نیمه شعبان
نیمه شعبان سالروز تولد حضرت مهدی(عج)، امام دوازدهم شیعیان است که در دوران غیبت به سر می‌برد. در برخی روایات، شب نیمه شعبان پس از شب قدر برترین شب‌ها دانسته شده است. گروهی از شیعیان در این شب به شب زنده‌داری و اعمال مذهبی مشغول می‌شوند. برخی از اهل‌سنت و طریقت‌های تصوف نیز به فضیلت این شب معتقدند.
جشن نیمه شعبان از جشن‌های بزرگ شیعیان است که به مناسبت میلاد امام مهدی(عج) برگزار می‌شود. در ایران، مسجد جمکران و در عراق، کربلا محل تجمع شیعیان در نیمه شعبان است. پس از انقلاب ۱۳۵۷ش روز نیمه شعبان در تقویم ایران تعطیل رسمی اعلام شده است.
جایگاه و اهمیت
نیمه شعبان از مناسبت‌های مهم شیعیان که براساس گزارش‌های تاریخی و طبق دیدگاه مشهور شیعه، امام مهدی(عج) در ۱۵ شعبان[۱] سال ۲۵۵[۲] یا ۲۵۶ق[۳] به دنیا آمده است. امام مهدی(عج)، دوازدهمین امام شیعیان و به اعتقاد آنان مهدی موعود است. گروهی از شیعیان به همین مناسبت این شب را جشن می‌گیرند.
همچنین شب نیمه شعبان از شب‌های بافضلیت شناخته می‌شود و در روایات به انجام اعمال عبادی خاصی در آن توصیه شده است.[۴]
جشن میلاد امام مهدی(عج)
گروهی از شیعیان به‌مناسبت سالروز میلاد امام مهدی(عج) اقدام به برگزاری جشن، چراغانی، مولودی‌خوانی، قربانی و توزیع غذا می‌کنند. در ایران برگزاری این جشن‌ها در دوره جمهوری اسلامی پررنگ‌تر شده است و روز نیمه شعبان در این کشور تعطیل رسمی و روز جهانی مستضعفان نامیده شده است.[۵] بزرگترین جشن‌ها در ایران در مسجد جمکران در قم برگزار می‌شود.[۶] پیش از انقلاب اسلامی ایران در ۱۳۵۷ش نیز مسجد صدریه تهران از مکان‌های برپایی جشن‌های نیمه شعبان بود.[۷]
در عراق نیز شیعیان ضمن برگزاری جشن نیمه شعبان، به زیارت امام حسین(ع) می‌روند. پیاده‌روی به سمت کربلا در ایام نیمه شعبان مرسوم است. جشن‌های نیمه شعبان توسط شیعیان در کشورهای بحرین، یمن، مصر، لبنان، سوریه و هند نیز برگزار می‌شود.[۸]
فضیلت شب نیمه شعبان
در روایتی از امام صادق(ع) شب نیمه شعبان برترین شب‌ها پس از شب قدر معرفی شده است.[۹] روایات نقل‌شده از پیامبر اکرم(ص) و امامان شیعه بر اهمیت شب‌زنده‌داری و عبادت در شب نیمه شعبان تأکید دارد؛ از جمله در روایتی آمده است: جبرئیل در شب نیمه شعبان پیامبر(ص) را از خواب بیدار کرد و به برپایی نماز، قرائت قرآن، دعا و استغفار در این شب سفارش نمود.[۱۰] در روایتی دیگر، یکی از همسران پیامبر(ص) از عبادت خاص و سجده‌های طولانی پیامبر در شب نیمه شعبان خبر داده است.[۱۱] در احادیثی از امام علی(ع) و امام صادق(ع) نیز بر عبادت و انجام اعمال خاص شب نیمه شعبان سفارش شده است.[۱۲]
بنا بر روایات بخشی از فضیلت‌های شب نیمه شعبان عبارتند از:
- گشایش درهای خشنودی، بخشش، روزی و نیکی؛[۱۳]
- تقسیم روزی و ثبت‌شدن زمان مرگ انسان؛[۱۴]
- بخشیدن همه انسان‌ها غیر از مشرک، قمارباز، قطع رحم‌کرده، شراب خوار و فردی که بر انجام گناه اصرار می‌ورزد.[۱۵]
اسامی دیگر
- شب برات: نیمه شعبان در فرهنگ و ادب فارسی، شب برات نامیده شده است. از آنجا که در شب نیمه شعبان خدا، برات[یادداشت ۱] آزادی از جهنم را به بندگان خود می‌بخشد به این شب، شب برات گفته می‌شود.[۱۶] گاهی از شب نیمه شعبان به لیلة الصَکّ نیز یاد می‌شود. صک معرّب چک فارسی و مترادف برات است.[۱۷] و در ترکیه به آن برات کاندیلی گفته می‌شود.
