از آنجا که در ماه شعبان روزی مؤمنان و حسنه در آن منشعب و بسیار میگردد، این ماه شعبان نام گرفت، شعبان از ریشه شعب است.[۱] براساس روایات، ماه شعبان، ماه پیامبر اکرم(ص) است.[۲] پیامبر(ص) ماه شعبان را روزه میگرفت و به ماه رمضان وصل میکرد.[۳] روایاتی از معصومان(ع) در فضیلت ماه شعبان آمده است.[۴] از امام علی(ع) روایت شده است که هر کس در ماه شعبان برای جلب محبّت پیامبر خدا و تقرّب به سوی خدا روزه بگیرد خدا او را دوست میدارد و در روز قیامت کرامت خود را نصیب او میگرداند و بهشت را برای او واجب میکند.»[۵] بنا بر برخی روایات امام علی(ع)، تمام روزهای این ماه را روزه میگرفت.[۶]
از امام صادق(ع) روایتی نقل شده که هنگامی که پیامبر(ص) هلال ماه شعبان را میدید میگفت در مدینه این گونه ندا دهد: ای مردم یثرب (مدینه) من فرستاده خدا به سوی شما هستم، آگاه باشید که شعبان ماه من است، پس خداوند مشمول رحمتش قرار دهد هر کس را که من را بر شهرم کمک کند.[۷]امام علی(ع) روزه گرفتن در ماه شعبان را مصداق کمک کردن به رسول الله(ص) ذکر کرده است چنانچه در روایت دیگری امام باقر(ع) فرمود: روزه ماه شعبان روزه پیامبران و پیروان پیامبران است و هر کس در ماه شعبان روزه بگیرد مشمول دعای پیامبر(ص) است که فرمود: خداوند رحمت کند هر کس را که من را بر شهرم کمک کند.[۸]آیت الله جوادی آملی فیلسوف و مفسر شیعه معتقد است کسانی که سال اخلاقی دارند تمام تلاششان اين است كه در ماه شعبان حق الله و حقالناس را ادا کنند و ماه شعبان را با تلاش و كوشش و ناله و ضجّه میگذرانند كه بدهكار نباشند و توبه بکنند كه وقتی اول سالشان (ماه رمضان) فرامیرسد با سود همراه باشند.[۹]
خواندن دعای «اَللّهُمَّ اَنْتَ مُتَعالِى الْمَکانِ»:این آخرین دعایی است که امام حسین(ع)روز عاشورا خوانده است. [۱۳]
اَللّهُمَّ اَنْتَ مُتَعالِى الْمَکانِ عَظیمُ الْجَبَرُوتِ شَدیدُ الِمحالِ غَنِىٌّ عنِ الْخَلایِقِ عَریضُ الْکِبْرِیاَءِ قادِرٌ عَلى ما تَشاَءُ قَریبُ الرَّحْمَةِ صادِقُ الْوَعْدِ سابِغُ النِّعْمَةِ حَسَنُ الْبَلاَّءِ قَریبٌ إذا دُعیتَ مُحیطٌ بِما خَلَقْتَ قابِلُ التَّوبَةِ لِمَنْ تابَ اِلَیْکَ قادِرٌ عَلى ما اَرَدْتَ وَ مُدْرِکٌ ما طَلَبْتَ وَ شَکُورٌ اِذا شُکِرْتَ وَ ذَکُورٌ اِذا ذُکِرْتَ اَدْعُوکَ مُحْتاجاً وَ اَرْغَبُ اِلَیْکَ فَقیراً وَ اَفْزَعُ اِلَیْکَ خاَئِفاً وَ اَبْکى اِلَیْکَ مَکْرُوباً وَ اَسْتَعینُ بِکَ ضَعیفاً وَ اَتوَکَّلُ عَلَیْکَ کافِیاً اُحْکُمْ بَیْنَنا وَ بَیْنَ قَوْمِنا (بِالْحَقِّ) فَاِنَّهُمْ غَرُّونا وَ خَدَعُونا وَ خَذَلُونا وَ غَدَرُوابِنا وَ قَتَلُونا و نَحْنُ عِتْرَةُ نَبِیِّکَ وَ وَُلَْدُ حَبیبِکَ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِاللهِ الَّذِى اصطَفَیْتَهُ بِالرِّسالَةِ وَائْتَمَنْتَهُ عَلى وَحْیِکَ فَاجْعَلْ لَنا مِنْ اَمْرِنا فَرَجاً وَ مَخْرَجاً بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.
