مساجد سبعه

با اعضای سجده اشتباه نشود.

مساجد سبعه

اطلاعات اوليه
تأسیس	صدر اسلام
کاربری	مسجد
مکان	مدینه
نام‌های دیگر	مساجد هفت‌گانه • مساجد خندق • مساجد فتح
وقایع مرتبط	مکان‌هایی برای نماز و دیده‌بانی به‌هنگام غزوه خندق • تخریب برخی مساجد به‌دست حکومت سعودی
مشخصات
وضعیت	فعال
معماری
بازسازی	در سال‌های مختلف

مساجد سَبعه یا مساجد هفت‌گانه، مسجدهای قدیمی و کوچکی که در شهر مدینه قرار دارند. تاریخ این مساجد به صدر اسلام باز می‌گردد و برای یادبود افرادی است که در جریان غزوه خندق در آن مکان حضور داشتند یا نماز گزاردند. مسجد فتح، مسجد سلمان فارسی، مسجد علی(ع)، مسجد فاطمه(س)، مسجد ابوبکر، مسجد عمر و مسجد ذوقِبلَتَیْن نام‌های این هفت مسجد است و در تعداد آن اختلاف وجود دارد. مساجد سبعه، زیارتگاه حاجیان و زائران بود تا اینکه برخی از آنان مانند مسجد حضرت علی(ع) و مسجد حضرت فاطمه(س)، ابتدا مخروبه و با بلوک‌های سیمانی مسدود شد و سپس با فتوای مفتیان وهابی تخریب گردید.

معرفی

مساجد سبعه، عنوان هفت مسجدی است که در مدینه و در نزدیکی هم قرار دارد. گفته شده این مساجد در ماجرای جنگ خندق، محل افرادی بوده که در آن حضور داشتند و یا نماز گزاردند. این مساجد کوچک در سمت غربی کوه سَلْع و در نزدیکی خندقی که مسلمانان در زمان پیامبر(ص) برای دفاع از مدینه در مقابل حمله کفار کنده بودند، واقع شده‌ است. از مساجد سبعه، تنها مسجدهای فتح و ابوبکر بازسازی شده و برخی از آن‌ها طی سال‌های گذشته، تخریب شده‌اند. از این مساجد، با نام‌های «مساجد فتح» و «مساجد خندق» نیز یاد می‌شود.

نام‌ها

نام هفت مسجد سبعه به این شرح است:

تابلوی نصب‌شده بر مسجد فتح که بازسازی آن را در زمان پادشاهی فهد بن عبدالعزیز و در سال ۱۴۱۱ق نشان می‌دهد.

• مسجد فتح مهمترین مسجد در میان مساجد سبعه است که به نام‌های «مسجد الاعلی» و «مسجد احزاب» نیز مشهور است و «مسجد خندق» هم گفته‌اند. این مسجد که بر بلندی و دامنه کوه قرار داشته، مکانی بوده که دعای پیامبر اکرم(ص) برای پیروزی در جنگ مستجاب شد و خبر فتح و پیروزی سپاه اسلام در این محل به پیامبر(ص) رسید. مسجد فتح را عمر بن عبدالعزیز بنا کرد و در زمان سیف‌الدین بن ابی‌الهیجاء تجدید بنا شد و بار دیگر در زمان حکومت عثمانی، مرمت و بازسازی گردید. بنای فعلی مسجد فتح از زمان عبدالمجید اول و مربوط به سال ۱۲۷۰ق است و دولت سعودی این مسجد را در سال ۱۴۱۱ق تعمیر کرد.

تصویری قدیمی از مسجد امام علی در مدینه

• مسجد علی بن ابی‌طالب(ع) به مساحت ۳۵ مترمربع در جنوب مسجد سلمان فارسی و در نزدیکی مسجد فاطمه(س) قرار دارد. این مسجد علاوه بر مکان دیده‌بانی در جنگ، محل عبادت امیرمؤمنان نیز بوده است. به‌نوشته سمهودی از عالمان شافعی‌مذهب در قرن دهم قمری، پس از آن که این مسجد ویران شد، امیر زین‌الدین ضیغم منصوری، امیر مدینه در سال ۸۷۶ق آن را تجدید بنا کرد. علامه مجلسی از این مسجد با نام مسجد امیرالمؤمینین نام برده که امام علی(ع) در آن نماز گزارده است.

نمایی از مسجد حضرت فاطمه، مسدود شده با بلوک‌های سیمانی

• مسجد فاطمه(س) در غرب مسجد امام علی(ع) مسجدی کوچک حدود ۱۲ مترمربع و بدون سقف بود که گفته شده حضرت زهرا(س) هنگام جنگ خندق در این مکان برای پدر و همسرش علی(ع) غذا و نان تهیه می‌کرد و برای پیروزی مسلمانان مشغول دعا و نماز بود.

مسجد سلمان فارسی

• مسجد سلمان فارسی به مساحت ۴۰ مترمربع در قسمت جنوبی مسجد فتح قرار دارد. این مسجد هم در زمان عمر بن عبدالعزیز ساخته شد. در منابع شیعی سفارش شده است که در این مسجد، نماز خوانده شود.

• مسجد ابوبکر در جنوب‌غربی مسجد سلمان و در پانزده متری آن قرار داشت. این مسجد سال ۱۳۸۰ش تخریب شد و امروزه محل توقف اتوبوس‌های زائران است.

• مسجد عمر بن خطاب در مجاورت مسجد ابوبکر قرار دارد و ۱۲۳ مترمربع وسعت آن است.

• مسجد ذوالقبلتین یا مسجد قبلتین، مسجدی است که در آن قبله مسلمانان در هنگام نماز ظهر از بیت‌المقدس به کعبه تغییر یافت. نام این مسجد مسجد «بنی‌سالم» بوده و بعدها به مسجد ذوالقبلتین مشهور شد. 

اختلاف در تعداد

در تعداد مساجد اختلاف است؛ بعضی گفته‌اند یکی از مساجد، تخریب شده و بعضی نیز گفته‌اند در اصل شش مسجد بوده و مسجد ذوقبلتین را هفتمین آن می‌دانند.

سمهودی در کتاب وفاءُالوفا سه مسجد فتح، سلمان و علی(ع) را معرفی کرده و نامی از مسجد چهارم که به نام مسجد ابوبکر بوده، نمی‌برد. بانی این سه مسجد؛ در سال ۵۷۵ و ۵۷۷ق یکی از امرای حکومت فاطمیان با نام امیر سیف‌الدین حسین بن هیجاء بوده است. به‌گفته رسول جعفریان، مساجد سه‌گانه بعدی، مربوط به پس از این زمان است و تا قرن نهم هجری و حتی پس از آن، نامی از مسجد ابوبکر نبوده و این مسجد در حدود سال ۱۳۰۳ق ساخته شده است.

تخریب

درب مسجد فاطمه(س) تا سال ۱۴۱۹ق باز بوده و زائران در آن نماز می‌گزاردند. پس از آن، حکومت سعودی به‌دلیل ازدحام فراوان و بدعت خواندن زیارت آن مکان، ابتدا آن را مسدود و سپس تخریب کرد. شیخ صالح الفوزان، مُفتیِ وهابی اهل عربستان، خواستار تخریب مساجد سبعه شده بود.

جعفر سبحانی از مراجع تقلید شیعه در ایران، پس از این واقعه با صدور پیامی، تخریب مسجد حضرت فاطمه(س) را زمینه محو آثار اسلامی و به فراموشی سپردن نام اهل‌بیت(ع) در عربستان دانست.