ابوریحان بیرونی (۳۶۲- پس از ۴۴۰ق) در کتاب «التفهیم» دربارهٔ شب برات آورده است:
محمد غیاث‌الدین رامپوری شاعر مشهور هندوستان در قرن ۱۳ق نیز در غیاث‌اللغات -یکی از فرهنگ‌های فارسی- شب پانزدهم شعبان را شب برات توصیف کرده است که در آن فرشتگان به فرمان خدا روزی انسان را تقسیم می‌کنند.[۱۹]
ميرزا سيد مهدی قدسی مشهور به سید الواعظین:
- شب رهایی: در آسیای جنوبی به شب نیمه شعبان، شب رهایی گفته می‌شود.[۲۱]
همچنین لیلة المبارکه و لیلة الرحمه از دیگر اسامی این شب است.
دیدگاه اهل‌سنت
اهل‌سنت به‌ویژه طریقت‌های تصوف آنها به فضیلت نیمه شعبان معتقدند و به شب‌زنده‌داری و انجام امور عبادی نظیر خواندن قرآن، برپایی نمازهای مستحبی، دعا و روزه‌داری در نیمه شعبان اهتمام می‌ورزند. این شب نزد آنان به شب برات معروف است.[۲۲] خواندن صد رکعت نماز یا همان صلوة الخیر که در آن هزار بار سوره توحید خوانده می‌شود از جمله اعمال عبادی مشترک میان شیعه و اهل‌سنت است.[۲۳] مراسم شب برات در برخی از مناطق اسلامی مانند شبه قاره هند با زیارت قبور، توزیع غذا و صدقه میان نیازمندان همراه است.[۲۴]
هرچند ابن‌تیمیه، نظریه‌پرداز سلفیه، اجتماع مسلمانان در مسجد برای احیا و خواندن نماز صد رکعتی این شب را بدعت دانسته است.[۲۵] و برخی دیگر از وهابیان در قرن چهاردهم و پانزدهم هجری به پیروی از او، شب‌زنده‌داری و برگزاری مراسم شب برات را بدعت می‌دانند.[۲۶][۲۷] [۲۸] اما روایات متعددی از پیامبر(ص) و صحابه دربارهٔ اهمیت عبادت در این شب و مشخص شدن روزی و مقدرات انسان در آن وجود دارد.[۲۹]
اعمال نیمه شعبان
| اعمال شب و روز نیمه شعبان | |
| شب نیمه شعبان |
اَللّهُمَّ بِحَقِّ لَیْلَتِنا (هذِهِ) وَ مَوْلُودِها وَ حُجَّتِکَ وَ مَوْعُودِهَا الَّتی قَرَنْتَ اِلی فَضْلِها فَضْلاً فَتَمَّتْ کَلِمَتُکَ صِدْقاً وَ عَدْلاً لا مُبَدِّلَ لِکَلِماتِکَ وَلا مُعَقِّبَ لاِیاتِکَ نُورُکَ الْمُتَاَلِّقُ وَ ضِیاَّؤُکَ الْمُشْرِقُ وَ الْعَلَمُ النُّورُ فی طَخْیاءِ الدَّیْجُورِ الْغائِبُ الْمَسْتُورُ جَلَّ مَوْلِدُهُ وَ کَرُمَ مَحْتِدُهُ وَالْمَلائِکَةُ شُهَّدُهُ وَالله ناصِرُهُ وَ مُؤَیِّدُهُ اِذا آنَ میعادُهُ وَالْمَلائِکَةُ اَمْدادُهُ سَیْفُ الله الَّذی لا یَنْبوُ وَ نُورُهُ الَّذی لا یَخْبوُ وَ ذوُالْحِلْمِ الَّذی لا یَصْبوُا مَدارُ الَّدهْرِ وَ نَوامیسُ الْعَصْرِ وَ وُلاةُ الاْمْرِ وَالْمُنَزَّلُ عَلَیْهِمْ ما