پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

آرم
اطلاعات کلی
نام‌های دیگر	پژوهشگاه دفتر تبلیغات
تأسیس	۱۳۵۸ش
وابسته به	دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم
رویکرد	پژوهشی، تبلیغی
اهداف	تبیین معارف اسلام • پالایش فرهنگ دینی از پیرایه‌های جمود و التقاط • تأمین پشتوانه‌های علمی برای نظام‌بخشی و کارآمدسازی حکومت دینی و انقلاب اسلامی
فعالیت‌ها	تهیه و نشر کتاب، مجلات تخصصی، نرم افزار
مکان	قم، اصفهان و مشهد
رئیس	نجف لک‌زایی
سایر
وبگاه	http://isca.ac.ir

پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (تأسیس:۱۳۵۸ش) مرکز پژوهشی در زمینه علوم دینی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم. پژوهشگاه دارای پژوهشکده‌ها، مراکز و گروه‌های پژوهشی است. پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیش از ۶۳۰ اثر پژوهشی منتشر کرده و ۱۸۰ جایزه آثار برگزیده در جشنواره‌ها و مجامع علمی کشور، کسب کرده است. در چهارمین جشنواره بین‌المللی فارابی در سال ۱۳۸۹ش این پژوهشگاه، مؤسسه برتر پژوهشی معرفی شد.

تاریخچه

در سال ۱۳۵۸ش با دستور امام خمینی نهادی فرهنگی و تبلیغی در درون حوزه علمیه شکل گرفت که در سال‌های بعد به نام دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم خوانده شد. در سال ۱۳۶۲ش نخستین مرکز پژوهشی دفتر با عنوان مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی شکل گرفت. این مرکز در روند تکاملی خود به‌تدریج توانست با ایجاد چهار پژوهشکده (فلسفه و کلام اسلامی، فقه و حقوق، علوم و اندیشه سیاسی، تاریخ و سیره اهل بیت(ع)، و سه مرکز پژوهشی (احیای آثار اسلامی، اصطلاح نامه علوم اسلامی و پاسخگویی به سئوالات دینی) فعالیت‌هایی را در دستور کار خود قرار دهد.

خلأ تحقیقات علمی در عرصه قرآن، دفتر تبلیغات اسلامی را بر آن داشت تا مرکز مستقلی را بدین منظور پایه‌ریزی کند و با توجه به ضرورت انجام مطالعات علمی در موضوع مهدویت، تأسیس نخستین مؤسسه حوزوی در این عرصه به نام پژوهشکده مهدویت و آینده‌پژوهی رقم خورد.

علاوه بر این، دفتر تبلیغات اسلامی در خراسان نیز فعالیت‌های متنوع پژوهشی را از سال ۱۳۶۸ آغاز کرد. همچنین دفتر اصفهان نیز با توجه به اقتضائات محیطی و شرایط حوزه علمیه اصفهان، در سال‌های اخیر برنامه‌های پژوهشی خود را آغاز کرده است.

در سال ۱۳۸۰ش همزمان با برنامه‌ریزی جامعِ دفتر تبلیغات اسلامی، معاونت پژوهشی نیز به بازنگری و اصلاح ساختار، اهداف و خط مشی‌های خود پرداخت. در ساختار جدیدِ دفتر مقرر گردید همه مراکز پژوهشی در قالب یک پژوهشگاه جامع سازماندهی شوند. سرانجام با تصویب چهار پژوهشکده در شورای عالی گسترش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، در سال ۱۳۸۴ مجوز قطعی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گرفته شد.

اهداف

پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اهتمام به تعمیق و توسعه دانش و معرفت اسلامی و تبیین و گسترش باور، بینش و ارزش‌های اسلامی و انقلابی و به منظور افق‌گشایی‌ علمی، نواندیشی دینی با رویکردی ر‌وشمند و نظام‌یافته به حوزه معرفت دینی تشکیل یافته است. این مجموعه با پشتوانه بیش از دو دهه فعالیت مستمر در عرصه علوم اسلامی و انسانی و با بهره‌مندی از استادان حوزه و دانشگاه تلاش دارد طبق گفته آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان نماد روشنفکری حوزه، به تولید اندیشه و پشتیبانی نظری از اندیشه و فرهنگ دینی و نظام اسلامی بپردازد.

اهداف پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به شرح ذیل است:

1. تبیین معارف ناب اسلام و پالایش فرهنگ دینی از پیرایه‌های جمود و التقاط؛
2. تبیین نظام‌مند اسلام و ارائه الگوهای کارآمد فردی و اجتماعی متناسب با نیازهای جهان معاصراز طریق توسعه، تعمیق و توانمندسازی علوم اسلامی؛
3. تأمین پشتوانه‌های علمی برای نظام‌بخشی و کارآمدسازی حکومت دینی و انقلاب اسلامی.

وظایف

1. بررسی و شناسایی نیازهای پژوهشی در زمینه علوم و فرهنگ اسلامی؛
2. اجرای طرح‌های پژوهشی بنیادی، کاربردی و توسعه‌ای در زمینه‌های علوم و فرهنگ اسلامی؛
3. فراهم کردن امکانات لازم و متناسب با فعالیت‌های پژوهشی مرتبط؛
4. همکاری پژوهشی با دانشگاهها و مؤسسات پژوهشی داخل و خارج کشور به منظور ارتقای کیفیت فعالیت‌های پژوهشی در زمینه علوم و فرهنگ اسلامی با رعایت ضوابط و مقررات؛
5. ارائه خدمات مشاوره‌ای به اشخاص حقیقی و حقوقی بر اساس نتایج فعالیت‌های علمی و پژوهشی انجام شده در پژوهشگاه؛
6. انتشار مجله، کتاب علمی، جزوه آموزشی، تولید نرم‌افزار و برنامه‌های رایانه‌ای متناسب با اهداف پژوهشگاه طبق ضوابط و مقررات در پژوهشگاه؛
7. برگزاری همایش‌های علمی و ارائه دستاوردهای پژوهشی در قالب کارگاه‌های آموزشی با رعایت ضوابط و مقررات مربوط.

ساختار

ساختمان پژوهشگاه در قم

هیأت امنا

ترکیب هیأت امنا عبارتند از:

1. رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم (رئیس هیأت امنا)؛
2. نماینده وزیر علوم، تحقیقات و فناوری؛
3. استاندار قم (یا مشاور یا معاون وی با رعایت مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی)؛
4. رئیس پژوهشگاه (دبیر هیات امنا)؛
5. دو تن از شخصیت‌های علمی فرهنگی کشور که نقش موثری در توسعه و پیشرفت پژوهشگاه داشته باشند؛
6. یک یا سه تن از اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی در مرتبه استادیاری و یا بالاتر و با پنج سال سابقه کار آموزشی و پژوهشی در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و تحقیقاتی.

اعضای مذکور در ردیف ۵ و ۶ با تایید و حکم وزیر علوم، تحقیقات و فناوری برای مدت چهار سال منصوب می‌شوند. معرفی و انتصاب مجدد آنان بلامانع است و تا زمانی که افراد جدیدی به جای آنان منصوب نشده باشند همچنان به وظایف و اختیارات قانونی خود ادامه می‌دهند.

هیأت امنا حداقل در هر فصل از سال، یک بار به دعوت رئیس هیات امنا تشکیل جلسه می‌دهد. در صورت لزوم به پیشنهاد نماینده وزیر علوم، تحقیقات و فناوری یا رئیس پژوهشگاه یا سه تن از اعضا پس از تایید رئیس هیات امنا، جلسه فوق العاده هیات امنا تشکیل می‌شود.

جلسه‌های هیأت امنا با حضور حداقل نصف به علاوه یک کل اعضای هیات امنا رسمیت می‌یابد و تصمیم‌های آنان با رأی اکثریت بیش از نصف کل اعضای هیات امنا معتبر است.