اى خداى بلند مقام، با جلال و جبروت محکم تدبیر بى نياز از خلق که ملک کبريايى او پهناور و قدرتت به هر چيز شامل و رحمتت به همه نزدیک، وعده ات صدق و حقیقت نعمتت فراوان، امتحانت نیکو،
هر كس تو را بخواند به او نزديك خواهى بود، و هر که به درگاهت توبه کند مى پذيرى
هر چه بخواهى توانى کرد هر چه طلبى بیابى به شکرگزاران پاداش مىدهى و هر که به ياد تو باشد از او ياد مى کنى
اى خدا! من با فقر و احتیاج تو را مىخوانم و از بی نوایی به درگاهت با شوق مى آیم و با خوف و هراس به درگاهت مى نالم و از رنج و آلام عالم مىگريم
و از تو بر ضعف و ناتوانیم مدد مى طلبم و براى كفایت امورم بر تو توکل مىکنم
پس خدايا تو میان ما و قوم ما به حق حکم فرما که این قوم ما را مغرور ساخته و با ما خدعه کردند و ما را ترک گفته و يارى نکردند و به مکر و فریب ما را شهید کردند
در صورتى که ما عترت پیغمبر تو بودیم و فرزندان حبیب تو محمد بن عبد الله كه تو او را به رسالت برگزیدى و بر وحى خود امین قرار دادى
اى خدا پس در امور ما گشايش و آسایش عطا فرما به حق رحمت بی پايانت اى مهربانترین مهربانان عالم.
در روزهای پایانی این ماه، این دعا را زیاد بخواند: «اللهُمَّ إِنْ لَمْ تَكُنْ غَفَرْتَ لَنَا فِيمَا مَضَى مِنْ شَعْبَانَ فَاغْفِرْ لَنَا فِيمَا بَقِيَ مِنْهُ»: خدايا اگر در آنچه از ماه شعبان گذشت ما را نيامرزيدى،پس در آن مقدار كه از آن باقى مانده است ما را بيامرز.
↑خدایا، از تو میخواهم بهحق مولود در این روز که پیش از برخاستن صدایش و قبل از ولادتش به شهادتش وعده داده شده، آسمان و هرکه در آن است، زمین و هر که بر آن است بر او گریست درحالیکه هنوز قدم در جهان نگذاشته بود، کشته اشک، سرور خاندان، مددیافته به یاری روز بازگشت، پاداش شهادتش اینکه امامان از نسل اویند و شفا در خاک اوست و پیروزی با اوست درگاه بازگشتش و نیز پیروزی با جانشینان از خاندانش پس از قیامکنندهشان و غیبت اوست تا آنکه انتقام گیرند و خونخواهی نمایند و حضرت جبّار را خشنود سازند و بهترین یاران دین حق شوند، درود خدا بر ایشان همگام با رفتوآمد شب و روز.خدایا! بهحق آنان به تو توسّل میجویم و از تو میخواهم درخواست گنهکار اقرارکننده به گناه و بد کرده به خود با اموری که در امروز و دیروزش کوتاهی نموده، از تو تا هنگام رفتن در گورش پناه میخواهد؛ خدایا! بر محمّد و خاندانش درود فرست و ما را در جمع او محشور کن و همراه وی در بهشت و جایگاه ابدی جای ده.خدایا! همچنان که ما را به شناساییاش گرامی داشتی پس ما را به تقرّب به آن حضرت گرامی دار و رفاقت و سابقه محبّت با او را روزی ما کن و ما را از کسانی قرار ده که فرمانش را تسلیم میشوند و به هنگام بردن نامش صلوات زیاد بر او میفرستند و نیز بر همه جانشینان و خاندان برگزیدهاش، آن یاری شدگان از سوی تو به عدد دوازده، آنانکه ستارگان درخشانند و حجّتهای الهی بر تمام بشر، خدایا! ببخش بر ما در این روز بهترین بخشش را و برآور برای ما هر خواستهای را، چنانکه حسین را به محمّد جدّش عطا کردی و آنجا فطرس به گهوارهاش پناهنده شد و پس از شهادتش ما نیز پناهنده به مزار اوییم، بر تربتش حاضر میشویم و بازگشتش را انتظار میکشیم، آمین ای پروردگار جهانیان.
↑خدایا، از خشیتت چنان نصیب ما کن که بین ما و نافرمانی تو حائل شود و نیز از طاعتت نصیب ما کن که ما را به خشنودیات برساند و از یقین به اندازهای که گرفتاریهای دنیا را بر ما آسان سازد، خدایا ما را به گوشهایمان و دیدگانمان و نیرویمان تا گاهی که ما را زنده میداری بهرهمند گردان و آن را وارث ما قرار بده و انتقام ما را بر عهده کسی قرار ده که بر ما ستم روا داشته و ما را بر ضد کسی که با ما دشمنی ورزیده یاری ده و مصیبت ما را در دین ما قرار نده و دنیا را بزرگترین اندیشه و نهایت دانش ما قرار نده و آن را که به ما رحم نمیکند بر ما چیره مکن، به مهربانیات ای مهربانترین مهربانان.