یَتَنَزَّلُ فی لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ اَصْحابُ الْحَشْرِ وَالنَّشْرِ تَراجِمَةُ وَحْیِهِ وَ وُلاةُ اَمْرِهِ وَ نَهْیِهِ اَللّهُمَّ فَصَلِّ عَلی خاتِمِهْم وَ قآئِمِهِمُ الْمَسْتُورِ عَنْ عَوالِمِهِمْ اَللّهُمَّ وَ اَدْرِکَ بِنا أیّامَهُ وَظُهُورَهُ وَقِیامَهُ وَاجْعَلْنا مِنْ اَنْصارِهِ وَاقْرِنْ ثارَنا بِثارِهِ وَاکْتُبْنا فی اَعْوانِهِ وَ خُلَصائِهِ وَ اَحْیِنا فی دَوْلَتِهِ ناعِمینَ وَ بِصُحْبَتِهِ غانِمینَ وَ بِحَقِّهِ قآئِمینَ وَ مِنَ السُّوءِ سالِمینَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ وَالْحَمْدُ لِله رَبِّ الْعالَمینَ وَ صَلَواتُهُ عَلی سَیِّدِنا مُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبِیّینَ وَ الْمُرْسَلینَ وَ عَلی اَهْلِ بَیْتِهِ الصّادِقینَ وَ عِتْرَتِهَ النّاطِقینَ وَالْعَنْ جَمیعَ الظّالِمینَ واحْکُمْ بَیْنَنا وَ بَیْنَهُمْ یا اَحْکَمَ الْحاکِمینَ النّاطِقینَ وَالْعَنْ جَمیعَ الظّالِمینَ واحْکُمْ بَیْنَنا وَ بَیْنَهُمْ یا اَحْکَمَ الْحاکِمینَ.
اَللّهُمَّ اقْسِمْ لَنا مِنْ خَشْیَتِکَ ما یَحُولُ بَیْنَنا وَ بَیْنَ مَعْصِیَتِکَ وَ مِنْ طاعَتِکَ ما تُبَلِّغُنا بِهِ رِضْوانَکَ وَ مِنَ الْیَقینِ ما یَهُونُ عَلَیْنا بِهِ مُصیباتُ الدُّنْیا اَللّهُمَّ اَمْتِعْنا بِاَسْماعِنا وَ اَبْصارِنا وَ قُوَّتِنا ما اَحْیَیْتَنا وَاجْعَلْهُ الْوارِثَ مِنّا وَاجْعَلْ ثارَنا عَلی مَنْ ظَلَمَنا وَانْصُرنا عَلی مَنْ عادانا وَلا تَجْعَلْ مُصیبَتَنا فی دینِنا وَلا تَجْعَلِ الدُّنْیا اَکْبَرَ هَمِّنا وَلا مَبْلَغَ عِلْمِنا وَلا تُسَلِّطْ عَلَیْنا مَنْ لا یَرْحَمُنا بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.
اللَهُمَّ لَكَ سَجَدَ سَوَادِي وَ خَيَالِي وَ بَيَاضِي، يَا عَظِيمَ كُلِّ عَظِيمٍ اغْفِرْ لِي ذَنْبِيَ الْعَظِيمَ، فَإنَّهُ لَا يَغْفِرُهُ غَيْرُكَ. «بار پروردگارا! سجده كرد براي تو سياهی من و خيال من و سفيدی من،( تمام مراتب و درجات وجود من، از طبع و بدن، و از خيال و مثال، و از نفس و حقيقت من )ای بزرگ هر بزرگی! بيامرز بر من گناه مرا كه بزرگ است، چون نمی‌آمرزد آن‌را غير از تو.» رسول خدا فرمود: كسی كه اين عمل را بجای آرد هفتاد و دو هزار گناه از ديوان گناهانش محو می‌شود، و به اندازۀ آن در ديوان طاعاتش نوشته می‌شود، و از پدر و مادرش هفتاد هزار گناه خدا می‌آمرزد.