رؤسای پژوهشگاه

روسای قبلی: محمد تقی سبحانی، احمد مبلغی و حسین توسلی

رئیس فعلی: نجف لک زایی

حوزه ریاست

حوزه ریاست و روابط عمومی پژوهشگاه عهده ­دار انجام امور مربوط به ریاست پژوهشگاه و اطلاع­ رسانی اخبار و اطلاعات پژوهشی می­ باشد، و در زمینه مأموریت­‌های زیر انجام وظیفه می‌کند:

اطلاع­ یابی از نظرات و دیدگاه­های مخاطبان درباره عملکرد و فعالیت­‌های پژوهشگاه، ابلاغ بخشنامه‌ ها، دستورالعمل­‌ها و دستورات رئیس پژوهشگاه به واحدهای پژوهشگاه، انعکاس سیاست­ ها، برنامه­ ها، اخبار و مواضع پژوهشگاه در رسانه­‌های عمومی، انجام امور مربوط به مکاتبات و ارجاعات نامه­‌های رئیس پژوهشگاه، جمع­ آوری اطلاعات و تهیه و تنظیم گزارش‌های درون سازمانی و برون سازمانی مورد نیاز، برنامه ­ریزی و هماهنگی جلسات، ملاقات­‌ها و بازدید‌های رئیس پژوهشگاه، رسیدگی به امور مراجعان و ملاقات ­کنندگان رئیس پژوهشگاه، پوشش خبری و تبلیغاتی سمینارها، نشست ­ها و نمایشگاه ­های پژوهشگاه.

بخش‌های ذیل زیر نظر حوزه ریاست فعالیت می‌کنند:

1. دفتر ریاست و روابط عمومی؛
2. اداره امور هیأت علمی؛
3. گروه طرح و برنامه؛
4. اداره حراست؛
5. اداره نشر؛
6. اداراه فناوری اطلاعات.

معاونت پژوهش

بخش‌های ذیل زیر نظر معاونت پژوهش فعالیت می‌کنند:

1. اداره کتابخانه‌ها و اسناد؛
2. اداره همکاری‌های علمی و بین المللی؛
3. گروه برنامه ریزی و ارزشیابی؛
4. واحد ترجمه.

محمدهادی یعقوب‌نژاد معاون پژوهشی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی می‌باشد.

معاونت منابع انسانی و پشتیبانی

قسمت‌های ذیل زیر نظر معاونت منابع انسانی و پشتیبانی فعالیت می‌کنند:

1. اداره منابع انسانی؛
2. اداره امور پشتیبانی؛
3. اداره امور مالی.

پژوهشکده‌ها و مراکز

پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع)

پژوهشکده تاریخ و سیره اهل‌بیت(ع)، به منظور بررسی روشمند حوزه‌های مرتبط با تاریخ و سیره اهل‌بیت(ع) و بسترهای تأثیرگذار در آن، از سال ۱۳۶۴ فعالیت خود را آغاز کرد.

تمرکز بر جوانب گوناگون تاریخ و سیره امامان(ع) و سازوکارهای منطقی و اصولی دستیابی به حقایق تاریخی و همچنین مطالعه و تحقیق درباره هویت تاریخی تشیع و نقش آن در فرهنگ و تمدن اسلامی اساسی‌ترین رویکرد‌های پژوهشکده بوده است.

اهداف این پژوهشکده عبارتند از:

1. تبیین و تنقیح مبانی و چارچوب‌های نظری دانش تاریخ اسلام و سیره معصومان(ع) به منظور توانمند‌سازی و توسعه آنها برای پاسخگویی به نیازهای گوناگون فردی و اجتماعی؛
2. معرفی علمی الگوهای شخصیتی و رفتاری معصومان در ابعاد گوناگون حیات فردی و اجتماعی و متناسب با سطوح مخاطبان؛
3. هویت‌شناسی شیعه و بررسی سیر تحول و تطور مؤلفه‌های آن از آغاز تا کنون؛
4. پاسخگویی روشمند به پرسش‌ها و شبهات جامعه معاصر در زمینه تاریخ تشیع، سیره معصومان(ع) و فرهنگ و تمدن اسلامی.

گروه‌های پژوهشی پژوهشکده تاریخ و سیره اهل‌بیت(ع) به شرح ذیل است:

1. گروه سیره اهل بیت(ع)؛
2. گروه تاریخ تشیع؛
3. گروه فرهنگ و تمدن اسلامی.

پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی

پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی در سال ۱۳۷۳ش به منظور تحقیق و پژوهش در زمینه علوم و اندیشه سیاسی اسلام، کار خود را آغاز کرد.

اهداف این پژوهشکده به شرح ذیل است:

1. تبیین دانش سیاسی اسلام؛
2. تبیین نظام سیاسی اسلام از طریق توانمندسازی و توسعه‌اندیشه سیاسی اسلام؛
3. نقد و بررسی تراث سیاسی اسلامی؛
4. مطالعه، تحقیق، نقد و بررسی و اجرای طرح‌های پژوهشی در زمینه‌اندیشه سیاسی اندیشمندان مسلمان و اندیشه‌های سیاسی غیراسلامی؛
5. شناسایی آسیب‌ها، چالش‌ها و کاستی‌های دانش سیاسی اسلامی، به منظور پاسخ‌گویی به نیازها و مطالبات جامعه و انسان معاصر.

گروه‌های پژوهشی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی عبارتند از:

1. گروه علوم‌سیاسی؛
2. گروه فلسفه سیاسی؛
3. گروه فقه سیاسی.

منصور میراحمدی رئیس پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی است.

پژوهشکده فقه و حقوق

پژوهشکده فقه و حقوق در سال ۱۳۷۴ با هدف بازکاوی روش‌ها و چارچوب‌های نظری دانش فقه در عرصه‌های نو فردی و اجتماعی تأسیس شد. این مجموعه علاوه بر تحقیق گسترده در مسائل جدید فقهی و ترجمه آثار حقوقی، به تدوین کتاب‌شناسی‌های مرجع و موسوعه‌های تخصصی در موضوعات فقهی و حقوقی اهتمام ورزیده است.

اهداف پژوهشکده فقه و حقوق به شرح ذیل است:

1. تبیین و تنقیح مبانی و چارچوب‌های نظری دانش فقه، به منظور توانمندسازی و توسعه آن به عرصه‌های گوناگون فردی و اجتماعی؛
2. تبیین و ترسیم نظام حقوقی اسلام و نشان ­دادن برتری آن نسبت به سایر نظام‌های حقوقی؛
3. ارائه الگوهای کارآمد فقهی، برای پاسخگویی به نیازها و پرسش‌های اساسی جامعه معاصر؛
4. ارائه تحلیل‌های نوآمد و خردپسند از آموزه‌های فقهی و حقوقی؛
5. تبیین مبانی و مسائل فقهی و حقوقی نظام جمهوری اسلامی و پاسخگویی به نیازهای آن.

گروه‌های پژوهشی پژوهشکده فقه و حقوق عبارتند از:

1. گروه فلسفه فقه و حقوق اسلامی؛
2. گروه دانش‌های وابسته به فقه (اصول فقه، قواعد فقه، رجال و حدیث)؛
3. گروه مسائل فقهی و حقوقی.

پژوهشکده فلسفه و کلام

پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی با اهداف ذیل فعالیت خود را آغاز کرد:

1. تبیین و تنقیح مبانی و چارچوب‌های نظری فلسفه و کلام به منظور توسعه و توانمندسازی آنها، جهت پاسخگویی به نیازهای فردی و اجتماعی؛
2. بازشناسی و تبیین نظام‌مند آموزههای نظری اسلام؛
3. دفاع عقلانی از آموزه‌های اسلامی و پاسخگویی به شبهات فلسفی و کلامی؛
4. نوآوری در بیان آموزه‌های اسلامی و فهم پذیر ساختن آن متناسب با سطوح گوناگون مخاطبان.

در این پژوهشکده سه گروه پژوهشی وجود دارد که عبارتند از:

1. گروه فلسفه؛
2. گروه کلام اسلامی؛
3. گروه فلسفه اخلاق.

علیرضا آل‌بویه رئیس پژوهشکده فلسفه و کلام می‌باشد.

پژوهشکده مهدویت و آینده‌پژوهی

پژوهشکده مهدویت و آینده‌پژوهی، از سال ۱۳۷۷ش فعالیت خود را با محور آموزه مهدویت و با رویکردی آینده‌نگرانه آغاز نموده است. همت پژوهشکده بر آن است تا با استفاده از شاخص‌ها و ویژگی‌های جامعه آرمانی مهدوی و بهره‌گیری از روش‌های آینده‌پژوهانه، چشم‌اندازهای مطلوب جامعه اسلامی امروز را بررسی و افق‌های آینده مطلوب و بدیل را برای جامعه منتظر تدوین نماید.

