معالم المدرستین (کتاب)

معالم المدرستین

اطلاعات کتاب
نویسنده	سید مرتضی عسکری
زبان	عربی
تعداد جلد	۳
ترجمه فارسی
نام کتاب	بازشناسی دو مکتب

مَعالِمُ المَدرَسَتَین کتابی به زبان عربی نوشته سید مرتضی عسکری که مبانی مذهب شیعه امامیه و اهل سنت را با هم مقایسه کرده است. هدف کتاب را اثبات برتری مکتب اهل بیت(ع) بر مکتب خلفا دانسته‌اند. کتاب، دارای سه جلد است که جلد اول آن درباره دیدگاه مکتب اهل بیت و مکتب خلفا است. در جلد دوم به بررسی منابع معتبر دینی از نظر دو مکتب پرداخته شده و در جلد سوم هم ضمن تشریح قیام امام حسین(ع) و زمینه‌ها و پیامدهای آن، شیوه نقل حدیث در مکتب اهل بیت و مکتب خلفا، با هم مقایسه شده است.

معالم المدرستین به زبان‌های فارسی، فرانسوی و پشتو ترجمه شده است. از نکات مهم کتاب، معرفی شخصی به نام سیف بن عمر است که به گفته نویسنده، روایت‌های فراوانی جعل کرده است و ۱۵۰ صحابه جعلی در سند روایاتش وجود دارد.

نویسنده

مقالهٔ اصلی: سید مرتضی عسکری

سید مرتضی عسکری، نویسنده کتاب معالم المدرستین است. او علاوه بر تأسیس دانشکده اصول دین در بغداد، قم، تهران و دزفول، و بنیانگذاری حزب الدعوه در کنار سید محمدباقر صدر و سید مهدی حکیم، آثار مهمی از جمله عبدالله بن سبأ و اساطیر اخری، نقش عایشه در تاریخ اسلام. را نگاشته و شهرت وی به دلیل استفاده از روش‌های نو در تحقیق درباره تاریخ و حدیث، و همچنین تبیین مبانی تشیع و دفاع از آن دانسته شده است. آثار او به دور از تعصب و یکجانبه‌اندیشی، برگرفته از مصادر و منابع دست اول، و همچنین دارای منابع فراوان توصیف شده است.

کلیات و ساختار کتاب

معالم المدرستین، حاوی بررسی مبانی دو مکتب اهل بیت و خلفا در مسائل مهم شریعت و همچنین مقایسه آنها با یکدیگر است. هدف این کتاب، اثبات برتری مکتب اهل بیت(ع) بر مکتب خلفا دانسته شده است.

کتاب معالم المدرستین، با مقدمه‌ای مفصل درباره برخی مسائل اختلافی بین اهل سنت و شیعه آغاز شده است. در این بخش، علاوه بر بیان اختلافات، منشأ اختلافات نیز ذکر شده است. برخی از موارد مورد بحث در مقدمه معالم المدرستین عبارت‌اند از اختلاف درباره صفات خدا، شفاعت پیامبران و توسل به آنها، اختلاف درباره ساختن آرامگاه بر مزار پیامبران و عبادتگاه قرار دادن آن، و همچنین اختلاف درباره گریه برای مردگان.

صحابه و امامت، از نگاه دو مذهب

پس از مقدمه معالم المدرستین، در جلد اول کتاب، دو فصل درباره صحابه و امامت آمده است. فصل اول، حاوی مطالبی درباره تعریف صحابه و عدالت آنان از نگاه مکتب خلفا (اهل سنت) و مکتب اهل بیت (شیعه)، و نقد تعریف اهل سنت از صحابه است. مطالب فصل دوم عبارت‌اند از: امامت و شورای تعیین خلیفه، خلافت الهی از نظر مکتب خلفا و مکتب اهل بیت، عصمت اهل بیت، تعیین ولی امر از سوی پیامبر(ص)، شهرت لقب «وصی» برای امام علی(ع) و همچنین مطالبی درباره کتمان فضائل امام علی(ع) و سَبّ و لعن وی در دوره معاویه و پس از او در زمان دیگر خلفای بنی امیه.

علامه عسکری در فصل دوم معالم المدرستین، همچنین ده روش کتمان و تحریف سنت پیامبر(ص) و روایات حاکی از سیره اهل بیت و اصحاب پیامبر را بیان کرده است؛ از جمله: حذف بخش‌هایی از احادیث حاکی از سنت پیامبر و تبدیل آن به کلمات مبهم، حذف تمام یک روایت از منابع روایی، تأویل معنای روایات، نهی از کتابت روایات حاوی سنت پیامبر(ص)، سوزاندن کتاب‌ها و جعل احادیث.