اَللّهُمَّ اِنّی اِلَیْکَ فَقیرٌ وَمِنْ عَذاِبکَ خائِفٌ مُسْتَجیرٌ اَللّهُمَّ لا تُبَدِّلْ اِسْمی وَلا تُغَیِّرْ جِسْمی وَلاتَجْهَدْ بَلاَئی وَلا تُشْمِتْ بی اَعْدائی اَعُوذُ بِعَفْوِکَ مِنْ عِقابِکَ وَ اَعُوذُ بِرَحْمَتِکَ مِنْ عَذابِکَ وَ اَعُوذُ بِرِضاکَ مِنْ سَخَطِکَ وَ اَعُوذُبِکَ مِنْکَ جَلَّ ثَناؤُکَ اَنْتَ کَما اَثْنَیْتَ عَلی نَفْسِکَ وَ فَوْقَ ما یَقُولُ الْقآئِلُونَ. |
| روز نیمه شعبان |
|
پانویس
- ↑ نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۱۴؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ص۳۳۹؛ طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۵۰۱؛ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۹.
- ↑ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۱؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ص۳۴۶.
- ↑ نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۹، ح۵ و ص۵۱۴، ح۱؛ شیخ صدوق، کمال‌الدین، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۰۴.
- ↑ نگاه کنید به سید ابن طاووس، اقبال الأعمال، ۱۴۱۸ق، ص۵۴۰؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۴، ص۸۴، ۸۵.
- ↑ پژوهشی بر آیین‌های جشن نیمه شعبان در کشورهای اسلامی، پایگاه اینترنتی سازمان تبلیغات اسلامی.
- ↑ «همراهی ۱۵ کلان‌شهر برای برگزاری جشن نیمه‌شعبان»، وبگاه قم‌نیوز.
- ↑ تاریخچه‌ی شفاهی پیدایش آیین‌های نیمه‌ی شعبان و هیات قائمیه در تهران؛ گفت‌وگو با یکی از بانیان برگزاری جشن‌های میلاد حضرت ولی عصر (عج).
- ↑ پژوهشی بر آیین‌های جشن نیمه شعبان در کشورهای اسلامی، پایگاه اینترنتی سازمان تبلیغات اسلامی.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۸۳۱؛ سید بن طاووس، اقبال الأعمال، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۳۱۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۴، ص۸۵ و ج۹۵، ص۴۰۹.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق ج ۹۸، ص۴۱۳.
- ↑ سید ابن طاووس، اقبال الأعمال، ۱۴۱۸ق، ص۲۱۷–۲۱۶.
- ↑ سید بن طاووس، اقبال الأعمال، ۱۴۱۸ق، ص۵۴۰؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۴، ص۸۴، ۸۵.
- ↑ سید ابن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۱۸ق، ص۲۱۲؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۸، ص۴۱۳.
- ↑ سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۱۸ق، ص۲۱۲؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۸، ص۴۱۳.
- ↑ سید ابن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۱۸ق، ص۲۱۷–۲۱۶.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه «برات».
- ↑ رامپوری، غیاث اللغات، ۱۳۹۳ش، ص۵۰۳–۵۰۴.
- ↑ ابوریحان بیرونی، التّفهیم، ص۲۵۲.
- ↑ رامپوری، غیاث‌اللغات، ۱۳۹۳ش، ص۵۰۳–۵۰۴.
- ↑ شب نیمه شعبان، شب برات
- ↑ باشکوه‌ترین جشن تولد برای کامل‌ترین انسان، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ ملتانی، بهاء الدین زکریا، ۱۳۹۸ق، ج۱، ص۱۷۴–۱۷۶؛ علوی کرمانی، سیر الاولیاء، ۱۳۹۸ق، ج۱، ص۴۰۵؛ نوربخش، الفقه الاحوط، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۱۱۲–۱۱۳.
- ↑ علوی کرمانی، سیرالاولیاء، ۱۳۹۸ق، ج۱، ص۴۰۵.
- ↑ دهلوی، فرهنگ آصفیه، ذیل «شب برات».
- ↑ ابن تیمیه، فتاوای، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۳۴۴.
- ↑ تهانوی، تسهیل بهشتی زیور، ۱۳۲۷ق، ص۷۵.
- ↑ حکم شرعی شب زنده‌داری و برگزاری مراسم عبادی به مناسبت نیمه شعبان، پایگاه اینترنتی یوسف قرضاوی.
- ↑ عطیه صقر، شب نیمه شعبان؛ فضیلت و حکم شرعی شب‌زنده‌داری در آن، پایگاه اینترنتی اسلام‌آن‌لاین.