اهداف این پژوهشکده به شرح ذیل است:

1. تبیین ابعاد علمی آموزه مهدویت در حوزه‌­های مختلف با استفاده از مبانی قرآنی، روایی و کلامی فلسفی؛
2. نظریه­ پردازی و ارائه راهکارهای مناسب در پاسخ به نیازهای نظام اسلامی بر اساس آموزه مهدویت و مدینه فاضله مهدوی؛
3. فراهم‌سازی زمینه تبادل نظر و تضارب آرا در تبیین آرمان‌شهر مهدوی از طریق برگزاری کرسی‌های نقد و نظریه‌پردازی؛
4. ترسیم چشم‌اندازهای مطلوب از آینده جهان در راستای تحقق جامعه آرمانی مهدوی؛
5. ارائه پاسخ‌ها و راهکارهای مهدوی به بحران‌ها و چالش‌های فراروی بشر؛
6. شناخت موقعیت فرهنگی اجتماعی جامعه منتظر و مسائل پیش روی آن، با تأکید بر رویکرد آینده‌پژوهی.

گروه‌های پژوهشی پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی عبارتند از:

1. گروه مبانی مهدویت؛
2. گروه فرهنگ مهدویت؛
3. گروه آینده‌پژوهی.

مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی

تأسیس مرکز اطلاعات و مدارک، حاصل تجربه بیش از بیست سال تلاش مستمر دفتر تبلیغات اسلامی در عرصه اطلاع‌رسانی دینی است. در این مدت، معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی فعالیتهای متعددی را در عرصه مدیریت اطلاعات و فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) سامان داد که تأسیس پایگاههای بلاغ و شارح، تولید نرم‌افزارهای مختلف، تدوین اصطلاح‌نامه‌های علوم اسلامی، فرهنگ‌های مستند علوم اسلامی، طراحی کتابخانه دیجیتالی اسلامی از آن جمله است.

اهداف این مرکز به شرح ذیل است:

1. تدوین اصطلاح نامه‌ها و فرهنگ‌های مستند علوم اسلامی، به عنوان چارچوب و پایه اساسی اطلاع‌رسانی نوین دینی؛
2. بازشناسی منابع و مدارک اسلامی و حوزه‌های وابسته (مکتوب، صوتی، تصویری و...) و معرفی آن­ها در قالب‌های علمی و استاندارد؛
3. سامان‌دهی و طبقه‌بندی اطلاعات دینی و تولید محتوای قابل عرضه در عرصه فناوری اطلاعات و ارتباطات؛
4. شناسایی جدیدترین استانداردهای علمی و فنون اطلاع‌رسانی و بکارگیری آن­ها در عرصه اطلاع رسانی دین‌پژوهی.

گروه‌های پژوهشی مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی عبارتند از:

1. گروه اصطلاح نامه؛
2. گروه فرهنگ نامه؛
3. گروه نمایه‌سازی و فهرست‌نویسی.

مرکز فرهنگ و معارف قرآن

مرکز فرهنگ و معارف قرآن در سال ۱۳۶۶ با هدف گسترش فرهنگ و معارف قرآن و دفاع از حقانیت آموزه‌های آن شکل گرفت و با نگاهی کاملاً نو به عرصههای تفسیر، ترجمه و موضوعات قرآنی، به جهت دهی فعالیتهای قرآنی در حوزه علمیه قم، کمک شایانی نموده است.

اهداف و وظایف این مرکز به شرح ذیل است:

1. مدیریت و پیشبرد روش‌های قرآن پژوهی؛
2. پژوهشهای مسئله محور و مطابق نیاز جامعه معاصر؛
3. توسعه فرهنگ قرآن بنیان؛
4. توسعه علوم و معارف قرآنی بر پایه آموزه‌های اهل بیت علیهم السلام؛
5. باز آفرینی و مهندسی نظام‌های جاری در جامعه بر اساس قرآن؛
6. گفتگو، تعامل، هماهنگی و مشارکت با موسسات و نهادهای قرآن‌پژوهی؛
7. استفاده از نخبگان حوزوی و دانشگاهی در فعالیت‌های قرآن‌پژوهی؛
8. رصد، بررسی و نقد شبهات در حوزه علوم ومعارف قرآن؛
9. تسهیل دسترسی قرآن‌پژوهان و اساتید علوم و معارف قرآنی به منابع قرآنی با تدوین تفسیرهای جامع (ترتیبی و موضوعی مسئله محور) و تدوین متون آموزشی، ترجمه‌های گوناگون، دایرةالمعارف‌ها و فرهنگنامه‌های قرآنی.

گروه‌های پژوهشی مرکز فرهنگ و معارف قرآن عبارتند از:

1. گروه دائره المعارف‌های قرآنی؛
2. گروه فرهنگ‌نامه‌ها و معاجم قرآنی؛
3. گروه تفسیر موضوعی؛
4. گروه علوم قرآنی؛
5. گروه تفسیر تربیتی و تدوین متون آموزشی؛
6. گروه قرآن‌پژوهی (پاسخ به شبهات).

مرکز احیای آثار اسلامی

مرکز احیای آثار اسلامی، در سال ۱۳۶۴ش با هدف بازسازی انتقادی متون اساسی شیعی آغاز به کار کرد. این مرکز طی این مدت با بهره‌گیری از محققان نامورِ تصحیح انتقادی متون و استفاده از آخرین یافته‌های این عرصه، تا کنون آثار مهمی از تراث ماندگار علمی شیعه را تحقیق و در قالب صد جلد کتاب منتشر کرده است و به‌عنوان مرکزی کارآمد در این عرصه شناخته می‌شود. تا کنون هجده اثر از آثار این مرکز در جشنواره‌های علمی کشور از جمله کتاب سال کشور و کتاب سال حوزه برگزیده و شایسته تقدیر شده است.

اهداف این مرکز به شرح ذیل است:

1. تسهیل و آسان‌سازی دسترسی به منابع علوم اسلامی؛
2. بازشناسی میراث علمی اسلامی؛
3. پاسخگویی به نیازهای تخصصی محققان دین ­پژوه با ابداع شیوه‌های نو درحوزه احیای آثار و متون علمی اسلامی.

گروه‌های پژوهشی مرکز احیای آثار اسلامی عبارتند از:

1. گروه کتاب‌شناسی و نسخه ­شناسی؛
2. گروه تصحیح و احیای آثار.

علی‌اوسط عبد‌العلی‌زاده (ناطقی) ‌مدیر مرکز احیاء آثار اسلامی است.

مرکز مطالعات فرهنگی اجتماعی

ضرورت‌های ناشی از وقوع انقلاب اسلامی و تشکیل حاکمیت دینی و اهمیت‌یابی روزافزون مطالعات اجتماعی تحت تأثیر ضرورت‌های عصری و تکثر و تنوع روزافزون مسایل و معضلات اجتماعی و بحران‌های محیطی به تبع اوضاع و شرایط پرتلاطم جهان معاصر و فرآیند جهانی شدن از یک سو و ضرورت اتخاذ مواضع مسئولانه و واقع‌بینانه مراکز دینی در مواجهه با این وضعیت که بالطبع نیازمند مطالعات محققانه و روزآمد خواهد بود از سوی دیگر، نیاز به پژوهشکده‌ای برای مطالعات اجتماعی فرهنگی را بیش از پیش مسجل ساخته است.

اهداف کلان این مرکز به شرح ذیل است:

1. انجام مطالعات راهبردی براساس نظریات اسلامی در حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی؛
2. شناخت، تحلیل و رصد شرایط دینی جامعه و انعکاس آن به مراکز پژوهشی، فرهنگی و مراجع تصمیم‌گیری نظام؛
3. شناخت و بررسی موقعیت فرهنگی اجتماعی و تحولات آینده حوزه و روحانیت؛
4. انجام مطالعات نظری بنیادی مورد نیاز در حوزه فرهنگی و اجتماعی و تأثیرگذار در اهداف پیشین.

