مناقب الامام علی بن ابی‌طالب (کتاب)

مناقب الامام علی بن ابی طالب(ع)

اطلاعات کتاب
نویسنده	ابن مغازلی (متوفای ۴۸۳ ق)
موضوع	مناقب امیرالمؤمنین(ع)
سبک	روایی
زبان	عربی
مجموعه	۱ جلد
اطلاعات نشر
ناشر	دارالاضواء

مَناقِبُ الإمام عَلی بْن أبی طالب (ع) مشهور به مناقب اِبْن مَغازِلی کتابی به زبان عربی در بیان مناقب امیرالمؤمنین(ع) و اهل بیت(ع)، اثر ابوالحسن علی بن محمد جُلابی (متوفای ۴۸۳ق) معروف به ابن مغازلی از محدثان اهل سنت است. ابن مغازلی در این کتاب بیشتر به فضائل علی (ع)، فضائل فاطمه(س) و حسنین پرداخته و درباره دیگر ائمه به ندرت مطالبی نقل کرده و در تألیف کتاب از منابع شیعه و اهل سنت استفاده کرده است. این کتاب با نام مناقب اهل البیت هم منتشر شده است.

درباره مؤلف

ابوالحسن علی بن محمد جُلابی، مورخ و محدثی از شهر واسط در عراق است. نسبت جُلابی یا به واژه فارسی «گلاب» یا به روستای «جلابیه» واسط است. اشتهار وی به «ابن مغازلی» بدان خاطر بوده که یکی از اجداد وی در محله «مغازلیان» شهر واسط ساکن بوده است. او را از آن‌ جهت‌ که‌ مدتی‌ در واسط به‌ خطابت‌ پرداخته‌، خطیب‌ هم می‌خوانند.

از زندگی‌ او اطلاع‌ چندانی‌ در دست‌ نیست‌. در منابع، از آگاهی‌ او در زمینه رجال‌ واسط و روایات‌ ایشان و نیز از دانش‌ او در فقه سخن‌ گفته شده است. مذهب‌ فقهی‌ ابن‌ مغازلی‌، بنا به‌ گفته شاگردش‌ خمیس‌ حوزی‌، مالکی‌ بوده‌ است‌، ولی‌ کسانی‌ چون‌ ابن‌ بطریق‌ که‌ او را از طریق‌ کتاب‌ مناقبش‌ شناخته‌اند، به‌ جهتی‌ نامعلوم‌ او را شافعی‌ دانسته‌اند.

نام‌های کتاب

نسخه رایج این کتاب به تصحیح محمدباقر بهبودی و با عنوان مناقب الامام علی بن ابی طالب چاپ شده و به همین عنوان شهرت دارد؛ اما چاپ دیگر که با تحقیق محمد کاظم محمودی منتشر شده، عنوان مناقب اهل البیت را بر خود دارد، زیرا کتاب فقط به بیان فضائل امام علی(ع) اختصاص ندارد و شامل احادیثی در فضائل اهل بیت(ع) نیز هست.

محتوا

مؤلف در مقدمه، از اهل بیت و فضائل ایشان سخن گفته و تمسک به ولاء و محبت ایشان را راه درست و صحیح و از اسباب نجات از عذاب در روز قیامت معرفی کرده و کوشیده است در جمع آوری فضائل ایشان تا اندازه‌ای که در توان داشته بکوشد. او این کتاب را به خزانه یکی از مخلصان و دوستداران اهل بیت اهدا کرده است.

عمده مباحث کتاب درباره فضائل امام علی(ع) است و مؤلف به مطالبی چون ولادت در کعبه، سبقت در پذیرش اسلام، بالا رفتن بر دوش پیامبر(ص) و احادیثی نظیر حدیث غدیر، حدیث منزلت، حدیث تمثیل علی(ع) به سوره توحید، حدیث مدینة العلم، حدیث رد شمس، حدیث طیر، حدیث سفینه، حدیث سد ابواب، حدیث ثقلین و حدیث وصایت اشاره کرده است. وی به آیاتی که درباره امام علی(ع) نازل شده -مانند آیه اکمال، آیه مباهله و آیه تطهیر- نیز پرداخته است.