- ↑ منذری، الترغیب والترهیب، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۷۳، ۷۴؛ ج۳، ص۶۷، ۲۳۳ و۳۰۷–۳۰۹؛ آلبانی، السلسلة الصحیحة، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۱۳۵؛ ج۴، ص۸۶؛ ابن حجر عسقلانی، الأمالی المطلقة، ۱۴۱۶ق، ص۵۲؛ بیهقی، شعب الایمان، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص۳۷۸–۳۸۶؛ احمد نگری، جامع العلوم، ۱۳۹۵ق، ج۳، ص۱۷۹.
یادداشت
- ↑ برات به معنای حواله، سند و نوشته‌ای است که به کسی می‌دهند تا به استناد آن، پول یا هر چیز دیگر را از دیگری بگیرد.
منابع
- ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، فتاوای، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- دهلوی، احمد، فرهنگ آصفیه، ذیل «شب برات»، لاهور، ۱۹۸۶ق.
- احمد نگری، جامع العلوم، بیروت، ۱۳۹۵ق.
- آلبانی، محمد ناصرالدین، السلسلة الصحیحة، ریاض، مکتبة المعارف للنشر والتوزیع، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد، التّفهیم لاوئل صناعة التنجیم، با تجدید نظر و تعلیقات جلال الدین همایی، انجمن آثار ملی ایران، بی‌تا.
- بیهقی، احمد بن حسین، شعب الایمان، تحقیق: ابوهاجر محمد سعید بسیونی زغلول، بیروت، دارالکتب العلمیة/ منشورات محمد علی بیضون، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
- تهانوی، تسهیل بهشتی زیور، به اهتمام اساتید جامع الرشید، کتاب گهر، کراچی، ۱۳۲۷ق،
- خرمشاهی، بهاء الدین، حافظ نامه، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ بیست و یکم، ۱۳۹۳ش.
- دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، ذیل «برات»، زیرنظر محمدمعین، تهران ۱۳۲۵–۱۳۵۹ش.
- رامپوری، غیاث‌الدین محمدبن جلال‌الدین بن رامپوری، غیاث اللغات، به اهتمام منصور ثروت، تهران، امبیرکبیر، ۱۳۹۳ش.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، اقبال الأعمال، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۱۸ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، بیروت، دارالمفید، ۱۴۱۳ق.
- طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامه، تحقیق: مؤسسه بعثت، قم، مؤسسه بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- طوسی، محمد بن حسن، کتاب الغیبه، قم، مؤسسه معارف اسلامی، ۱۴۱۱ق.
- عسقلانی، احمد بن حجر، الأمالی المطلقة، تحقیق: حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت، المکتب الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- علوی کرمانی، محمد، سیر الاولیاء، اسلام‌آباد، ۱۳۹۸ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهرن، دارالکتب الإسلامیة، ۱۳۸۹ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، تصحیح: محمد باقر محمودی و دیگران، بیروت، دارالاحیاءالتراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق.
- ملتانی، بهاءالدین زکریا، الاوراد، اسلام‌آباد، ۱۳۹۸ق.
- منذری، عبدالعظیم بن عبدالقوی، الترغیب والترهیب، عبدالعظیم بن عبدالقوی تحقیق: ابراهیم شمس الدین، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- مولوی، جلال‌الدین محمدبن محمد، دیوان شمس، به تصحیح عزیزالله کاسب، نشر محمد، ۱۳۸۷ش.
- نوربخش، محمد بن محمد، الفقه الاحوط، کراچی، ۱۳۹۳ق.
- با شکوه‌ترین جشن تولد برای کامل‌ترین انسان، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- حکم شرعی شب زنده‌داری و برگزاری مراسم عبادی به مناسبت نیمه شعبان، پایگاه اینترنتی یوسف قرضاوی.
- عطیه صقر، شب نیمه شعبان؛ فضیلت و حکم شرعی شب‌زنده‌داری در آن، پایگاه اینترنتی اسلام آن لاین.
- پژوهشی بر آیین‌های جشن نیمه شعبان در کشورهای اسلامی، پایگاه اینترنتی سازمان تبلیغات اسلامی.
| زیارات خاص |  | |
|---|---|---|
| زیارت جامعه | ||
| مرتبط | ||