گروه‌های پژوهشی مرکز مطالعات فرهنگی اجتماعی عبارتند از:

1. گروه مطالعات بنیادی و دین‌پژوهی فرهنگی اجتماعی؛
2. گروه مطالعات حوزه و روحانیت.

محمد حسین پوریانی رئیس مرکز مطالعات فرهنگی اجتماعی است.

مرکز اخلاق و تربیت اسلامی

مرکز اخلاق و تربیت اسلامی از سال ۱۳۸۲با عنوان گروه اخلاق و تربیت فعالیتش را آغاز کرد و در سال ۱۳۸۶ با ظرفیت دو گروه پژوهشی و اختصاص نام مرکز، دور جدید فعالیت خود را آغاز کرده است.

اهداف این مرکز به شرح ذیل است:

1. تبیین و تنقیح مبانی و چارچوب‌های نظری دانش اخلاق و تربیت اسلامی به منظور توانمندسازی و توسعه آن به عرصه‌های گوناگون فردی و اجتماعی؛
2. تبیین و ترسیم نظام اخلاقی تربیتی اسلام و اثبات کارآمدی و برتری آن نسبت به سایر نظام‌های اخلاقی تربیتی؛
3. دفاع عقلانی از آموزههای اخلاقی و تربیتی اسلام و پاسخگویی به شبهات این حوزه؛
4. ارائه الگوهای نوآمد اخلاقی تربیتی در راستای پاسخگویی به نیازهای انسان و جامعه معاصر؛
5. تشکیل مرکزی حرفه‌ای و کارآمد در عرصه اخلاق اسلامی و تربیت اخلاقی معنوی برای تأمین نیازهای مراکز سیاست گذاری و دستگاه‌های فرهنگی نظام جمهوری اسلامی؛
6. تولید نرم‌افزار اخلاقی تربیتی مورد نیاز تمدن اسلامی و تأکید بر اتخاذ رویکرد تمدنی در احیا و بسط معارف اخلاقی تربیتی اسلام.

گروه‌های پژوهشی مرکز اخلاق و تربیت عبارتند از:

1. گروه اخلاق؛
2. گروه تربیت.

پژوهشکده مطالعات اسلامی اصفهان

این مجموعه که به نام مرکز مطالعات اسلامی اصفهان فعال بود در ساختار جدید به پژوهشکده مطالعات اسلامی اصفهان نامگذاری شد.

اهداف این پژوهشکده به شرح ذیل است:

1. تبیین معارف ناب اسلام و پالایش و پیرایش فرهنگ دینی از پیرایه‌های جمود و التقاط متناسب با مخاطب و همراه با رویکرد مسأله‌محوری؛
2. توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی برای تبیین نظام‌مند اسلام و ارائه الگوهای کارآمد فردی و اجتماعی متناسب با نیازهای جامعه معاصر و تولید علم دینی و بومی؛
3. تأمین پشتوانه‌های علمی برای نظام‌بخشی و کارآمدسازی حکومت دینی با تکیه بر مدل ولایت فقیه؛
4. پاسخ‌گویی به سؤالات و شبهات و دفاع از مبانی و باورهای دینی با رویکرد مخاطب‌ محوری.

مرکز مطالعات اسلامی دارای چهار گروه پژوهشی فعال به شرح زیر است:

1. گروه ادیان؛
2. گروه اخلاق؛
3. گروه فلسفه و کلام؛
4. گروه فقه و حقوق.

مرکز پژوهش‌های علوم اسلامی و انسانی

معاونت پژوهش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی با هدف بازشناسی آموز‌ه‌های علوم اسلامی و تبیین نظام فرهنگی اجتماعی و اقتصادی جامعه اسلامی در سال ۱۳۸۳ تأسیس شد. و در سال ۱۳۹۲ تبدیل به «مرکز پژوهش‌های علوم اسلامی و انسانی» شد.

اهداف و راهبردهای مرکز پژوهش‌های علوم اسلامی و انسانی عبارتند از:

1. نظریه‌پردازی و اندیشه‌سازی در عرصه مبانی علوم و فرهنگ اسلامی به منظور تأمین نیازهای فکری و فرهنگی مناطق اسلامی؛
2. اجرای پروژه‌های بنیادی، کاربردی، میان رشته‌ای و تطبیقی در زمینه مبانی و اصول، الگوها، نظریه‌ها و مسایل اجتماعی دین در جهت تأمین نیازهای جامعة دینی و مدیریت کلام نظام اسلامی؛
3. ارتباط و همکاری فعال با شخصیت‌ها، سازمان‌ها، نهادها، دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌های دولتی و خصوصی در داخل و خارج کشور در حوزه مبانی اسلامی و مطالعات فرهنگی به منظور پیشبرد اهداف پژوهشکده؛
4. آماده‌سازی و انتشار فراورده‌های پژوهشی در قالب کتاب، نشریه، رسانه‌های دیداری و شنیداری، نرم‌افزار و پایگاه اطلاع‌رسانی؛
5. تلاش در جهت تحقق اهداف کلی دفتر که عبارت است از تولید نرم‌افزار اندیشه دینی و تأمین نیازهای معرفتی انسان امروز در عرصه فرهنگ
6. پاسخ‌گویی به نیازهای علمی و شبهات نو پیدا، پرسش‌های جامعه اسلامی و محیط‌های علمی؛
7. شناسایی نیازهای علمی پژوهشی حوزه‌های علمیه و طلاب با استفاده از تکنیک‌های علمی جامعه‌شناختی به منظور برنامه‌ریزی اثربخش مطلوب در حوزه علمیه.

سیدعلیرضا واسعی رئیس مرکز پژوهش‌های علوم اسلامی و انسانی می‌باشد.

