مَجوس گروهی که پیامبرشان زرتشت یا «داماست» بوده است. مجوس اکثر احکام اهل کتاب را دارند. از آن جایی که در روایات، مجوس سرزنش شده، برخی از مذاهب اسلامی، همدیگر را به مجوسی بودن متهم می‌کردند.
مفهوم‌شناسی
مجوس به کسانی گفته می‌شود که دارای پیامبر و کتاب آسمانی بودند. پیامبرشان زرتشت یا «داماست» می‌باشد که مقدم بر زرتشت بوده است.[۱]
درباره خاستگاه این واژه اختلاف‌نظر است: گروهی مجوس را واژه‌ای عربی از ماده «مجس»[۲] و گروهی از ماده «جوس» می‌دانند[۳] اما برخی نیز این واژه را دارای ریشه فارسی «میخ گوش» یا «مگوش» و یا «موغو» دانسته که به زبان عربی وارد شده است[۴].
واژه «مجوس» یکبار در قرآن به کار رفته[۵] اما چون مجوس در تعامل با مسلمانان بودند؛ به مناسبت مسائل فقهی، احادیث زیادی از امامان(ع) و صحابه درباره آنها به جا مانده است.[۶]
مناطق مجوسی
بنا به گزارش‌های تاریخی در صدر اسلام، گروهی از مجوسیان در قبیله تمیم در حجاز[۷] و گروهی نیز در یمن می‌زیستند که به حکم پیامبر(ص) از آنها جزیه گرفته می‌شد.[۸] برخی از منابع مسیحی نیز از نفوذ قابل‌توجه مجوسیان در فلسطین، و ایمان گروهی از آنها به عیسی(ع) خبر می‌دهند.[۹] در عصر حاضر، گزارشی از وجود مجوسیان در دست نیست؛ مگر این که مجوسیان را همان زرتشتیان دانست که عمدتاً در مناطق مختلف ایران و هند حضور دارند.
پیامبر مجوس
دینوری[۱۰] و بیهقی[۱۱]از تاریخ‌نگاران قرن سوم و چهارم هجری قمری زرتشت را پیامبر مجوس می‌دانند؛ اما گروهی دیگر از تاریخ‌نگاران از جمله شهرستانی صاحب کتاب الملل و النحل و برخی از نویسندگان معاصر- با این دیدگاه مخالفند[۱۲] و برخی از آنها، با استناد به روایات نقل شده از امامان شیعه(ع)،[۱۳] مجوس را دارای پیامبری با نام «داماست» و کتابی با نام «جاماست» می‌دانند.[۱۴]
اما شهاب الدین سهروردی، مجوسیان را دارای عقاید شرک‌آمیز می‌داند که دوگانه نور و ظلمت را، به غلط، دو مبدا حقیقی برای جهان به حساب آوردند.[۱۵] به باور سهروردی، این انحراف عقیدتی از حکمت فارسی و زرتشتی، بعد از گشتاسب شکل گرفت.[۱۶]
مجوس در فرق اسلامی
در روایات اسلامی، قدریه به شدت مورد سرزنش قرار گرفته و از آنها به عنوان مجوس امت اسلامی یاد شده است[۱۷] و به همین جهت، بسیاری از فرق و مذاهب اسلامی، دیگری را اهل قدر و مجوس امت معرفی کرده‌اند؛ مثلا اشاعره به معتزله، قدریه و مجوس امت می‌گویند چون به باور آنها، معتزله همچون مجوس، منکر قضا و قدر هستند.[۱۸]
معتزله نیز به اشاعره و طرفداران جبر، به خاطر اعتقاد به قضا و قدر الهی و انکار قدرت انسان، قدریه می‌گویند و در نتیجه، اشاعره را مجوس امت می‌نامند.[۱۹]
همچنین، ابن تیمیه(از عالمان نامدار اهل سنت) بدون آن که دلیلی ارائه کند، مجوس امت اسلامی را کسانی می‌داند که با تظاهر به تشیع، از شریعت فاصله گرفته و آکنده از جهل هستند. به باور او، خطر این گروه، از خطر یهودیان و مسیحیان بیشتر است.[۲۰]
احکام مجوس
در روایاتی که از امامان(ع) نقل شده، مجوس از زمره اهل کتاب هستند؛ یعنی پیامبر و کتاب آسمانی دارند و به همین جهت، پیامبر(ص) از آنها -همانند سایر اهل کتاب- جزیه می‌گرفت[۲۱] در روایاتی که از امامان(ع) نقل شده، مجوس در دو حکم از سایر اهل کتاب متمایز است: یکی، جایز نبودنِ ازدواج با زنان مجوس، به خاطر بدعتی که کردند و ازدواج با محارم را برای توجیه عملکرد زشت پادشاهانشان در دین وارد نمودند؛[۲۲] دوم، جایز نبودنِ خوردن ذبیحه مجوس به خاطر روش غلطی که آنها در کشتار حیوانات داشتند.[۲۳]
پانویس
- ↑ علیمردی، «مجوس در روایات اسلامی»، ۱۳۹۴ش، ص۹-۱۲.
- ↑ فراهیدی، کتاب العین، دار و مکتبة الهلال، ج۶، ص۶۰ ؛ صاحب، المحیط فی اللغة، ۱۴۱۴ق، ج۷، ص۱۹.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۲۱۲.