منابع شریعت اسلامی

جلد دوم معالم المدرستین، دربردارنده مطالبی درباره منابع معتبر دینی از نظر مکتب خلفا و مکتب اهل بیت است. در این جلد ابتدا پنج اصطلاح قرآن، سنت، بدعت، فقه و اجتهاد از نظر هر دو مکتب توضیح داده شده است. موارد دیگری که در این جلد به تفصیل ذکر شده، عبارت‌اند از: منع نشر و کتابت روایات پیامبر در عصر خلفا، اجتهاد از دیدگاه مکتب خلفا و ذکر برخی از صحابه که مجتهد خوانده شده‌اند و همچنین برخی اجتهادهای ابوبکر و عمر درباره زکات، صدقه، خمس و متعه و نیز نقد شیوه اهل سنت و به‌ویژه ابوحنیفه در اجتهاد و در برابر آن، دفاع از شیوه اهل بیت(ع) در اتکا به قرآن و سنت پیامبر(ص). در پایان این جلد، مواردی از اجتهادات خلفا ذکر شده که به تصریح سید مرتضی عسکری، در برابر نص کتاب و سنت هستند.

قیام امام حسین(ع) و نتایج آن

جلد سوم معالم المدرستین، حاوی دو بخش است؛ قیام امام حسین(ع) برضد انحراف از سنت پیامبر(ص) و بازگرداندن سنت پیامبر به جامعه اسلامی، توسط اهل بیت(ع). شرح واقعه عاشورا و زمینه‌های شکل‌گیری آن و همچنین رخدادهای پس از آن از جمله حضور اسرای کربلا در شام و خطبه امام سجاد، و همچنین شرح قیام‌هایی که پس از واقعه عاشورا در مکه و مدینه رخ داد، بیش از نیمی از حجم این جلد کتاب را فراگرفته است. در آن سپس شیوه نقل حدیث در مکتب اهل بیت توضیح داده شده و شیوه مکتب خلفا و مکتب اهل بیت در تدوین کتب حدیثی تشریح شده است.

محتوا و نظرات

عسکری کتابش را با مباحث مقدماتی شروع کرده مباحثی هم‌چون: آثار اختلاف میان امت اسلامی، صفات الهی و منشاء اختلاف در آنها، اختلاف در صفات پیامبران، اختلاف در ساختن ساختمان بر قبور پیامبران، گریه بر اموات و... به باور سید مرتضی عسکری در معالم المدرستین، در دوره خلفا، نشر و کتابت حدیث ممنوع بود؛ اما از سوی دیگر اسرائیلیات نشر داده می‌شد. وی همچنین در این کتاب، علاوه بر نقد حدیث‌نگاری اهل سنت، مواردی از اشتباه در حدیث‌نگاری شیعه را هم ذکر کرده است. بخش مهمی از کتاب معالم المدرستین، درباره سیف بن عمر است که به تحقیق عسکری، روایت‌های جعلی فراوانی از او نقل شده است و ۱۵۰ صحابه جعلی در سند روایات وی وجود دارد. برخی از مطالب معالم المدرستین عبارت‌اند از:

حدیث‌شناسی

یکی از مهم‌ترین مباحث مطرح‌شده در معالم المدرستین، مباحث حدیثی و به‌ویژه حجیت سنت و همچنین کتابت حدیث دانسته شده است. بر این اساس، علامه عسکری به حجیت سنت باور دارد و معتقد است تنها راه دستیابی به سنت، احادیث بر جای مانده از پیامبر(ص) و اهل بیت وی است. سید مرتضی عسکری، برخلاف برخی از نواندیشان اهل سنت، بر این باور است که نهی خلفا، مقطعی و محدود به کتابت حدیث نبوده، بلکه عام و مبتنی بر منع نقل، روایت و کتابت آن بوده است. به باور عسکری، خلفا با آنکه کتابت احادیث پیامبر(ص) را ممنوع کردند، با سیاست نشر اسرائیلیات همراه شدند.

سید مرتضی عسکری از آنجا که در بیشتر آثار خود به دفاع از باورهای شیعه پرداخته، غالبا از منابع معتبر در نزد اهل سنت استفاده کرده است. بر این اساس، از میان ۲۵۰۰ منبعی که در کتاب معالم المدرستین استفاده شده، تنها ۵ درصد منابع شیعه دیده می‌شود.