گروه‌های علمی

ردیف	نام گروه	معرفی	مدیر گروه	دبیر گروه
۱	گروه مطالعات تمدنی	گروه مطالعات اسلام و غرب از سال ۱۳۸۲ با عنوان هسته غرب‌شناسی فعالیت اولیه خود را آغاز و از آبان ماه ۱۳۸۶ با عنوان گروه پژوهشی مستقل با رویکرد تمدنی به بررسی بنیان‌های فکری و مبانی ارزشی اسلامی، نظام‌های عینی و الگوهای عملی، و مناسبات بیرونی دو جهان اسلام و غرب رسمیت یافت. این گروه با هدف ایجاد ساختار مطالعاتی پایه و پژوهش‌های تمدنی در حوزه اسلام و غرب، در پی ارائه تفسیری نو از تمدن اسلامی در پرتو شرایط زمانی جدید است و فعالیت‌ها و اهداف خود را در سه سطح بین‌المللی، ملی و سازمانی دنبال می‌کند.	حبیب الله بابایی	سید محمد موسوی (مهیار)
۲	گروه مبانی مهدویت	گروه مبانی مهدویت، گروه علمی پژوهشی است که مأموریت دارد به بررسی و تبیین بنیادهای فکری و نظری آموزه مهدویت با استفاده از مبانی عقلی و نقلی بپردازد. تمرکز اصلی این گروه بر مباحث بنیادی کلامی، تفسیری، حدیثی و تاریخی می‌­باشد و درصدد است اصل اعتقاد و باور به مهدویت و دیدگاه اسلام درباره فرجام جهان را بحث و بررسی نماید.	حسین الهی نژاد	علی جهانگیری
۳	گروه فرهنگ مهدویت	گروه فرهنگ مهدویت یکی از گروه­های پژوهشی پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی است. این گروه در صدد است با بهره­گیری از مبانی مهدویت به بررسی و تبیین مباحث کاربردی مهدویت بویژه در عصر غیبت بپردازد. مباحث جامعه شناسی و اخلاقی و تربیتی و سیاسی و اجتماعی مهدویت در این گروه بررسی می‌­شود. و در راستای تحقق رسالت پژوهش و تحقیق ­های بنیادی، و کاربردی به منظور حضور در هر دو عرصه فرهنگ عمومی و علمی به منظور ترویج فرهنگ مهدوی از یک سو و برطرف نمودن مشکلات و آسیب­های موجود ازسوی دیگر، مجموعه فعالیت ­های خود را سامان داده است.	محمود ملکی راد	علی جهانگیری
۴	گروه آینده پژوهی	گروه آینده پژوهی، در راستای مطالعه و پژوهش درباره آینده پژوهی دینی و رابطه آن با مهدویت پژوهی شکل گرفته و عهده‌دار تبیین و بررسی جایگاه و کارکرد مهدویت در دانش آینده پژوهی و شکل دهی به آینده پژوهی دینی است.	رحیم کارگر
۵	گروه سیره اهل بیت(ع)	گروه سیره به منظور تبیین ابعاد مختلف زندگی معصومان علیهم السلام، اهداف و وظایف خود را چنین می‌بیند: تهیه مجموعه‌ای تاریخی، علمی و مستند از زندگی ائمه علیهم السلام؛ ارائه الگوی مناسب به جامعه؛ خرافه‌زدایی از باورهای مردم درباره معصومان علیهم السلام.	مصطفی صادقی	سید رسول کاظمی نسب
۶	گروه تاریخ تشیع	گروه تاریخ تشیع، گذشته فراز و فرود شیعیان را در ابعاد گوناگون سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و دینی، مورد پژوهش روشمند قرار می‌دهد.	سید قاسم رزاقی موسوی	سعید نجفی نژاد
۷	گروه فرهنگ و تمدن اسلامی	گروه فرهنگ و تمدن اسلامی اهداف و وظایف زیر را دنبال می‌کند: شناسایی ابعاد گوناگون فرهنگ و تمدن اسلامی؛ تبیین جایگاه، سهم و نقش فرهنگ و تمدن اسلامی در تمدن جهانی و تولید علم؛ تبیین علل پیشرفت تمدن اسلامی و عوامل انحطاط آن؛ معرفی تحولات سیاسی و اجتماعی جهان اسلامی به منظور بستر سازی برای دیگر مطالعات و پژوهش‌ها.	محمد الله اکبری	رسول کاظمی نسب
۸	گروه مسائل فقهی و حقوقی	گروه مسائل فقهی و حقوقی که عهده‌دار بررسی موضوعات خاص فقهی و حقوقی چالش برانگیز و مطرح در سطح کلان جامعه و نظام اسلامی ایران است اهداف زیر را فراروی خود دارد: ارائه راه حلهای فقهی و حقوقی هماهنگ و منسجم در زمینه موضوعات جدید به ویژه موضوعات فراروی نظام جمهوری اسلامی ایران؛ ارائه فقه غنی شیعه در لباسی نو و به شیوه‌ای متناسب با مقتضیات مکانی و زمانی؛ تبیین مسائل و چالش‌های فقهی و حقوقی فراروی حوزه‌های علمیه.	محمدصالحی مازندرانی	علیرضا فجری
۹	گروه فلسفه فقه و حقوق اسلامی	این گروه عهدهدار تحقیق و مطالعه فقه و حقوق با نگاه بیرونی است و به پرسش‌هایی که در زمینه روش، مبانی، منابع، اهداف و... علم فقه و حقوق اسلامی مطرح می‌شود، پاسخ میدهد.	حسنعلی علی اکبریان	جلال عراقی
۱۰	گروه دانش‌های وابسته به فقه	این گروه عهده‌دار مطالعه و پژوهش در زمینه دانش‌هایی هم چون اصول، قواعد فقهی، رجال و حدیث است.	محمد علی خادمی کوشا	جلال عراقی
۱۱	گروه فلسفه	گروه فلسفه پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی، با اذعان به این که پیشرفت هر فرهنگ و تمدنی بدون توجه به میراث سنتی آن و بهره گیری از نوآوری‌ها و پیشرفت‌های دیگران امکان پذیر نیست، در دو حوزه فلسفه اسلامی و فلسفه غرب فعالیت می‌کند.
۱۲	گروه کلام اسلامی	گروه کلام اسلامی پژوهشکده، بررسی مکاتب کلامی و اندیشه‌های متکلمان مختلف و بازخوانی مجدد آنها، یافتن پاسخ‌های تازه و دفع شبهات جدید را در برنامه ریزی‌های خود گنجانده است.
۱۳	گروه فلسفه اخلاق	نظر به اهمیت مسئله اخلاق در زندگی انسان و گستردگی مباحث نظری این حوزه در بخش‌های مختلف اخلاق هنجاری و فراخلاق، به ویژه اهمیت حوزه اخلاق کاربردی، پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی نیز با تشکیل گروه فلسفه اخلاق، پی گیر پژوهش‌های محققانه در این موضوع بوده و سعی دارد تا با پرداختن به مسائل عمده اخلاقی، تعریف برنامه‌های کلان پژوهشی، تشکیل حلقه‌های علمی، برگزاری نشست‌ها و نشر آثار پژوهشی و معتبر، جامعه پژوهشی فرهنگی ما را غنا بخشد.
۱۴	گروه فقه سیاسی	قلمرو پژوهشی گروه فقه سیاسی عبارتند از: فلسفه فقه سیاسی (توصیفی و تجویزی)، جامعه شناسی فقه سیاسی، تاریخ فقه سیاسی، آسیب شناسی و نقد فقه سیاسی، مطالعات تطبیقی، مسایل و مباحث فقه سیاسی. مباحث مربوط به تفسیر سیاسی نیز تا تبدیل به یک گروه مستقل در این گروه پیگیری می‌شود.	سید سجاد ایزدهی	روح الله شریعتی
۱۵	گروه علوم سیاسی	قلمرو پژوهشی گروه علوم سیاسی عبارتند از: جامعه شناسی سیاسی، روان شناسی سیاسی، روابط بین الملل، مطالعات منطقه‌ای، جغرافیای سیاسی و ژئوپلتیک، تاریخ سیاسی، انسان شناسی سیاسی، اقتصاد سیاسی، سیاست گذاری عمومی، جهان اسلام و مباحث درجه دوم.	رضا عیسی نیا	علیرضا زهیری
۱۶	گروه فلسفه سیاسی	قلمرو پژوهشی گروه فلسفه سیاسی به شرح ذیل است: فلسفه سیاسی، کلام سیاسی، عرفان سیاسی، اخلاق سیاسی، انسان شناسی سیاسی و روش شناسی و معرفت شناسی سیاسی.	شریف لک زایی	محمد پزشگی
۱۷	گروه اخلاق اسلامی	اهداف گروه اخلاق اسلامی عبارتند از: تبیین و تنقیح مبانی و چارچوبهای نظری دانش اخلاق اسلامی به منظور توانمندسازی و توسعه آن به عرصه‌های گوناگون فردی و اجتماعی؛ تبیین و ترسیم نظام اخلاقی اسلام و اثبات کارآمدی و برتری آن نسبت به سایر نظامهای اخلاقی و...	محمد عالم ­زاده نوری	مجتبی روحانی ­زاده
۱۸	گروه تربیت اسلامی	اهداف گروه تربیت اسلامی عبارتند از: تبیین و تنقیح مبانی و چارچوبهای نظری دانش تربیت اخلاقی معنوی اسلامی به منظور توانمندسازی و توسعه آن به عرصه‌های گوناگون فردی و اجتماعی؛ تبیین و ترسیم نظام تربیت اخلاقی معنوی اسلام و اثبات کارآمدی و برتری آن نسبت به سایر نظام‌های تربیتی؛ دفاع عقلانی از آموزه‌های تربیتی اسلام و پاسخ گویی به شبهات این حوزه و...	حسین دیبا	مجتبی روحانی ­زاده
۱۹	گروه تصحیح و احیای آثار	اهداف و وظائف گروه تصحیح و احیای آثار عبارتند از: تسهیل و آسان‌سازی دسترسی به منابع علوم اسلامی؛ بازشناسی میراث علمی اسلامی؛ پاسخ‌گویی به نیازهای تخصصی محققان حوزه دین پژوهی از طریق ابداع شیوه‌های نو در احیای آثار و متون علمی اسلامی.	علی اوسط ناطقی	احمد عالمی فرد
۲۰	گروه کتاب شناسی و نسخه شناسی	اهداف و وظائف گروه کتاب شناسی و نسخه شناسی عبارتند از: تسهیل و آسان ‌سازی دسترسی به منابع علوم اسلامی؛ بازشناسی میراث علمی اسلامی؛ پاسخ‌گویی به نیازهای تخصصی محققان حوزه دین ­پژوهی از طریق ابداع شیوه‌های نو در احیای آثار و متون علمی اسلامی.	علی اکبر زمانی نژاد	احمد عالمی فرد

