کفایة الطالب فی مناقب علی بن ابی‌طالب (کتاب)

کفایة الطالب فی مناقب علی بن ابیطالب(ع)

اطلاعات کتاب
نویسنده	گنجی شافعی (متوفای ۶۵۸ق)
تاریخ نگارش	قرن هفتم
موضوع	فضائل و مناقب علی بن ابی طالب(ع)
زبان	عربی
اطلاعات نشر
ناشر	‌دار إحیاء تراث أهل البیت
تاریخ نشر	۱۴۰۴ ق

کِفایَةُ الطّالب فی مَناقِب عَلیّ بْن اَبی‌طالب(ع) کتابی به زبان عربی اثر محمد بن یوسف گنجی (متوفای ۶۵۸ق)، عالم شافعی‌مذهب، درباره فضائل علی بن ابی‌طالب(ع) است. در این کتاب از فرزندان امام علی(ع) نیز یاد شده است. کفایة الطالب مشتمل بر ۱۰۰ باب بوده و به دلیل رویکرد مؤلف در ذکر فضائل امام علی(ع) مورد توجه نویسندگان شیعه پس از خود قرار گرفته است.

شرح حال مؤلف

حافظ فخرالدین ابوعبداللّه محمد بن یوسف بن محمد گنجی شافعی از عالمان بزرگ شافعی در قرن هفتم هجری قمری است که نویسندگان معاجم از او با عناوینی چون محدث مفید، امام حافظ، ثقه عدل، متدین، حافظ قرآن و سنت یاد کرده‌اند.

او به خاطر اظهار علاقه‌ای که به علی بن ابی طالب(ع) از خود نشان داد، مورد کینه و ذم و قدح گروهی اندک قرار گرفت و برخی چون ابن تغری و ابن کثیر وی را علی‌رغم جوانمردی و امانتداری در نقل احادیث و احتیاط در نقل آنها، رافضی خبیث خواندند. سرانجام گنجی تحت فشار این گروه از موصل اخراج گردید و برای فراگرفتن حدیث رهسپار دمشق شد و در سال ۶۵۸ق در مسجد جامع دمشق به قتل رسید.

وی همچنین کتابی در مورد امام زمان(عج) به نام البیان فی اخبار صاحب الزمان دارد.

انگیزه تالیف

مؤلف در مقدمه کتاب درباره انگیزه خود از نگارش این اثر چنین می‌نویسد:

«در انتهای مجلسی که در حصباء در شهر موصل برگزار بود به نقل حدیث زید بن ارقم درباره واقعه غدیر خُم و نیز حدیث عمار یاسر که از پیامبر اکرم(ص) خطاب به علی(ع) روایت کرده بود که: (طوبی لمن احبک و صدّق فیک) پرداختم و مورد طعن و قدح برخی از حاضران در مجلس که شناخت چندانی از دانش نقل حدیث نداشتند، قرار گرفتم. سپس به خاطر علاقه و محبت و تعصبی که به خاندان عصمت و طهارت داشتم به املاء احادیثی که از محدثان شهرهای مختلف درباره مناقب آن بزرگواران شنیده بودم، پرداختم و آن را کفایة الطالب فی مناقب علی بن أبی‌طالب نام نهادم.»

ساختار و روش کتاب

کفایة الطالب، مجموعه احادیثی را شامل می‌شود که از زبان پیامبر اکرم(ص) در بیان شأن، عظمت و مناقب امام علی(ع) نقل شده است. مؤلف تمام احادیث را با ذکر سلسله اسناد نقل نموده و سپس با واژه «گفتم» توضیحی کوتاه پیرامون هر حدیث و سند آن، یک یا چند منبع از منابع معتبر نزد اهل سنت را برای آن معرفی کرده است.