نقد جوامع حدیثی شیعه

معالم المدرستین، حاوی نقدهایی به شیوه نقل حدیث در کتاب‌های حدیثی شیعه نیز هست. در آن مواردی از اشتباه بیان شده است که در خلال نسخه‌برداری و کتابت احادیث، در مجامع حدیثی راه یافته است. در این زمینه روایتی از کتاب مهم الکافی برای نمونه ذکر شده است.

صحابه جعلی

سید مرتضی عسکری در معالم المدرستین، یکی از روش‌های کتمان و تحریف سنت پیامبر را جعل حدیث دانسته است. او در این زمینه، سیف بن عمر تمیمی را مثال زده است که علاوه بر جعل احادیث بسیار، بیش از ۱۵۰ صحابه جعل کرده است. به گفته وی، روایات سیف بن عمر در بیش از هفتاد کتاب حدیثی مهم اسلامی راه یافته است. نمونه برجسته آن نوشته‌های محمد بن جریر بن یزید طبری است که بیش از دیگران احادیث مجعول وی را نقل کرده است. شناسایی شخصیت سیف بن عمر، از مهمترین دستاوردهای علامه عسکری در مطالعات رجالی دانسته شده است.

اقتباس

کتاب معالم المدرستین، علاوه بر آنکه در چاپ‌های مختلف از سوی ناشران متعدد انتشار یافته است، در تألیف آثار دیگری نیز مورد استفاده قرار گرفته؛ از جمله:

• مقتل امام حسین(ع): این کتاب زندگی امام سوم شیعیان و اصحاب وی را از زمان مرگ معاویه و آغاز حکومت یزید، تا ماجرای عاشورا و ماجراهای پس از شهادت امام حسین(ع) روایت می‌کند. کتابْ در سال ۱۳۹۱ش، با نظارت محمدعلی جاودان، در ۲۵۲ صفحه انتشار یافته است.
• وحی قرآنی و وحی بیانی علامه سید مرتضی عسکری: این کتاب گردآوری و ترجمه مهدیه سادات حسین‌زاده از دو کتاب معالم المدرستین و «بر گستره کتاب و سنت» است که در سال ۱۳۸۸ش توسط دانشکده اصول دین و موسسه علمی فرهنگی علامه عسکری چاپ شده است.

چاپ‌ها

کتاب معالم المدرستین، بارها در ایران و لبنان چاپ شده و بارها تجدید چاپ یافته است؛ بنیاد بعثت در سال ۱۳۶۳ تا ۱۳۶۵ش، دوره سه‌جلدی این اثر را در ایران چاپ کرده است. همچنین مجمع جهانی اهل بیت، در سال ۱۳۸۲ش، اقدام به چاپ دوره سه‌جلدی آن کرده است. دانشکده اصول دین نیز یکی دیگر از ناشران این کتاب بوده است.

ترجمه‌ها

ترجمه‌هایی از کتاب معالم المدرستین به زبان‌های فارسی، فرانسوی، و پشتو منتشر شده است. از جمله:

• «بازشناسی دو مکتب»، به زبان فارسی، ترجمه محمدجواد کرمی که انتشار آن از سال ۱۳۷۹ در انتشارات دانشکده اصول دین آغاز شده و چاپ‌های مختلفی از آن انتشار یافته است. این کتاب همچنین در سال ۱۳۹۱ش از سوی انتشارات علامه عسکری در قم چاپ شده است.
• «پژوهش و بررسی تحلیلی مبانی اندیشه‌های اسلامی در دیدگاه دو مکتب»، به زبان فارسی، توسط جلیل تجلیل، در سال ۱۳۷۵ در تهران منتشر شده است.
• «دو مکتب در اسلام»، به زبان فارسی، توسط عطامحمد سردارنیا ترجمه شده و توسط مرکز چاپ و نشر بنیاد بعثت در سال ۱۳۷۰ش منتشر شده است.
• «les reperes des deux ecoles celle des califes et celle d' ahi-ul-bayt»، به زبان فرانسوی، در سال ۱۳۸۱ش، در ۴۹۳ صفحه و در تهران چاپ شده است.
• «معالم المدرستین»، به زبان پشتو که از سوی موسسه آثار سبز امروز، ترجمه و در سال ۱۳۹۵ش در تهران انتشار یافته است.