مجلات تخصصی پژوهشگاه

مجلات تخصصی که زیر نظر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی منتشر می‌شود عبارت‌اند از:

ردیف	نام مجله	معرفی	پایگاه اینترنتی
۱	دو ماهنامه آینه پژوهش	مجله آینه پژوهش در سال ۱۳۶۹ به انگیزه بهسازی پژوهش و نشر از طریق اطلاع رسانی و نقد میراث مکتوب ارائه می‌شود و تاکنون ۱۴۷ شماره از آن منتشر شده ‌است.	فصلنامه آینه پژوهش
۲	فصلنامه اخلاق اسلامی	با توجه به ظرفیت‌های حوزه علمیه اصفهان و مراکز آموزش عالی این استان به ویژه دانشگاه اصفهان، دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان به منظور ارتباط مؤثرتر با حوزویان و دانشگاهیان استان، از سال ۱۳۸۴ اقدام به انتشار نشریه‌ اخلاق نموده است. این نشریه در سال ۱۳۹۱ موفق به اخذ مجوز علمی ترویجی گردید و تاکنون ۳۳ شماره از آن منتشر شده ‌است.	فصلنامه تخصصی اخلاق
۳	فصلنامه پژوهش‌های قرآنی	فصلنامه پژوهش‌های قرآنی یکی از مهم‌ترین مجلات تخصصی در حوزه علوم و معارف قرآن به شمار می‌آید که در سال ۱۳۷۳ به همت محققان گروه علوم قرآنی دفتر تبلیغات اسلامی شعبه خراسان رضوی راه‌اندازی شد و تاکنون ۷۶ شماره از آن منتشر شده ‌است.	فصلنامه پژوهش‌های قرآنی
۴	فصلنامه نقد و نظر	نقد و نظر، نشریهای علمی پژوهشی در حوزه فلسفه و الهیات است که در سال ۱۳۷۳ به خانواده مطبوعات کشور پیوست و تاکنون ۶۹ شماره از آن منتشر شده است.	مجله نقد و نظر
۵	فصلنامه حوزه	فصلنامه حوزه در سال ۱۳۶۱ تأسیس و تا سال ۱۳۸۸ هر دو ماه یک بار و از آن پس به صورت فصلنامه نشر یافته و تاکنون ۱۷۰ شماره از آن منتشر شده ‌است.	فصلنامه حوزه
۶	فصلنامه فقه(کاوشی نو در فقه اسلامی)	فصلنامه فقه از سال ۱۳۷۲ ابتدا به عنوان پیش شماره و سپس در پائیز ۱۳۷۳ اولین شماره خود را رسماً منتشر کرد و تاکنون ۷۶ شماره از آن به چاپ رسیده است.	فصلنامه فقه
۷	فصلنامه اسلام و مطالعات اجتماعی	فصلنامه اسلام و مطالعات اجتماعی براساس مصوبه هیئت امنای دفتر تبلیغات اسلامی با هدف تولید دانش و معرفت علمی، ترویج و انتشار یافته‌های پژوهشی و آثار اندیشمندان در حوزه مطالعات فرهنگی و اجتماعی معطوف به دین و مباحث حوزوی، در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی منتشر می‌شود و تاکنون دو شماره آن منتشر گردیده است.

طرح‌های پژوهشی

دانش‌نامه اهل‌بیت (ع)

دانش‌نامه اهل‌بیت(ع) زیر نظر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تأسیس ‌گردیده است. این دانش‌نامه مجموع اطلاعات روشمند و علمی با محوریت چهارده معصوم(ع) را در برمی‌گیرد، ازاین‌ رو شخصیت‌ها، خاندان‌ها، شهرها و مکان‌ها، مفاهیم کلامی، قرآنی، سیاسی، اجتماعی، فقهی، اخلاقی و... مرتبط با اهل‌بیت(ع) در این مجموعه موردتوجه قرار خواهد گرفت. دانش‌نامه به دو صورت کاغذی و الکترونیکی ارائه می‌شود. همه مقالات دانش‌نامه به‌تدریج پس از انتشار کاغذی بر روی سایت دانش‌نامه گذاشته می‌شود و نسخه اصلی دانشنامه به زبان فارسی، به ‌تدریج و جلد به جلد منتشر می‌شود. نخستین جلد این دانشنامه در بهار ۱۴۰۳ و شامل مداخل حضرت محمد(ص)، امام علی(ع)، حضرت فاطمه(س) و امام حسن(ع) در قطع وزیری و ۸۰۷صفحه منتشر شد. سایت دانشنامه اهل‌بیت(ع) به آدرس http://ahlebeitpedia.com به هدف بازنمایی مطالب دانشنامه و معرفی منابع مناسب برای تحقیقات اهل‌بیتی(ع) در پاییز ۹۳ آغاز به کار نموده است.

موسوعه ها

موسوعه علامه شرف الدین

این اثر دربرگیرنده تمامی آثار عبدالحسین شرف الدین دانشمند و مصلح اسلامی و شیعی و مورد احترام بزرگان شیعه و اهل سنت در سراسر جهان اسلام است.

موسوعه علامه بلاغی

کتاب موسوعه علامه بلاغی که در نه جلد تدوین شده است به زندگی، وفات و آثار این علامه بزرگوار می‌پردازد. تعلیقات، تخریجات، توضیح مطالب و پانوشت‌های علمی و فنی از ویژگی‌های این کتاب است. مجموعه نه جلدی موسوعه العلامه البلاغی به همت مرکز احیای اثار اسلامی در ۴۱۷۲ صفحه منتشر و درسال ۱۳۸۷ به عنوان برگزیده کتاب سال حوزه معرفی شده است.

موسوعه شهید ثانی

«موسوعة الشهید الثانی» شامل ۵۵ اثر از آثار شهید ثانی در موضوعات مختلف است. این مجموعه که با عنوان «موسوعه الشهید الثانی» در ۳۰ مجلد در سال ۱۳۹۲ منتشر شده است به عنوان «برگزیده» شانزدهمین دوره همایش کتاب سال حوزه و سی و دومین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی انتخاب شده است.

طرح‌های ویژه و کلان پروژه ها

سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه

نقطه‌های آغازین این طرح پژوهشی به تحقیق اندیشه سیاسی صدرالمتألهین باز می‌گردد که در سال ۱۳۸۱ چاپ و منتشر شد. در ادامه و از سال ۱۳۸۳ طرح وجوه سیاسی حکمت متعالیه با برگزاری همایشی با همین عنوان پیشنهاد شد که از سال ۱۳۸۴ در سه فاز مجموعه مقالات، مجموعه نشست‌ها و گفتگوها و همایش سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه در سوم بهمن ۱۳۸۷ تداوم یافت. در طرح پژوهشی حکمت سیاسی متعالیه بیش از پنجاه استاد و صاحب‌نظر مشارکت داشته‌اند.

مهم‌ترین دستاورد این موضوع نیز، ارایه مباحثی تازه و بدیع در باب فلسفه سیاسی اسلامی و فلسفه سیاسی متعالیه و دعوت مجدد پژوهشگران و صاحب‌نظران به مطالعه و تحقیق درباره یکی از دانش‌های مغفول جامعه علمی ما است. فصلنامه سیاست متعالیه توسط انجمن مطالعات سیاسی حوزه از سال ۱۳۹۲ چاپ و منتشر می‌شود و تا کنون هشت شماره از این فصلنامه چاپ و منتشر شده است.

اصطلاح نامه ها

تدوین اصطلاح نامه جامع علوم اسلامی یکی از مأموریت‌های ویژه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در جهت توانمند سازی علوم اسلامی است.انجام این مأموریت ویژه بر عهده مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی گذاشته شده است.

ردیف	نام اصطلاح نامه	معرفی
۱	اصطلاح نامه علوم قرآنی	این پژوهش به همت گروه پژوهشی علوم قرآنی در سال۱۳۷۳ و با همکاری اساتید مشاور آغاز گردید و در سال۱۳۷۶به پایان رسید، که در یک جلد با ۴۶۸ صفحه و۴۱۵۱اصطلاح به چاپ رسیده است. مجموعه فوق، با مراجعه به بیش از ۳۰۰ منبع علوم قرآنی استخراج و به سه بخش الفبایی، نظام یافته و ترسیمی تنظیم شده است.
۲	اصطلاح نامه فلسفه اسلامی	حوزه فعالیت این اصطلاح نامه تمامی مکاتب فلسفه اسلامی، یعنی فلسفه مشاء، حکمت اشراق «حکمت متعالیه» را شامل میشود. این تحقیق توسط گروه پژوهشی فلسفه اسلامی در سال ۱۳۷۳ با همکاری اساتید مشاور شروع شد و درسال ۱۳۷۶ به پایان رسید، که در دو جلد با ۱۲۸۹ صفحه و ۲۳۰۰۰ اصطلاح به چاپ رسیده است.مجموعه فوق، با مراجعه به بیش از۱۲۲منبع فلسفی استخراج و به صورت الفبایی تنظیم و چاپ شده است.
۳	اصطلاح نامه منطق	این تحقیق توسط گروه پژوهشی منطق در سال ۱۳۷۷ با همکاری اساتید مشاور شروع و در سال۱۳۸۱ به پایان رسید، و در یک جلد با۴۴۰ صفحه و۶۳۲۷ اصطلاح به چاپ رسیده است. مجموعه فوق با مراجعه به بیش از۴۳ منبع منطقی استخراج و به سه بخش الفبایی،نظام یافته و ترسیمی تنظیم شده است.
۴	اصطلاح نامه کلام اسلامی	این پژوهش به همت گروه پژوهشی کلام اسلامیدر سال۱۳۷۵ و با همکاری اساتید مشاور آغاز گردید و در سال۱۳۸۲به پایان رسید، که دردوجلد با۱۱۱۶ صفحه و۱۴۸۱۴ اصطلاح به چاپ رسیده است. مجموعه فوق، با مراجعه به بیش از۱۸۱منبع کلام اسلامی استخراج و به سه بخش الفبایی، نظام یافته و ترسیمی شکل گرفته است.
۵	اصطلاح نامه اصول فقه	این تحقیق توسط گروه پژوهشی اصول فقه در سال ۱۳۷۴ با همکاری اساتید مشاور آغاز گردید و درسال۱۳۷۸به پایان رسید، که دریکجلد با۴۰۳صفحه و۵۳۹۴اصطلاح به چاپ رسیده است. مجموعه فوق، با مراجعه به بیش از ۱۸۰ منبع اصولی استخراج و به سه بخش الفبایی، نظام یافته و ترسیمی تنظیم شده است.
۶	اصطلاح نامه اخلاق اسلامی	تدوین اصطلاحنامه اخلاق اسلامیدر سال ۱۳۷۶ با همکاری اساتید مشاور آغاز گردید و تحقیق آن در سال ۱۳۸۲ به پایان رسید. این مجموعه حاوی ۴۷۲۸ اصطلاح است که با مراجعه به ۱۷۵ منبع اخلاقی در سه بخش الفبایی، نظام یافته و ترسیمی تنظیم گردیده و چاپ و نشر گردید.
۷	اصطلاح نامه علوم حدیث	تدوین اصطلاحنامه علوم حدیث در دو بخش اصطلاحات و اعلام رجالی در اواخر سال۱۳۷۶ با همکاری استادان مشاور شروع شده و تحقیق آن در بخش اصطلاحات درسال۱۳۸۲به پایان رسید. این مجموعه حاوی۸۱۰۰ اصطلاح و افزون بر۲۲۰۰۰اعلام رجالی با روابط خاص خود است که بیش از۳۰۱۰۰ واژه را در بر گرفته و با مراجعه به۱۲۰ کتاب علوم حدیثی استخراج گردیده و بخش اصطلاحات آن چاپ و نشر گردید.
۸	اصطلاح نامه معارف مهدوی	تدوین اصطلاح نامه معارف مهدوی از سال ۱۳۹۰ آغاز و در سال ۱۳۹۳ به پایان رسید. این مجموعه حاوی ۲۰۰۰ اصطلاح در حوزه معارف مربوط به وجود مقدس امام زمان(عج) است که در سال ۱۳۹۳ در قالب ویکی معارف مهدوی توسط ریاست دفتر تبلیغات اسلامی رونمایی گردید.
۹	اصطلاح نامه اصلاح الگوی مصرف	طرح تدوین اصطلاح نامه اصطلاح الگوی مصرف در تیرماه ۱۳۸۸ آغاز و با مطالعه ۱۵ کتاب و بیش از چهارصد مقاله و پس از طی مراحل تحقیق در سال ۱۳۸۹ منتشر گردید.
۱۰	اصطلاح نامه راویان حدیث	تدوین اصطلاح نامه راویان حدیث در سال ۱۳۸۲ آغاز و پس از طی مراحل تحقیق در سال ۱۳۹۰ آماده انتشار گردید؛ که در حال حاضر در مرحله پیگیری جهت چاپ قرار دارد.
۱۱	اصطلاح نامه فقه(در دست نشر)	طرح تدوین اصطلاح نامه فقه در سال ۱۳۷۶ و پس از تدوین اصطلاح نامه‌های دیگر علوم اسلامی مطرح و تصویب شد و تدوین آن از سال ۱۳۷۸ با همکاری اساتید مشاور شروع و با بررسی بیش از ۶۰۰ عنوان کتاب فقهی اعم از شیعه و سنی, تحقیق آن به انجام رسیده و تکلیف ۵۰ باب فقهی با بیش از ۵۰۰۰۰ اصطلاح به همراه روابط آن (رابطه ترادف, اعم و اخص, وابسته, تعیین مشترکات لفظی, ذکر یادداشت دامنه و لحاظ تقسیم) معین شده است, و هم اکنون در دست انتشار است.
۱۲	اصطلاح نامه کلام جدید(در دست نشر)	تدوین اصطلاحنامه مسائل جدید کلامی از سال۱۳۸۶ با همکاری استادان مشاور شروع شده و تحقیق آن در درسال۱۳۹۳به پایان رسید. این مجموعه حاوی۶۰۰۰ اصطلاح از ۴۰ کتاب کلام جدید است که همه مراحل آن به اتمام رسیده و آماده چاپ و نشر است.

فرهنگ نامه ها

تدوین فرهنگنامه علوم اسلامی یکی از مأموریت‌های ویژه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در جهت توانمند سازی علوم اسلامی است.انجام این مأموریت ویژه بر عهده مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی گذاشته شده است. فرهنگ نامه علوم اسلامی، کلان پروژه‌ای است که برای مستندسازی اصطلاحات علوم اسلامی در سال‌های گذشته آغاز شده و بخش‌هایی از آن نیز به فرجام رسیده است.

آثار منتشر شده

فرهنگنامه اصول فقه اولین اثر منتشر شده از مجموعه فرهنگنامه‌های علوم اسلامی است که با استقبال زیادی مواجه شده و در کنار نشر الکترونیکی، در نوبت‌های متعدد به صورت مکتوب تجدید چاپ شده است. (تاکنون چاپ چهارم است)

«فرهنگنامه علوم قرآنی» دومین اثر منتشر شده (زیر چاپ) از مجموعه فرهنگنامه‌های علوم اسلامی است. این فرهنگنامه شامل مباحث پیرامونی قرآن (مباحث حول القرآن) بوده اصطلاحات موجود در «اصطلاحنامه علوم قرآنی» را شرح داده است که به اموری همچون: تفسیر و مفسران، انواع تفاسیر و گرایش‌های تفسیری، ترجمه‌های قرآن، علم تجوید، علم قرائات، مباحث تاریخ قرآن و... می‌پردازد. استفاده از منابع جدید و در دسترس امروزی، در کنار منابع دست اول و کتب مرجع، و همچنین عدم تقطیع مطالب سبب شده تا این فرهنگ نامه در نوع خود کم نظیر یا بی‌بدیل باشد. بیش از دو هزار مدخل در فرهنگ نامه علوم قرآنی نوشته شده است، که می‌تواند مورد استفاده اقشار مختلف- اعم از متخصصان این حوزه علوم اسلامی، و همچنین فضلای حوزه و دانشجویان رشته‌های مرتبط و عموم علاقه‌مندان به مباحث پیرامون قرآن قرار گیرد.

