی‌خواستند بر سنت دیرین آنان که حرمت ۴ ماه از سال بود خللی ایجاد شود، از این روی حرمت ماه محرم را به تأخیر می‌انداختند و به صفر منتقل می‌کردند. و بدین ترتیب دیگر ماه‌های حرام را هم به تأخیر می‌انداختند و ماه‌های به تأخیر افتاده به نام اصلی خود خوانده می‌شد و در نهایت نظم همه ماه‌ها به هم می‌خورد.[۱۶]
در قرآن به شدت با این کار مخالفت شده است:
إِنَّمَا النَّسِيءُ زِيَادَةٌ فِي الْكُفْرِ ۖ يُضَلُّ بِهِ الَّذِينَ كَفَرُ‌وا يُحِلُّونَهُ عَامًا وَيُحَرِّ‌مُونَهُ عَامًا لِّيُوَاطِئُوا عِدَّةَ مَا حَرَّ‌مَ اللَّـهُ فَيُحِلُّوا مَا حَرَّ‌مَ اللَّـهُ ۚ زُيِّنَ لَهُمْ سُوءُ أَعْمَالِهِمْ ۗ وَاللَّـهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِ‌ينَ
(ترجمه:جز اين نيست كه جابجا كردن [ماههاى حرام]، فزونى در كفر است كه كافران به وسيله آن گمراه مى‌شوند؛ آن را يكسال حلال مى‌شمارند، و يكسال [ديگر]، آن را حرام مى‌دانند، تا با شماره ماههايى كه خدا حرام كرده است موافق سازند، و در نتيجه آنچه را خدا حرام كرده [بر خود] حلال گردانند. زشتى اعمالشان برايشان آراسته شده است، و خدا گروه كافران را هدايت نمى‌كند.)[توبه–۳۷]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ طوسی، التبیان، دار إحیاء التراث العربی، ج۵، ص۲۱۴.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۶۷؛ جصاص، احکام القرآن، ۱۴۰۵ق، ج۴، ص۳۰۸.
- ↑ طوسی، التبیان، دار إحیاء التراث العربی، ج۲، ص۱۴۹؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱۰، ص۵۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۵۱.
- ↑ کاشانی، منهج الصادقین، تهران، ج۴، ص۲۶۷؛ طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۴۲۱ق، ج۹، ص۲۷۱؛ ابن عربی، احکام القرآن، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۹۴۳؛ سیوطی، الدر المنثور، دارالفکر، ج٤، ص۱۸۸.
- ↑ طیب، اطیب البیان، ۱۳۶۹ش، ج۸، ص۲۱۸.
- ↑ طوسی، التبیان، دار إحیاء التراث العربی، ج۵، ص۲۱۴.
- ↑ بیهقی، شعب الایمان،۱۴۲۳ق، ج۵، ص۳۳۸.
- ↑ طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۴۲۱ق، ج۹، ص۲۶۶.
- ↑ کاشانی، منهج الصادقین، تهران، ج۴، ص۲۶۵؛ طوسی، التبیان، دار إحیاء التراث العربی، ج۵، ص۲۱۴؛
- ↑ التبیان، دار إحیاء التراث العربی، ج۵، ص۲۱۴.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۵، ص۳۳۹.
- ↑ ر.ک: سوره بقره: آیه ۱۹۴و ۲۱۷؛ سوره مائده: آیه ۲و ۹۷؛ سوره توبه: آیه۵، ۳۶، ۳۷.
- ↑ امام خمینی، استفتائات، ج١، ص ۵۱۵.
- ↑ امام خمینی، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۵۳۰.
- ↑ انصاری، نسیء، ص ۲۲۳۰.
منابع
- ابن عربی، محمد بن عبدالله، احکام القرآن، تحقیق، علی محمد بجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، نشر اسلام، چاپ دوم، ۱۳۶۹ش.
- سیوطی، عبدالرحمن، الدر المنثور، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
- کاشانی، فتح الله، منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران، کتابفروشی اسلامی، چاپ اول، بی‌تا.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ ششم، ۱۴۲۱ق.
- بیهقی، احمد بن حسین، شعب الایمان، تحقیق، عبدالعلی حامد، هند، مکتبة الرشد،۱۴۲۳ق.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- امام خمینی، تحریر الوسیلة، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، بهار ۱۳۷۹ / ربیع الاول ۱۴۲۱.
- امام خمینی، استفتائات، دفتر انتشارات اسلامی، پاییز ۱۳۷۲.
- انصاری مسعود، «ماه‌های حرام در قرآن کریم»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، ج ۲، تهران: دوستان [و] ناهید، ۱۳۷۷.
- انصاری مسعود، «نسیء»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، ج ۲، تهران: دوستان [و] ناهید، ۱۳۷۷.
- جصاص، احمدبن علی، احکام القرآن، تحقیق محمدصادق قمحاوی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمدبن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- طوسی، محمدبن حسن، التبان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تحقیق سیدطیب موسوی جزایری، قم، دارالکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.