آیه ۵۹ سوره انعام

آیه ۵۹ سوره انعام

مشخصات آیه
واقع در سوره	انعام
شماره آیه	۵۹
جزء	۷
اطلاعات محتوایی
مکان نزول	مکه
موضوع	اختصاص علم غیب به خدا، علم فراگیر خدا به همه پدیده‌های هستی
آیات مرتبط	آیه ۱۲ سوره یس

آیه ۵۹ سوره انعام درباره علم الهی و گستره آن است. در این آیه علم به غیب مخصوص خدا شمرده شده و تاکید شده که علم خدا محدود به غیب نیست و او بر همه موجودات آگاه است.
آیه ۵۹ انعام و خصوصا عبارت «مفاتح الغیب» مورد توجه فلاسفه و عرفای مسلمان بوده است وعلل نخستین و اسماء الهی از مصادیق آن شمرده شده‌اند. این آیه بخش از اذکار نماز غفلیه که از نمازهای مستحبی است را تشکیل می‌دهد.

متن، ترجمه و تفسیر

آیه ۵۹ سوره انعام به تبیین علم الهی است تفسیر شده است. فراز ابتدایی این آیه علم غیب را مخصوص به خدا معرفی می‌کند و فرازهای بعدی خبر می‌دهند که علم خدا محدود به غیب نیست بلکه خدا از تمام جزئیات و اتفاقات جهان آگاه است.

﴿وَعِنْدَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لَا يَعْلَمُهَا إِلَّا هُوَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَا تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُهَا وَلَا حَبَّةٍ فِي ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ وَلَا رَطْبٍ وَلَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ ۝٥٩﴾ [انعام:59]
﴿و کلیدهای غیب، تنها نزد اوست. جز او [کسی] آن را نمی‌داند، و آنچه در خشکی و دریاست می‌داند، و هیچ برگی فرو نمی‌افتد مگر [اینکه] آن را می‌داند، و هیچ دانه‌ای در تاریکی‌های زمین، و هیچ تر و خشکی نیست مگر اینکه در کتابی روشن [ثبت]است ۝٥٩﴾

مفاتح الغیب

علامه طباطبایی «مفاتح الغیب» را به جهانی تفسیر می‌کند که همه اشیاء و پدیده‌های جهان مادی، اول در آن بوده‌اند. با این تفاوت که حدود و اندازه‌های محسوسی که در این جهان همراه آنهاست را ندارند و در واقع در آن عالَم که همان عالم غیب است با وجودی مبهم و غیرمقداری موجود بوده‌اند. علامه طباطبایی این احتمال را نیز مطرح می‌سازد که در خزائن غیب الهی موجودات دیگری که از سنخ موجودات مادی و زمانی نیستند نیز وجود دارند. او می‌گوید این نوع از غیب که هیچ وقت پا به جهان مادی و محسوس نمی‌گذارد را غیب مطلق می‌نامند.

کتاب المبین

شیخ طوسی احتمال می‌دهد که مراد از «کتاب مبین» همان علم الهی باشد. او این احتمال را نیز می‌افزاید که مراد از آن همانند آنچه در آیه ۲۲ سوره حدید کتابی باشد که پروردگار عالم همه حقایق هستی را قبل از ایجاد در آن ثبت کرده است. علامه طباطبایی نیز آورده است که کتاب مبین همانند خزائن غیب مشتمل بر همه موجودات است با این تفاوت که در کتاب مبین دقیق‌ترین مقادیر و اندازه‌های موجودات ثبت و ضبط شده‌اند. او همچنین اضافه می‌کند که کتاب مبین از جنس کاغذ و ورق نیست. برخی نیز بر پایه برخی استنادات بر اشتراک معنوی فراز پایانی آیه مذکور با آیه ۱۲ سوره یس تأکید کرده و کتاب مبین را همان امام مبین دانسته و آن را بر امام علی(ع) تطبیق کرده‌اند.

جایگاه آیه در فرهنگ و علوم اسلامی

آیه ۵۹ سوره انعام در نماز غفیله که از نمازهای مستحبی است قرائت می‌شود.
این آیه و به طور ویژه فراز ابتدایی آن مورد توجه فلاسفه و عرفای مسلمان قرار گرفته است. ابن‌سینا علم خدا به جزئیات جهان محسوس را از طریق علم او به نخستین مخلوقاتش همچون عقل اول که علت موجودات دیگر هستند تبیین کرده و آن‌ها را مصداق مفاتح الغیب معرفی می‌کند. ابن رشد نیز پس از بیان اینکه آگاهی از اسباب و علل یک چیز، آگاهی از آن چیز را به همراه دارد، علم خدا را از طریق علم او به اسباب و علل اولیه و این اسباب و علل را همان مفاتح الغیب می‌داند.
ملاصدرا در برخی کلماتش به نظریه ابن سینا و استفاده او از آیه ۵۹ انعام اشاره می‌کند و در جای دیگر مصداق مفاتح الغیب را عقل فعال بر می‌شمارد و آن را منبع علوم شهوی و الهامات انبیاء می‌داند.
در سخنان عرفای مسلمان نیز اعیان ثابته، حضرت احدیت و اسماء کلیه الهی به عنوان مصادیقی برای مفاتح الغیب معرفی شده‌اند.

منابع

• طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
• طباطبایی یزدی، سیدمحمد کاظم، العروه الوثقی، محقق: احمد محسنی سبزواری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
• ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم (صدرا)، قم، بيدار، ۱۳۶۶ش.
• قیصری، داود بن محمود، شرح فصوص الحکم، محقق: حسن حسن‌زاده آملی، قم، بوستان کتاب قم،۱۳۸۲ش.
• ملاصدرا، محمد بن ابراهيم‌، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت، دار إحياء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۹۸۱م.
• قرشی، علی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنياد بعثت، ۱۳۷۷ش.
• ابن رشد، محمد بن احمد، الکشف عن مناهج الأدله فی عقائد المله، بیروت، مرکز دراسات الوحدة العربية،، ۱۹۹۸م.
• ابن‌سينا، حسین، الشفاء(الإلهيات‌)، تصحیح سعید زائد، قم، کتابخانه مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
• رضایی اصفهانی، محمدعلی،، و دیگران، تفسیر قرآن مهر، قم، پژوهشهای تفسير و علوم قرآن، ۱۳۸۸ش.
• طباطبایی، محمد حسین، المیزان في تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۵۲ش.
• راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، بی‌جا، دفتر نشر الکتاب، ۱۴۰۴ق.
• ربانی گلپایگانی، علی، وحی نبوی، بی‌جا، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۱ش.
• مکارم شیرازی، ناصر، و دیگران، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیه، ۱۳۸۶ش.