آثار در دست نشر

«فرهنگنامه کلام اسلامی» سومین اثر از این مجموعه است که از سال ۱۳۹۲ شروع شده، و به دلیل گستردگی این حوزه از علوم اسلامی، چندین سال به طول خواهد انجامید و پیش بینی می‌شود که با همت اعضای گروه و فضلای همکار گروه، تا سال ۱۳۹۶ به اتمام برسد.

پروژه‌های در دست تحقیق

1. فرهنگنامه منطق چهارمین اثر از این مجموعه است که هم‌اکنون توسط اعضای گروه و محققان همکار در حال تدوین است.
2. فرهنگنامه فلسفه اسلامی پنجمین اثر از این مجموعه است که هم‌اکنون در مرحله پیشنهاد و تصویب خواهی می‌باشد.
3. فرهنگنامه‌های سایر علوم اسلامی نیز در دستور کار گروه قرار دارد.

انوارالفقاهه

مجموعه ۱۰ جلدی انوارالفقاهه که شامل اکثر ابواب فقهی است، توسط پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پس از تحقیق کامل منتشر شد.

اداره کتابخانه‌ها و اسناد

از جمله فعالیت‌های فرهنگی که می‌توان به‌عنوان زیرساخت امر آموزش و پژوهش از آن نام برد، ایجاد فرهنگ کتابخوانی برای عموم جامعه و ارائه خدمات و اطلاع رسانی فنی و علمی به پژوهشگران و محققان است. با توجه به رسالت دفتر تبلیغات اسلامی مبنی بر رشد و ارتقای فرهنگ عمومی جامعه و بهره گیری از ظرفیت‌های بالقوه حوزه علمیه قم و عرضه خدمات آموزشی، پژوهشی، فرهنگی و... به همه اقشار جامعه به خصوص فرهیختگان، تاکنون کتابخانه‌های متعددی در رشته‌های مختلف و بر اساس نیاز پژوهشگران شکل گرفته است که عبارت‌اند از:

کتابخانه‌های عمومی

منابع علمی کتابخانه عمومی و امانی که از سال ۱۳۴۵ به تدریج گردآوری شده است، هم‌اکنون در قالب چندین کتابخانه به بزرگترین مجموعه کتابخانه‌های دینی کشور تبدیل گردیده است، که عبارتند از:

1. کتابخانه عمومی و امانی، دارای ۵۱٫۰۰۰ عنوان در ۸۷٫۰۰۰ جلد.
2. کتابخانه حوزویان، دارای ۲٫۸۰۰ عنوان در ۷٫۸۰۰ جلد.
3. کتابخانه اهل قلم، دارای ۱۴٫۰۰۰ عنوان در ۳۶٫۰۰۰ جلد.
4. کتابخانه خطّی، دارای ۱٫۰۳۵ نسخه خطّی و تعداد زیادی نسخه سنگی است.
5. خانه مطبوعات، دارای۱۲۰۰ عنوان نشریه راکد و جاری، ۹۲ عنوان روزنامه راکد و ۳۸ روزنامه جاری.

کتابخانه تخصصی

کتابخانه‌های تخصصی پژوهشگاه، منابع فراوانی را در ۴ موضوع اصلی به نام‌های «کتابخانه تخصصی فلسفه و کلام»، «کتابخانه تخصصی فقه و حقوق»، «کتابخانه تخصصی علوم‌سیاسی» و «کتابخانه تخصصی تاریخ و سیره اهل بیت علیهم السلام»؛ مهدویت و ۷ موضوع فرعی با نام‌های مرجع و کلیات، اخلاق و تربیت، اقتصاد، جامعه‌شناسی، غرب‌شناسی، ادبیات و هنر و برخی موضوعات مرتبط، در خود جای داده است.

فضای فعلی کتابخانه به مساحت ۵۴۰ متر است که ۲۴۰ متر آن مربوط به مخزن کتابخانه و ۳۰۰ متر آن مربوط به سالن مطالعه و نیز قرارگرفتن منابع کلیات و مرجع است. منابع موجود این کتابخانه ۵۵٫۰۰۰ عنوان بوده که مشتمل بر ۹۰٫۰۰۰ جلد کتاب به زبان عربی و فارسی می‌باشد. و منابع لاتین آن ۵٫۲۰۰ عنوان در ۸٫۰۰۰ جلد است. کتابخانه تخصصی دارای دو بخش "سالن مطالعه" ویژه اعضای هیأت علمی و سایر پژوهشگران درون­ سازمانی و "مخزن امانات" است.

کتابخانه فرهنگ و معارف قرآن

کتابخانه تخصصی مرکز فرهنگ و معارف قرآن که از بزرگ‌ترین کتابخانه‌های تخصصی دفتر و غنی‌ترین کتابخانه‌های قرآنی کشور به حساب می‌آید، دارای بیش از ۲۰٫۰۰۰ عنوان مشتمل بر بیش از ۴۴٫۸۰۰ جلد کتاب، بیش از ۶۰ ترجمه قرآن به زبان‌های مختلف می‌باشد. حدود یک چهارم کتب را منابع فارسی و الباقی آن را منابع عربی تشکیل می‌دهد. ۶۹۰ عنوان مشتمل بر بیش از ۷۷۰ جلد پایان‌نامه قرآنی نیز در این کتابخانه وجود دارد. فضای کتابخانه در مجموع ۲۴۰ متر می‌باشد که به صورت قفسه باز اداره می­شود.

کتابخانه تخصصی علوم و معارف قرآن ضمن ارائه خدمات به پژوهشگران درون سازمانی، پذیرای پژوهشگرانی از سراسر کشور است که پایان ­نامه قرآنی دارند.

خانه مطبوعات

هدف از تأسیس خانه مطبوعات که از سال ۱۳۶۶ فعال گردیده است، در اختیار گذاشتن نشریات پژوهشی و عمومی در زمینه علوم انسانی و اسلامی، و نیز روزنامه‌ها و هفته نامه‌های جاری کشور می‌باشد.

این بخش از کتابخانه‌های عمومی دفتر تبلیغات اسلامی با مساحت بالغ بر ۴۰۰ متر، روزانه پذیرای بیش از ۲۰۰ نفر از مخاطبان گوناگون می‌باشد. در این بخش ۱۲۰۰ عنوان نشریه راکد و جاری وجود دارد که از این رقم ۹۲ عنوان روزنامه به صورت راکد و آرشیو و ۳۸ روزنامه آن به صورت جاری می‌باشد. از این تعداد ۸۰٪ فارسی و ۱۵٪ عربی و ۵٪ لاتین می‌باشد.

اطلاع رسانی و نرم­ افزار کتابخانه

سیستم اطلاع‌رسانی کتابخانه، «نرم‌افزار سیمرغ» نسخه ۵ تحت (WEB) است که با ۹ کاربر (USER) از طریق اتصال به سرور (SERVER) مرکزی، خدمات کتابداری به مراجعین ارایه می‌گردد. تا کنون بیش از ۱۷۵هزار عنوان کتاب؛ بر اساس رده ­بندی کنگره (LC) فهرست­نویسی و اطلاعات کتاب­ شناختی آن از طریق نرم­ افزار و شبکه داخلی و پایگاه­های اینترنتی (lib.isca.ac.ir) و (www.lib.ir) قابل جستجو و دریافت است.

جوایز

این پژوهشگاه تا کنون بیش از ۶۳۰ اثر پژوهشی (۲۹۵ اثر چاپ نشر پژوهشگاه و ۳۳۵ اثر چاپ بوستان کتاب) منتشر کرده و ۱۸۰جایزه (۶۳ اثر نشر پژوهشگاه و ۱۱۷ اثر نشر بوستان کتاب) آثار برگزیده در جشنواره‌ها و مجامع علمی کشور، کسب کرده است. در چهارمین جشنواره بین‌المللی فارابی در سال ۱۳۸۹، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، مؤسسه برتر پژوهشی معرفی شد.

منابع

• سایت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
• جمعی از نویسندگان، دانش‌نامه اهل‌بیت(ع) ج۱، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی،۱۴۰۳ش.

صف