جایگاه اثر

کفایه الطالب از گذشته به عنوان مرجع قابل توجه برای نویسندگانی چون ابن طاووس، اربلی، علامه حلی، نیلی، بیاضی و محمدباقر مجلسی بوده است؛ زیرا نظرات مؤلف درباره امام علی مورد تأیید شیعه است. اثر گنجی در میان اهل سنت رواج چندانی نداشته و تنها ابن صباغ مالکی در کتاب الفصول المهمة از آن مطالبی نقل کرده است

محتوا

این کتاب مشتمل بر صد باب در مناقب امام علی(ع) است که شامل مباحثی نظیر صحت خطبه غدیر، محبت و دوستی علی(ع) و فضیلت آن، بیان شدت محبت خدا و رسول خدا(ص) به علی(ع)، کفر بودن سبّ و دشنام به علی(ع)، ویژگی‌های اختصاصی علی(ع) و... است. گنجی در میان باب‌ها افزون بر فضایل و مناقب امام علی(ع)، بخش‌هایی پیرامون شأن و فضیلت همسر آن امام یعنی فاطمه زهرا(س) و نیز دو فرزند ایشان، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) سخن رانده شده است. همچنین روایاتی مربوط به واقعه کربلا و شهادت امام حسین(ع) آورده شده و نیز نام یاران آن حضرت که در روز عاشورا در رکاب ایشان به درجه شهادت نایل گشتند، برده شده است.

نخستین روایت کتاب گزارشی درباره غدیر خم از زبان زید بن ارقم است وبیان این که پیامبر(ص) در غدیر خم سفارش اهلبیتش را به مردم کرد و از آنان خواست که خدا را در باره حق اهلبیتش نظر بگیرند. در این روایت زید بن ارقم اهلبیت پیامبر را به کسانی تفسیر کرده که صدقه بر آنها حرام است و در بیان مصادیقش آل علی، آل عقیل، آل جعفر و آل عباس را نام برده است اما گنجی شافعی نویسنده کتاب، تفسیر زید بن ارقم را نادرست و غیر قابل قبول دانسته و مصداق اهلبیت در کلام رسول خدا(ص) را براساس روایتی در صحیح مسلم از عایشه کسانی دانسته که خداوند آنها را در آیه تطهیر مورد خطاب قرار داده و آنان علی و فاطمه و حسن و حسین هستند که پیامبر زیر عبایش جایشان داد و آیه تطهیر در شأنشان نازل شد. روایت پایانی کتاب مناقب گنجی شافعی گزارشی درباره ماجرای آشکار شدن قبر امیرالمؤمنین (ع) در زمان هارون الرشید است که بطور خلاصه این است که در دوران خلافت هارون‌الرشید، روزی هارون برای شکار به زمین‌های پیرامون کوفه (نجف یا غریین) رفت و دید که سگ‌های شکاری آهویی را دنبال می‌کنند ولی پس از آن که آهو به منطقهٔ خاصی می‌رود، سگ‌ها از دنبال کردن آهو بازمی‌ایستند. هارون که از ماجرا با خبر شد پیرمردی را احضار کرد و از او در این باره پرسید و او پس از این که امان گرفت، گفت پدرانمان به ما خبر داده اند که اینجا قبر امیرالمؤمنین است. هارون نیز پس از این که برایش درستی این سخن ثابت شد بنایی برای قبر ساخت وتا زنده بود هر سال قبر امیرالمؤمنین را زیارت می‌کرد.

نسخه‌شناسی

از نسخه‌های خطی این اثر اطلاعی در دست نیست. اما این کتاب، بار نخست در مصر با حذف سند احادیث به طبع رسید و سپس در سال ۱۳۵۶ق/۱۹۳۷ م در قطع وزیری به صورت مسند در نجف اشرف به چاپ رسیده است. این نسخه بعدها با تحقیق محمدهادی امینی فرزند علامه امینی در تهران منتشر شد.

جستارهای وابسته

• جواهر المطالب فی مناقب الامام علی بن ابی‌طالب (کتاب)

منابع

• گنجی شافعی، محمد بن یوسف، کفایة الطالب فی مناقب علی بن أبی طالب، تهران،‌ دار إحیاء تراث أهل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۴ ق- ۱۳۶۲ ش.
• داداش‌نژاد، منصور، سیمای دوازده امام در میراث مکتوب اهل‎سنت، قم، بوستان کتاب، ۱۳۹۵ش.