- ↑ ابن فارس، معجم مقاییس اللغۀ، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۲۹۸؛ فیومی، المصباح المنیر، ۱۴۱۴ق، ص۵۶۴؛ازهری، تهذیب اللغۀ، ۱۴۲۱ق، ج۱۰، ص۳۱۷؛ فیروز آبادی، القاموس المحیط، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۳۹۰؛ تهانوی، کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، ۱۹۹۶م، ج۲، ص۱۴۷۹؛ خاتمی، فرهنگ‌نامه موضوعی قرآن کریم، ۱۳۸۴ش، ذیل واژه «مجوس»؛ معین، فرهنگ فارسی معین، ۱۳۷۱ش، ج۶، ص۱۹۰۶.
- ↑ سوره حج، آیه ۱۷.
- ↑ علیمردی، «مجوس در روایات اسلامی»، ۱۳۹۴ش، ص۸.
- ↑ دینوری،المعارف، ۱۳۷۳ش، ص۶۲۱.
- ↑ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۵۶م، ج۱، ص۸۶.
- ↑ هاکس، قاموس کتاب مقدس، ۱۳۹۴ش، واژه «مجوس»
- ↑ الدینوری، الأخبار الطوال، ۱۳۷۳ش، ص۲۵.
- ↑ بیهقی، تاریخ بیهق، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۴۸۵و۴۹۸.
- ↑ علیمردی، «مجوس در روایات اسلامی»، ۱۳۹۴ش، ص۹-۱۰.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعۀ، مؤسسة آل البیت، ج۱۵، ص۱۲۷.
- ↑ علیمردی، «مجوس در روایات اسلامی»، ۱۳۹۴ش، ص۹-۱۰.
- ↑ سهروردی، مجموعه مصنفات(حکمةالاشراق)، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۱۰-۱۱.
- ↑ سهروردی، مجموعه مصنفات(الالواح العمادیة)، ۱۳۷۵ش، ج۴، ص۹۲.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع، ج۱۹، ص۶۲؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۹و۹۸
- ↑ ایجی، مواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۳۷۸؛ طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۸۹.
- ↑ رازى، تبصرة العوام في معرفة مقالات الأنام، ۱۳۶۴ش، ص۱۶۵؛ قاضی عبدالجبار، شرح الأصول الخمسة، ۱۴۲۲ق، ص۵۲۴-۵۲۶؛ جهانگیری، «قدریان نخستین»، ۱۳۶۷ش، ص۱۳.
- ↑ ابن تیمیه، منهاج السنة النبویة، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۴۵۳.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعۀ، موسسه آل البیت، ج۱۵، ص۱۲۷.
- ↑ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۴، ص۴۶۱.
- ↑ علیمردی، «مجوس در روایات اسلامی»، ۱۳۹۴ش، ص۱۳-۱۵.
منابع
- قرآن
- ابن تیمیه، منهاج السنة النبویة فی نقض کلام الشیعة القدریة، انتشارات جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، ۱۴۰۶ق.
- ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغۀ، مکتب الاعلام السلامی، ۱۴۰۴ق.
- ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع، [بیتا].
- از هری، محمد بن احمد، تهذیب اللغۀ، دار احیاءالتراث العربی، ۱۴۲۱ق.
- ایجی، عضد الدین، مواقف (با شرح جرجانی)، انتشارات الشریف الرضی، ۱۳۲۵ق.
- الدینوری، ابن قتیبة،الأخبار الطوال، منشورات الشریف الرضی، ۱۳۷۳ش.
- بیهقی، ابوالحسن، تاریخ بیهق، دار اقرأ، ۱۴۲۵ق.
- تهانوی، محمد علی بن علی، کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، مکتبۀ لبنان ناشرون، ۱۹۹۶م.
- جهانگیری، محسن، «قدریان نخستین»، مجله معارف، ۱۳۶۷ش، شماره۱۳.
- حر عاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعۀ، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، بیتا.
- خاتمی، احمد، فرهنگ نامه موضوعی قرآن کریم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۴ش.
- رازى، سيد مرتضى بن داعى حسنى، تبصرة العوام في معرفة مقالات الأنام، انتشارات اساطیر، ۱۳۶۴ش.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، نشر دارالقلم، ۱۴۱۲ق.
- سهروردی، شهاب‌الدین، مجموعه مصنفات، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۷۵ش.
- صاحب، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغۀ، نشر عالم الکتب، ۱۴۱۴ق.
- طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارت اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، انتشارات موسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- علیمردی، محمد مهدی و خیبری، حسن، «مجوس در روایات اسلامی»، مجله هفت آسمان، شماره۶۷، پاییز، ۱۳۹۴ش.
- فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، دار و مکتبة الهلال، بیتا.
- فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، دارالکتب العلمیۀ، ۱۴۱۵ق.
- فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، ۱۴۱۴ق.
- قاضی عبدالجبار، شرح الأصول الخمسة، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ق.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، چاپ خانه سپهر، ۱۳۷۱ش.
- هاکس، جیمز، قاموس کتاب مقدس، نشر اساطیر، ۱۳۹۴ش.
پیوند به بیرون
«مجوس» در روایات اسلامی، علیمردی، خیبری، مجله هفت آسمان، پاییز ۱۳۹۴ش.