اراده الهی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز ←منابع |
جز ←تک‌نگاری |
||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
برخی از آیات [[قرآن]] از [[اراده تکوینی]] خداوند و برخی دیگر از اراده تشریعی او حکایت می‌کنند.<ref>سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۳، ۲۵۴.</ref> براساس [[آیه|آیات]] درباره اراده تکوینی، هرگاه اراده خدا به فعلی تعلق گیرد، آن فعل بلافاصله و بی‌قیدوشرط محقق می‌شود.<ref>سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۳.</ref> از جمله آنها آیه ۴۰ [[سوره نحل]] است:<ref>سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۳.</ref> «إِنَّمَا قَوْلُنَا لِشَیءٍ إِذَا أَرَ‌دْنَاهُ أَن نَّقُولَ لَهُ کن فَیکونُ؛ ما وقتی چیزی را اراده کنیم، به آن می‌گوییم باش، بی‌درنگ موجود می‌شود.»<ref>سوره نحل، آیه ۴۰، ترجمه فولادوند.</ref> آیه ۱۸۵ [[سوره بقره]]، از آیاتی است که به اراده تشریعی خداوند اشاره دارد:<ref>سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۴.</ref> «یرِیدُ اللَّهُ بِکمُ الْیسْرَ وَلَا یرِیدُ بِکمُ الْعُسْرَ؛ خدا برای شما آسانی می‌خواهد و برای شما دشواری نمی‌خواهد.»<ref>سوره بقره، آیه ۱۸۵، ترجمه فولادوند.</ref> برپایه این آیه که احکام [[روزه]] را بیان می‌کند، [[اراده تشریعی]] خداوند بر آن است که [[احکام|احکامی]] وضع شود که انسان به سختی نیفتد.<ref>سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۴.</ref> | برخی از آیات [[قرآن]] از [[اراده تکوینی]] خداوند و برخی دیگر از اراده تشریعی او حکایت می‌کنند.<ref>سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۳، ۲۵۴.</ref> براساس [[آیه|آیات]] درباره اراده تکوینی، هرگاه اراده خدا به فعلی تعلق گیرد، آن فعل بلافاصله و بی‌قیدوشرط محقق می‌شود.<ref>سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۳.</ref> از جمله آنها آیه ۴۰ [[سوره نحل]] است:<ref>سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۳.</ref> «إِنَّمَا قَوْلُنَا لِشَیءٍ إِذَا أَرَ‌دْنَاهُ أَن نَّقُولَ لَهُ کن فَیکونُ؛ ما وقتی چیزی را اراده کنیم، به آن می‌گوییم باش، بی‌درنگ موجود می‌شود.»<ref>سوره نحل، آیه ۴۰، ترجمه فولادوند.</ref> آیه ۱۸۵ [[سوره بقره]]، از آیاتی است که به اراده تشریعی خداوند اشاره دارد:<ref>سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۴.</ref> «یرِیدُ اللَّهُ بِکمُ الْیسْرَ وَلَا یرِیدُ بِکمُ الْعُسْرَ؛ خدا برای شما آسانی می‌خواهد و برای شما دشواری نمی‌خواهد.»<ref>سوره بقره، آیه ۱۸۵، ترجمه فولادوند.</ref> برپایه این آیه که احکام [[روزه]] را بیان می‌کند، [[اراده تشریعی]] خداوند بر آن است که [[احکام|احکامی]] وضع شود که انسان به سختی نیفتد.<ref>سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۴.</ref> | ||
== | ==کتاب‌شناسی== | ||
درباره اراده الهی آثار مستقل ذیل منتشر شده است : | |||
* ''اراده خدا از دیدگاه فیلسوفان، متکلمان و محدثان''، اثر علی اله بداشتی، تحقیقی تطبیقی پیرامون اراده الهی و مسائل مرتبط با آن همچون صفت فعل یا ذاتی بودن اراده، مطلق یا محدود بودن آن، ارتباط اراده الهی و اراده و اختیار انسان، از دیدگاه [[فلسفه اسلامی|فیلسوفان]]، [[کلام اسلامی|متکلمان]] و [[محدث|محدثان]] است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/57931 اله بداشتی، «اراده خدا از دیدگاه فیلسوفان، متکلمان و محدثان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> این کتاب در [[قم]] و توسط [[پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی]] چاپ و منتشر شده است. | * ''اراده خدا از دیدگاه فیلسوفان، متکلمان و محدثان''، اثر علی اله بداشتی، تحقیقی تطبیقی پیرامون اراده الهی و مسائل مرتبط با آن همچون صفت فعل یا ذاتی بودن اراده، مطلق یا محدود بودن آن، ارتباط اراده الهی و اراده و اختیار انسان، از دیدگاه [[فلسفه اسلامی|فیلسوفان]]، [[کلام اسلامی|متکلمان]] و [[محدث|محدثان]] است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/57931 اله بداشتی، «اراده خدا از دیدگاه فیلسوفان، متکلمان و محدثان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> این کتاب در [[قم]] و توسط [[پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی]] چاپ و منتشر شده است. | ||
* ''علم و اراده الهی''، به قلم محمدحسن قدردان قراملکی، اثری که در دو بخش به علم و اراده الهی پرداخته است. نویسنده در بخش دوم که به اراده الهی اختصاص دارد، اراده الهی را از سه منظر معناشناختی، وجودشناختی و گستره و نسبت آن با [[اصل علیت]]، [[مسئله شر|شرور]] و اراده انسان از دیدگاه اندیشمندان مسلمان و غربی مورد بحث و بررسی قرار داده است. این کتاب از سوی [[پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی]] منتشر شده است.<ref>[http://iict.ac.ir/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D9%88-%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C/ «کتاب علم و اراده الهی»، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.]</ref> | |||
== جستارهای وابسته== | == جستارهای وابسته== | ||
نسخهٔ ۲۰ دسامبر ۲۰۲۰، ساعت ۲۰:۰۹
| خداشناسی | |
|---|---|
| توحید | اثبات خدا • توحید ذاتی • توحید صفاتی • توحید افعالی • توحید عبادی • صفات ذات • صفات فعل |
| فروع | توسل • شفاعت • تبرک • استغاثه |
| عدل الهی | |
| حُسن و قُبح • بداء • امر بین الامرین | |
| نبوت | |
| عصمت پیامبران • خاتمیت • پیامبر اسلام • معجزه• اصالت قرآن | |
| امامت | |
| باورها | عصمت امامان • ولایت تكوینی • علم غیب • خلیفة‌الله • غیبت • مهدویت • انتظار فرج • ظهور• رجعت • امامت تنصیصی |
| امامان | امام علی • امام حسن • امام حسین • امام سجاد • امام باقر • امام صادق • امام کاظم • امام رضا • امام جواد • امام هادی • امام عسکری • امام مهدی |
| معاد | |
| برزخ • معاد جسمانی • حشر • صراط • تطایر کتب • میزان | |
| مسائل برجسته | |
| اهل‌بیت • چهارده معصوم • کرامت • تقیه • مرجعیت • ولایت فقیه • ایمان مرتکب کبیره | |
اراده الهی از صفات ثبوتی خداوند است و خداوند، مُرید یعنی اراده‌کننده خوانده می‌شود. علمای مسلمان درخصوص ماهیت اراده خدا اختلاف‌نظر دارند. شیخ مفید و علامه طباطبایی، از عالمان برجسته شیعه، اراده خدا در رابطه با خودش را همان افعال خداوند و اراده او در رابطه با دیگران را امر خداوند دانسته‌اند؛ اما معتزله و برخی از متکلمان شیعه اراده خدا را نوعی از علم او قلمداد کرده‌اند.
اراده را به دو قسم اراده تکوینی و تشریعی تقسیم کرده‌اند. در آیات قرآن هم از اراده تکوینی و هم از اراده تشریعی سخن گفته شده است.
جایگاه
اراده از صفات خداوند است و بر این اساس خداوند، مُرید (اراده‌کننده) خوانده شده است.[۱] در آیات بسیاری، مشیت و اراده به خداوند نسبت داده شده است؛[۲] از جمله «یعَذِّبُ مَنْ یشاءُ وَ یرْحَمُ مَنْ یشاءُ؛ هرکه را بخواهد عذاب و هرکه را بخواهد رحمت می‌کند؛[۳] و «إِنَّ رَبَّک فَعَّالٌ لِما یریدُ»؛ پروردگار تو همان کند که خواهد.[۴]
چیستی اراده خداوند
متکلمان مسلمان درباره اصل وجود اراده برای خداوند هم‌نظرند، اما درباره جزئیات و ویژگی‌های آن اختلافاتی دارند؛[۵] از جمله: چیستی اراده خدا، ذاتی یا فعلی‌بودن اراده خداوند، و همچنین قدیم یا حادث‌بودن اراده خداوند.[۶]
به باور شیخ مفید (درگذشت ۴۱۳ق)[۷] و علامه طباطبایی (درگذشت ۱۳۶۰ش)، اراده خدا نسبت به اعمال خودش(اراده تکوینی)، همان افعال اوست و نسبت به افعال دیگر موجودات(اراده تشریعی)، امر او به آن افعال است.[۸] بر این اساس، «خدا اراده کرد که انسان را خلق کند»، به این معناست که «خدا انسان را خلق کرد».[۹] به‌باور این دو، اراده از صفات فعلی خداوند است.[۱۰] شیخ مفید این دیدگاه را هماهنگ با نظر ائمه(ع) و نظر غالب علمای امامیه شمرده است.[۱۱] در این باره به روایاتی نیز استناد شده است؛[۱۲] ازجمله روایتی از امام صادق(ع) که مشیت خداوند را حادث و غیرازلی خوانده،[۱۳] روایتی از امام کاظم(ع) که اراده خداوند را همان فعل او معرفی کرده[۱۴] و تعبیری از امام رضا که در آن مشیت و اراده از صفات فعلی خداوند دانسته شده است.[۱۵]
به گفته علامه طباطبایی، مشهور فلاسفه همچون ملاصدرا، اراده را از صفات ذاتی و عین ذات الهی شمرده‌اند.[۱۶] براساس دیدگاه مشهور میان فیلسوفان مسلمان، اراده تکوینی همان علم خداوند به افعال مناسب با نظام احسن (بهترین جهان ممکن)[۱۷] است.[۱۸] از نظر علامه طباطبایی، تعریف اراده به علم به نظام احسن صحیح نیست و دلیلی بر صحت آن نیز وجود ندارد.[۱۹] معتزله و بسیاری از متکلمان شیعه معتقدند که اراده تکوینی خدا علم او به افعالی است که مصلحت انسان و دیگر موجودات را در پی دارند.[۲۰] بنابراین این گروه اراده را از صفات ذات او می‌شمرند.[۲۱]
اشاعره بر این باورند که اراده غیر از علم و قدرت و دیگر صفات ذات خداوند است؛[۲۲] اما آن را صفتی ذاتی یا زائد بر ذات، اما قدیم و ازلی[۲۳] می‌دانند.[۲۴]
تفاوت اراده و مشیت
گفته شده، بسیاری از لغویون و متکلمان، مشیت را به معنای اراده می‌دانند[۲۵] و معتقدند که اراده و مشیت، یک صفت‌اند؛ اما گروهی نیز با توجه به اینکه در قرآن، مشیت فقط در امور تکوینی به‌کار رفته است، مشیت و اراده را دو صفت متفاوتِ خداوند دانسته‌اند.[۲۶] به گفته آیت الله مکارم شیرازی، بررسی آیات قرآن نشان می‌دهد واژه اراده به معنای اراده تکوینی و تشریعی، هر دو به کار رفته است؛ اما مشیت غالباً درباره آفرینش و امور تکوینی به کار رفته و در مورد تشریع، بسیار کم استعمال شده است.[۲۷] در برخی روایات[۲۸] بین مشیت و اراده، تفصیل و تقدم و تأخر مشاهده می‌شود که دلالت دارد بر این که مشیت با اراده یکی نیست.[۲۹]
اراده تکوینی و اراده تشریعی
اراده الهی به اراده تکوینی و تشریعی تقسیم شده است. اراده خداوند نسبت به وجود موجودات، اراده تکوینی خوانده می‌شود و در مقابل، اراده خداوند به افعال واجب، مستحب، حرام یا مکروه، اراده تشریعی نامیده می‌شود. بر این اساس وقتی خداوند تکلیفی وجوبی را برای انسان وضع می‌کند، اراده تشریعی کرده است که عملی انجام شود و زمانی که تکلیفی حرام را وضع می‌کند، اراده تشریعی کرده است که آن عمل انجام نشود. از اراده تشریعی خداوند، وجوب، استحباب، حرمت و کراهت شکل می‌گیرد.[۳۰]
اراده تکوینی از رابطه خداوند با مخلوقات انتزاع می‌شود و در آن هرچه خدا اراده کند، لزوماً محقق می‌شود، اما اراده تشریعی از رابطه میان خدا و افعال اختیاری انسان انتزاع می‌شود و امکان دارد که آنچه خدا اراده کرده است، اتفاق نیفتد.[۳۱]
برخی از آیات قرآن از اراده تکوینی خداوند و برخی دیگر از اراده تشریعی او حکایت می‌کنند.[۳۲] براساس آیات درباره اراده تکوینی، هرگاه اراده خدا به فعلی تعلق گیرد، آن فعل بلافاصله و بی‌قیدوشرط محقق می‌شود.[۳۳] از جمله آنها آیه ۴۰ سوره نحل است:[۳۴] «إِنَّمَا قَوْلُنَا لِشَیءٍ إِذَا أَرَ‌دْنَاهُ أَن نَّقُولَ لَهُ کن فَیکونُ؛ ما وقتی چیزی را اراده کنیم، به آن می‌گوییم باش، بی‌درنگ موجود می‌شود.»[۳۵] آیه ۱۸۵ سوره بقره، از آیاتی است که به اراده تشریعی خداوند اشاره دارد:[۳۶] «یرِیدُ اللَّهُ بِکمُ الْیسْرَ وَلَا یرِیدُ بِکمُ الْعُسْرَ؛ خدا برای شما آسانی می‌خواهد و برای شما دشواری نمی‌خواهد.»[۳۷] برپایه این آیه که احکام روزه را بیان می‌کند، اراده تشریعی خداوند بر آن است که احکامی وضع شود که انسان به سختی نیفتد.[۳۸]
کتاب‌شناسی
درباره اراده الهی آثار مستقل ذیل منتشر شده است :
- اراده خدا از دیدگاه فیلسوفان، متکلمان و محدثان، اثر علی اله بداشتی، تحقیقی تطبیقی پیرامون اراده الهی و مسائل مرتبط با آن همچون صفت فعل یا ذاتی بودن اراده، مطلق یا محدود بودن آن، ارتباط اراده الهی و اراده و اختیار انسان، از دیدگاه فیلسوفان، متکلمان و محدثان است.[۳۹] این کتاب در قم و توسط پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی چاپ و منتشر شده است.
- علم و اراده الهی، به قلم محمدحسن قدردان قراملکی، اثری که در دو بخش به علم و اراده الهی پرداخته است. نویسنده در بخش دوم که به اراده الهی اختصاص دارد، اراده الهی را از سه منظر معناشناختی، وجودشناختی و گستره و نسبت آن با اصل علیت، شرور و اراده انسان از دیدگاه اندیشمندان مسلمان و غربی مورد بحث و بررسی قرار داده است. این کتاب از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شده است.[۴۰]
جستارهای وابسته
پانویس
منابع
- قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند.
- اله بداشتی، «اراده خدا از دیدگاه فیلسوفان، متکلمان و محدثان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۴ فروردین ۱۳۸۷ش، تاریخ بازدید: ۳۰ آذر ۱۳۹۹ش.
- حسن‌بیگی، علی، «اراده الهی»، کلام اسلامی، شماره ۵۰، ۱۳۸۳ش.
- ربانی گلپایگانی، علی، عقاید استدلالی، قم، مرکز نشر هاجر، چاپ چهارم، ۱۳۹۲ش.
- سبحانی، جعفر، عقاید اسلامی در پرتو قرآن، حدیث و عقل، قم، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش.
- سعیدی‌مهر، محمد، آموزش کلام اسلامی (راهنماشناسی-معادشناسی)، قم، کتاب طه، چاپ ششم، ۱۳۸۸ش.
- شیخ صدوق، التوحید، محمد بن علی، تحقیق هاشم حسینی، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۳۹۸ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، أوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، قم، المؤتمر العالمی للشیخ المفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، نهایة‌الحکمة، تصحیح و تعلیقه عباسعلی زارعی سبزواری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، انتشارات اسلامیه، ۱۳۶۲.
- مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ نهم، ۱۳۸۶ش.
پیوند به بیرون
- «اراده الهی»، دانشنامه کلام اسلامی.
- «رساله‌ای پیرامون اراده الهی»، میرزای قمی، به کوشش رضا استادی.
- «اراده الهی از دیدگاه متکلمان امامی، اشعری و معتزلی»، احمد بهشتی و محمد شهابی.
- «واکاوی اراده الهی در اندیشه فلاسفه و متکلمان اسلامی با تأکید بر مدرسه کلامی بغداد و حله»، مهدی فرمانیان و حسین حجت‌خواه.
- «نقد و بررسی ذاتی بودن اراده الهی»، نقی غیاثی.
- ↑ ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی،۱۳۹۲ش، ص۱۳۱.
- ↑ ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۱.
- ↑ سوره عنکبوت، آیه ۲۱، ترجمه فولادوند.
- ↑ سوره هود، آیه ۱۰۷، ترجمه فولادوند.
- ↑ سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۴۷.
- ↑ سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۴۷.
- ↑ شیخ مفید، اوائل المقالات، ۱۴۱۳ق، ص۵۳.
- ↑ ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۲.
- ↑ سبحانی، عقاید اسلامی در پرتو قرآن، حدیث و عقل، ۱۳۷۹ش، ص۲۱۷.
- ↑ طباطبایی، نهایة‌الحکمة، دفتر انتشارات اسلامی، ص۳۶۲ و۳۶۴؛ حسن‌بیگی، «اراده الهی»، ص۱۰۷.
- ↑ شیخ مفید، اوائل المقالات، ۱۴۱۳ق، ص۵۳.
- ↑ ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۵، ۱۳۶.
- ↑ شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، ص۱۴۷.
- ↑ شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، ص۱۴۷.
- ↑ شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، ص۳۳۸.
- ↑ طباطبایی، نهایة‌الحکمة، دفتر انتشارات اسلامی، ص۳۷۱.
- ↑ سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۰.
- ↑ طباطبایی، نهایة‌الحکمة، دفتر انتشارات اسلامی، ص۳۶۱و۳۶۲؛ ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۲.
- ↑ طباطبایی، نهایة‌الحکمة، دفتر انتشارات اسلامی، ص۳۶۲ و ۳۶۳.
- ↑ ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۲.
- ↑ حسن‌بیگی، «اراده الهی»، ص۱۰۷.
- ↑ ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۲.
- ↑ سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۱.
- ↑ ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۲.
- ↑ مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۴، ص۱۵۶.
- ↑ ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۱.
- ↑ مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۴، ص۱۶۴ و۱۶۹.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۲، ج۱، ص۱۴۸.
- ↑ مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۴، ص۱۵۶.
- ↑ سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۳.
- ↑ سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۳.
- ↑ سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۳، ۲۵۴.
- ↑ سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۳.
- ↑ سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۳.
- ↑ سوره نحل، آیه ۴۰، ترجمه فولادوند.
- ↑ سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۴.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۸۵، ترجمه فولادوند.
- ↑ سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۴.
- ↑ اله بداشتی، «اراده خدا از دیدگاه فیلسوفان، متکلمان و محدثان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ «کتاب علم و اراده الهی»، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.