خبر
خبر، اصطلاحی در علوم حدیث که در موارد فراوانی مترادف اصطلاح حدیث است، ولی برخی خبر را دارای معنایی عام‌تر دانسته و به هر گزارش تاریخی می‌گویند؛ چه کلامی از معصومان باشد و چه کلام غیرآن‌ها.
معنای لغوی و اصطلاحی
خبر، در زبان عربی از باب فَعَلَ یفْعُلُ[۱] است و هم‌معنا و مترادف با «نبأ» و «علم» به کار رفته[۲] و در زبان فارسی به معنای «دانستن» است.[۳] گاه برای اثبات هم‌معنایی نبأ و خبر، به آیه «نَبّأنی العلیمُ الخبیر»[۴] استناد شده، اما راغب اصفهانی[۵] بر آن است که نبأ، در واقع خبر دادن از امور عظیم است.
در علوم ادبی و اسلامی، واژه خبر به معنای تاریخ و اطلاعات تاریخی، و حتی گردآوری اسطوره‌های تاریخی به کار می‌رود[۶]. خبر در علم نحو (ادبیات عرب) در مقابل «مبتدا»، و در کلام و فقه و اصول، در برابر «انشاء» است.
در متون تاریخی، اصطلاح خبر تقریبا مترادف حکایت است و به اطلاعات تاریخی، زندگینامه‌ای و حتی مطالب لطیفه‌وار اطلاق می‌شود.[۷] این واژه و جمع آن، در آیاتی از قرآن کریم، به همان معنای لغوی به کار رفته[۸] که در آن، کلمه حدیث نیز به معنای خبر به کار رفته است.[۹]
رابطه خبر و حدیث
خبر در اصطلاح حدیثی، گاه مترادف با مفاهیم و اصطلاحاتی چون حدیث، اثر، سنّت و روایت، و گاه متفاوت با آنها به کار می‌رود. واژه اخباری -که غالبا به فردی گفته می‌شود که به حفظ و نقل احادیث و اقوال پیامبر(ص) یا امامان معصوم می‌پردازد-، در سده‌های نخست، همواره برابر با کسی تلقی شده که به نقل اخبار و گزارش‌های تاریخی می‌پرداخته است.[۱۰] رجالیان و زندگینامه‌نویسان سده‌های نخست، غالبا تاریخ‌نگاران و سیره‌نویسان را اخباری می‌خوانده‌اند.[۱۱] واژه «اخبار» در عناوین کتاب‌های قدیمی، بیشتر به حوادث تاریخی و سرگذشت افراد اشاره دارد[۱۲]. با توجه به این معنا، میان حدیث و خبر نسبت تباین برقرار است.
از سوی دیگر، در برخی سخنان مورخان و محدثان، حدیث و خبر به یک معنا بر سنت معصومین (ع) اطلاق شده و برخی دانشمندان علوم حدیث، دو اصطلاح خبر و حدیث را مترادف دانسته‌اند[۱۳]. به نظر ابن حجر عسقلانی، محدّثان خبر را مترادف با حدیث به کار می‌برند. شواهدی نیز دال بر کاربرد این دو اصطلاح به صورت مترادف وجود دارد[۱۴]. محدثان شیعه نیز غالبا این ترادف را برگزیده‌اند[۱۵].
برخی صرفنظر از کاربرد مترادف حدیث و خبر، کوشیده‌اند میان این دو اصطلاح در دانش حدیث تفاوت‌های نظری بیابند. ابن حجر عسقلانی[۱۶] در بیان معروف‌ترین این تفاوت‌ها، رابطه آن دو را عموم و خصوص مطلق دانسته است؛ یعنی، هر حدیثی خبر است، اما هر خبری حدیث نیست[۱۷].
مطابق این نظر می‌توان حدیث را تنها بر نقل کلام یا فعل معصوم اطلاق کرد، ولی خبر اعم از نقل کلام یا فعل معصوم و غیرمعصوم و نقل حوادث تاریخی است.