ابن مغازلی همچنین احادیثی درباره شأن و مقام فاطمه زهرا(س) و ازدواج امام علی(ع) با آن حضرت و نیز احادیثی در فضائل امام حسن(ع) و امام حسین(ع) نقل کرده است.وی در مقدمه کتابش امام علی (ع) را اینگونه وصف کرده است: علی امیرالمؤمنین، پیشوای مسلمانان روسفید و نورانی، پدر امامان نورانی و مبارک که چراغ‌های نورانی و شاخه‌های پر باراند.

مؤلف درباره دیگر ائمه به ندرت مطالبی نقل کرده، چنانکه درباره امام سجاد(ع) و امام صادق(ع) تنها یک گزارش آورده است.

نخستین روایت کتاب از مصعب بن عبدالله در باره نسب(نیاکان) امیرالمؤمنین (ع) است. متن روایت این است: عليّ بن أبي طالب بن عبد المطّلب بن هاشم بن عبد مناف بن قصيّ ابن كلاب بن مرّة بن كعب بن لؤيّ بن غالب بن فهر بن مالك بن النضر بن كنانة بن خزيمة بن مدركة بن إلياس بن مضر بن نزار بن معدّ بن عدنان، و اسم أبي طالب عبد مناف. آخرین روایت کتاب به نقل دعایی از دعاهای پیامبر(ص) اختصاص یافته است که حضرت در آن دعا از خداوند طلب هدایت و تقوی می‌کند.

روش تألیف

نویسنده، مطالب را به صورت مسند و با سلسله سند نقل کرده و تصریح می‌کند این حدیث را به شیوه قرائت یا اجازه دریافت کرده است. وی در استفاده از منابع، نام کتاب‌های مورد استفاده خود را یاد نکرده است. اکثر کسانی که وی از آنها روایت می‌کند از محدثان و دانشمندان اهل واسط هستند. مناقب ابن مغازلی آمیزه‌ای از اطلاعات و گزارش‌های نویسندگان شیعی و اهل سنت است که در این کتاب گرد آمده است.

اهمیت

مناقب ابن مغازلی پس از تالیف، در مساجد جامع شهر واسط برای مردم قرائت می‌شده است. نویسندگان بعدی نیز از وی یاد کرده و مطالبی از کتاب وی نقل کرده‌اند. سمعانی، ذهبی و ابن حجر عسقلانی و دیگران از جمله کسانی هستند که از این کتاب نقل مطلب نموده‌اند.

استفاده از مناقب ابن مغازلی در بین عالمان شیعی نیز متداول‌ بوده‌ و کسانی‌ چون‌ ابن‌ بطریق‌ حلی در خصائص و العمدة، اربلی در کشف‌ الغمة، ابن‌ طاووس‌ در اقبال الاعمال، سعد السعود و الطرائف، علامه حلی در نهج الحق و علامه مجلسی در بحارالانوار در سطح‌ وسیعی‌ آن‌ را مورد استفاده‌ قرار داده‌اند.

نسخه‌ها

ترجمه کتاب توسط سید محمدجواد مرعشی

تاکنون شش نسخه خطی از مناقب ابن مغازلی شناسایی شده است:

• نسخه‌ای یمنی که در کتابخانه بزرگ اسلامی تهران نگهداری می‌شود.
• نسخه مکتبه جامع کبیر در صنعا.
• دو نسخه مکتوب در قرن نهم برلین.
• نسخه کتابخانه ناصریه در لکهنو هند.
• نسخه مکتوب به خط علامه امینی که در کتابخانه امیرالمؤمنین نجف نگهداری می‌شود.
• نسخه دستنویس سید عبدالعزیز طباطبایی که از روی دستخط استادش علامه امینی استنساخ نموده است.

ترجمه و چاپ

این کتاب توسط سید محمدجواد مرعشی نجفی به فارسی ترجمه شده است. کتاب با عنوان «ترجمه مناقب الإمام علی بن أبی طالب» توسط دارالاضواء بیروت و با عنوان «مناقب أهل البیت علیهم السلام» توسط مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در تهران منتشر شده است.

پیوند به بیرون

• مناقب امیرالمؤمنین علیه السلام