پانویس
- ↑ لسان العرب، ذیل واژه
- ↑ کتاب العین، ج ۴، ص ۲۵۸، ذیل «خبر»؛ لسان العرب، همانجا
- ↑ رجوع کنید به بیهقی، ج ۱، ص ۲۶۳
- ↑ تحریم: ۳
- ↑ المفردات، ذیل «نبأ»
- ↑ دلایل التوثیق، ص ۱۳۷
- ↑ دانشنامه جهان اسلام، چاپ دوم، ذیل واژه
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به توبه: ۹۴ ؛ نمل: ۷؛ قصص: ۲۹؛ محمد: ۳۲؛ و بروج: ۱۷
- ↑ برای آیات دیگر رجوع کنید به جامع بیان العلم و فضله، ص ۵۴۰
- ↑ مقباس الهدایة فی علم الدرایة مامقانی، ج ۱، ص ۶۱
- ↑ الفهرست ابن ندیم، ص ۱۲۱ـ۱۲۳؛ رجال النجاشی، ص ۱۰۶، ۳۹۵، ۴۲۱
- ↑ الفهرست ابن ندیم، ص ۸۹، ۱۰۳، ۱۶۳، ۲۶۳ ؛ رجال النجاشی، ص ۳۹۷، ۴۲۸ و جاهای دیگر
- ↑ نزهة النظر، ص۲۳
- ↑ جامع بیان العلم و فضله، ص ۵۳۹ـ۵۴۰
- ↑ رجوع کنید به الرعایة لحال البدایة شهیدثانی، ص ۲۸ ؛ مشرق الشمسین شیخ بهایی، ص ۲۳ ؛ نهایةالدرایة، ص ۸۳
- ↑ نزهة النظر، ص۲۳
- ↑ الرعایة لحال البدایة شهید ثانی، ص ۲۷، که در یکی از تقسیمات خود حدیث را اعم از خبر شمرده است
منابع
- قرآن کریم
- ابن حجر عسقلانی، نزهةالنظر: شرح نخبةالفکر، چاپ صلاح محمد محمد عویضه، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
- ابن عبدالبرّ، جامع بیان العلم و فضله و ماینبغی فی روایته و حمله، قاهره ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
- ابن منظور؛ لسان العرب.
- ابن ندیم؛ الفهرست.
- امتیاز احمد، دلائل التوثیق المبَکر للسنه و الحدیث، نقله الی العربیة عبدالمعطی امین قلعجی، قاهره ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
- احمدبن علی بیهقی، تاج المصادر، چاپ هادی عالمزاده، تهران ۱۳۶۶ـ ۱۳۷۵ش.
- طاهربن صالح جزایری، توجیه النظرالی اصول الاثر، بیروت: دارالمعرفة. بی تا.
- خلیل بن احمد، کتاب العین، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم ۱۴۰۹.
- حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، چاپ محمد سیدکیلانی، بیروت. بی تا.
- عبدالرحمانبن ابی بکر سیوطی، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، چاپ عزت علی عطیه و موسی محمد علی، قاهره، ۱۹۸۰ ۱۹۸۵.
- زین الدین بن علی شهیدثانی، الرعایة لحال البدایة فی علم الدرایة و البدایة فی علم الدرایة، قم ۱۳۸۱ش.
- محمدبن حسین شیخ بهائی، مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین، مع تعلیقات محمداسماعیل بن حسین مازندرانی خواجوئی، چاپ مهدی رجایی، مشهد ۱۳۷۲ش.
- حسن صدر، نهایةالدرایة فی شرح الرسالة الموسومة بالوجیزة للبهائی، چاپ ماجد غرباوی، قم، ۱۴۱۳.
- محمدبن صالح عثیمین، شرح نزهةالنظر فی توضیح نخبة الفکر للحافظ احمد بن علی بن حجرالعسقلانی، چاپ صبحی محمد رمضان و محمدبن عبداللّه طالبی، قاهره ۱۴۲۳/۲۰۰۲.
- محمدبن محمد غزالی، احیاء علوم الدین، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
- علیبن سلطان محمد قاری، شرح شرح نخبةالفکر فی مصطلحات اهل الاثر، چاپ محمد نزار تمیم و هیثم نزار تمیم، بیروت، ۱۹۹۴/۱۴۱۵.
- عبداللّه مامقانی، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، چاپ محمدرضا مامقانی، قم ۱۴۱۱ـ ۱۴۱۳.
- محمود عبدالرحمان عبدالمنعم، معجم المصطلحات و الالفاظ الفقهیة، قاهره ۱۹۹۹.
- محمد عبدالرووفبن تاجالعارفین مُناوی، الیواقیت و الدرر فی شرح نخبة ابن حجر، چاپ مرتضی زین احمد، ریاض ۱۴۲۰/ ۱۹۹۹.
- احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر بـ رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام