محمدتقی مجلسی
.jpg) | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | محمد تقی بن ملاعلی مجلسی اصفهانی |
| لقب | مجلسی اول |
| تاریخ تولد | ۱۰۰۳ ق |
| محل زندگی | اصفهان |
| تاریخ وفات | ۱۱ شعبان، ۱۰۷۰ق |
| محل دفن | مسجد جامع اصفهان |
| شهر وفات | اصفهان |
| خویشاوندان سرشناس | علامه مجلسی(فرزند) • ملا صالح مازندرانی(داماد) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | شیخ بهائی • میر داماد • امیر اسحاق استرآبادی |
| شاگردان | علامه مجلسی • آقا حسین خوانساری |
| محل تحصیل | اصفهان • نجف |
| اجازه روایت از | سید شرف الدین علی شولستانی |
| اجازه روایت به | آقا حسین خوانساری |
| تألیفات | روضة المتقین • لوامع صاحبقرانی حلیة المتقین • شرح صحیفه سجادیه |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| اجتماعی | اقامه نماز جمعه در مسجد جامع اصفهان |
محمدتقی مجلسی (۱۰۰۳-۱۰۷۰ق) مشهور به مجلسی اول، پدر علامه مجلسی، از علمای شیعه در قرن یازدهم قمری و نویسنده آثاری همچون روضة المتقین و لوامع صاحبقرانی. مجلسی در اصفهان و نجف تحصیل کرد و در مسجد جامع اصفهان به تدریس علوم دینی مشغول بود. وی پس از استادانش شیخ بهائی و میر داماد، در این مسجد نماز جمعه اقامه می‌کرد. مجلسی در ۱۰۷۰ق در اصفهان درگذشت و در مسجد جامع اصفهان دفن شد. مشهورترین فرزند او علاوه بر علامه مجلسی، آمنه بیگم است که همسر ملا صالح مازندرانی بود.
به گفته محمدباقر مجلسی، پدرش اهل زهد و ریاضت بود و به منظور هدایت صوفیان با آنها ارتباط داشت اما برخی از اعتقادات آنها را باطل می‌دانست. وی کتاب الفوائد المدنیه محمدامین استرآبادی را ستوده است و به همین جهت، او را از اخباریان معتدل دانسته‌اند.
زندگینامه
محمدتقی مجلسی پسر ملا مقصودعلی نظنزی اصفهانی[یادداشت ۱] در سال ۱۰۰۳ق در اصفهان، پایتخت صفویه، متولد شد.[۱] پدرش مقصودعلی مجلسی اهل علم و ادب و ترویج مذهب شیعه بود و با تخلص «مجلسی» شعر می‌سرود.[۲] نسب محمدتقی از پدر به ابونعیم اصفهانی و از مادر به محمد بن حسن نطنزی می‌رسد.[۳]
وی در سال ۱۰۳۴ق در ۳۱ سالگی به نجف رفت و در ۳۳ سالگی از سید شرفالدین علی شولستانی از محدثان حوزه نجف، اجازه نقل حدیث گرفت؛ سپس به اصفهان بازگشت و در مسجد جامع اصفهان به تدریس مشغول شد.[۴]
به گفته سید محمدباقر خوانساری، نویسنده کتاب روضات الجنات، محمدتقی مجلسی نخستین کسی بود که پس از ظهور صفویه، حدیث شیعه را نشر داد[۵] و پس از شیخ بهائی و میرداماد، در اصفهان نماز جمعه اقامه می‌کرد.[۶] همچنین به گفته وی، محمدباقر مجلسی کرامات بسیاری از پدرش نقل کرده است.[۷]
مطهری او را از علمای بسیار بزرگ و صاحب تألیفات و مقامات معنوی فراوان توصیف کرده است.[۸]
وفات
محمدتقی مجلسی در ۱۱ شعبان ۱۰۷۰ق در اصفهان درگذشت[۹] و در مسجد جامع اصفهان دفن شد.[۱۰]
فرزندان
محمدباقر مجلسی مشهور به علامه مجلسی، نویسنده کتاب بحار الانوار، مشهورترین فرزند محمدتقی مجلسی است. دو پسر دیگر او عزیزالله و عبدالله نام داشتند که عبدالله[۱۱] به هند رفت و در آنجا در حدود سال ۱۰۸۴ درگذشت.[۱۲] از میان دختران محمدتقی، نام آمنه‌بیگم را می‌توان در منابع دید که همسر ملا صالح مازندرانی، شارح اصول کافی بوده است.[۱۳] محمدتقی سه دختر دیگر داشته که نامی از آنها ذکر نشده است، ولی نام همسران‌شان ثبت شده که عبارتند از: محمدعلی استرآبادی،[۱۴] ملا میرزا محمد شیروانی و میرزا کمال‌الدین محمد فسائی، شارح شافیه[۱۵][یادداشت ۲]
استادان و شاگردان
محمدتقی مجلسی علاوه بر پدرش، از چند استاد بهره برد که مشهورترین‌شان شیخ بهائی و میرداماد بودند. استادان دیگر او عبارتند از ملا عبدالله شوشتری و امیراسحاق استرآبادی.[۱۶][یادداشت ۳]
وی شاگردانی تربیت کرد که شاید برجسته‌ترین‌شان پسرش، محمدباقر، مشهور به علامه مجلسی بود که بحار الانوار را نوشت. از شاگردان دیگر او می‌توان از ملا محمدصالح مازندرانی نام برد که علاوه بر اینکه داماد محمدتقی مجلسی بود،(همسر آمنه بیگم) پای درس او نیز حاضر می‌شد و شرح مشهوری بر اصول کافی نوشت. آقا حسین خوانساری[۱۷] نیز از شاگردان محمدتقی مجلسی است که در فقه و اصول شهرت داشت. وی در قبرستان تخت فولاد اصفهان دفن شده است و بخشی از این قبرستان به دلیل وجود قبر وی، به نام تکیه آقا حسین خوانساری مشهور گردیده است. نام دو فرزند دیگر محمدتقی مجلسی، یعنی عزیزالله (درگذشت:۱۰۷۴ ق. نویسنده کتاب انشای وقایع الروم. [۱۸])و عبدالله نیز در فهرست حاضران در درس‌های پدر دیده می‌شود. از شاگردان دیگر او عبارتند از سید عبدالحسین خاتون‌آبادی، ملامیرزای شیروانی، ملا محمدصادق کرباسی، سید شرفالدین علی گلستانه، میرزا ابراهیم اردکانی یزدی، مولا ابوالقاسم بن محمد گلپایگانی، بدرالدین بن احمد عاملی و میرزا تاج‌الدین گلستانه [۱۹]
ارتباط با صوفیه
سید محمد میرلوحی موسوی مشهور به مطهّر، معاصر محمدتقی مجلسى بوده و در کتاب اربعین، او را متهم به تصوّف كرده است.[۲۰][یادداشت ۴] ملا عبدالکریم گزی در کتاب تذکرة القبور مسلم دانسته که محمد تقی مجلسی، اهل ریاضت بوده و با صوفیه ارتباط داشته و به همین جهت، صوفیه نیز او را از خود دانسته و سلسله سند بـه او رساندند[۲۲] و گروهی از شیعیان صوفی، به سبب کتاب «حدیقة المتقین» -که رساله عملیه به قلم محمد تقی مجلسی است- از او تقلید می‌کردند.[۲۳] البته ملا عبدالکریم گزی[۲۴] و حاجی نوری[۲۵] این گفته محمدباقر مجلسی را تایید می‌کنند که اگرچه محمد تقی مجلسی (پدر محمد باقر مجلسی) اهل ریاضت و زهد بود، هیچ گاه از صوفیان نبود و با اعتقادات باطل آنها موافقت نکرد.[۲۶] محمد باقر مجلسی توضیح می‌دهد اگر گاهی پدرش خودش را صوفی می‌نامید از این جهت بود که می‌خواست صوفیان را به سوی خویش جذب کرده و آنها را از این طریق هدایت کند اما در سال‌های پایانی عمرش، به سبب ناامید شدن از هدایت یافتن صوفیان، از آنها دوری جُست و آنها را به جهت اعتقادات باطل‌شان تکفیر نمود.[۲۷]
ارتباط با اخباری‌گری
محمدتقی مجلسی را از نخستین اخباریان معتدل دانسته‌اند.[۲۸] وی در کتاب لوامع صاحبقرانی ، پس از اشاره به علل پيدایش اخباری‌گرى، به ستایش حركت استرآبادی پرداخت:
- اختلافات در میان شیعه به هم رسید و هر یک به موجب یافت خود از قرآن و حدیث عمل می‌نمودند ... تا آن که سی سال -تقریبا- قبل از این، فاضل متبحّر مولانا محمدامین استرآبادی، مشغول مقابله و مطالعه اخبار ائمه معصومین (علیهم‌السلام) شد و طریقه اصحاب حضرات ائمه معصومین را دانست. فوائد مدنیه را نوشت ... و الحق، اکثر آنچه مولانا محمدامین گفته است، حق است.[۲۹]
آثار
از مجلسی اول تألیفاتی بر جای مانده است:
- روضة المتقین (از بهترین شرح‌های نوشته شده به زبان عربی بر من لایحضره الفقیه)[۳۰]
- لوامع صاحبقرانی(شرح و ترجمه فارسی من لا یحضره الفقیه)
- ریاض المؤمنین در شرح صحیفه سجادیه
- چهل حدیث از معصومین
- شرح زیارت جامعه
- شرح خطبه همام
- حدیقة المتقین، رساله عملیه تا آخر مبحث روزه[۳۱]
- مطالع الانوار در نماز جمعه[۳۲]
- میرزا عبدالله افندی از رسالة فی الرضاع و رساله مختصری در حقوق والدین از او نام می‌برد.[۳۳]
پانویس
- ↑ موسوی خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۲۳.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، مقدمه، ص۶۵.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۹، ص۱۹۲؛ موسوی خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۱۹.
- ↑ موسوی خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۲۳.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۹، ص۱۹۳؛ موسوی خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۱۸.
- ↑ موسوی خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۲۲.
- ↑ موسوی خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۲۱.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، پاورقی ج۲۸، ص۸۰۹؛ آشنایی با قرآن، ۱۴۰۲ش، ج۱۴، ص۲۵۰.
- ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۴۷.
- ↑ موسوی خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۲۲؛ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۹، ص۱۹۲.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۹، ص۱۹۲.
- ↑ بروجردی، خاندان آیت‌الله بروجردی، ۱۳۷۱ش، ص۹۲.
- ↑ موسوی خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۸۸و۱۱۹؛ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۹، ص۱۹۳.
- ↑ موسوی خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۸۸.
- ↑ بروجردی، خاندان آیت‌الله بروجردی، ۱۳۷۱ش، ص۹۳.
- ↑ موسوی خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۲۰؛ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۹، ص۱۹۲.
- ↑ موسوی خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۱۹.
- ↑ طهرانی، الذریعه،۱۴۰۸ق، ج۲، ص۳۹۲.
- ↑ مهدوی، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ۱۳۸۴، ج۲، ص۸۰۶.
- ↑ بهشتی، اخباری‌گری، ۱۳۹۱ش، ص۱۲۴.
- ↑ کفایة المهتدی، ۱۳۸۴ش، ص۱۷۱، پاورقی.
- ↑ گزی برخواری، تذکرة القبور،۱۳۷۱ش، ص۶۶.
- ↑ گزی برخواری، تذکرة القبور،۱۳۷۱ش، ص۶۴.
- ↑ گزی برخواری، تذکرة القبور،۱۳۷۱ش، ص۶۶.
- ↑ نوری، الفیض القدسی، ۱۳۷۷ش، ص۱۱۸.
- ↑ مجلسی، الاعتقادات، مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان، ص۵۹.
- ↑ مجلسی، الاعتقادات، مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان، ص۵۹.
- ↑ بهشتی، اخباری‌گری، ۱۳۹۱ش، ص۱۲۴-۱۲۵.
- ↑ مجلسی، لوامع صاحبقرانی، اسماعیلیان، ص۴۷-۴۸.
- ↑ موسوی خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۲۲. روضة المتقین، بنیاد علمی و پژوهشی علامه مجلسی.
- ↑ موسوی خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص-۱۲۰،۱۱۹؛ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۹، ص۱۹۲.
- ↑ موسوی خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۲۲؛ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۹، ص۱۹۲.
- ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۴۷.
یادداشت
- ↑ به گفته سید محمد جزائری بیشتر شرح حال‌نویسان نام پدر مجلسی اول را «مقصودعلی» ضبط کرده‌اند در حالی که نام او «علی» ملقب به «مجلسی» بود. امضای مجلسی اول «محمدتقی بن مجلسی» است و در مقدمه روضة متقین (ج۱، ص۲) خود را «محمدتقی بن علی الملقب بالمجلسی» معرفی کرده است. سید محمد جزائری منشا این اشتباه را جامع الرواة (ج۲ ص۷۸) می‌داند که در آنجا «المقصود علی» است که تصحیف «المقدس علی» است. (جزائری، نابغه فقه و حدیث، ۱۴۱۸ق، ص۱۶۸)
- ↑ شافیه کتابی است به زبان عربی در علم صرف. تألیف اِبْن حاجِب، ابوعمرو جمال‌الدين عثمان بن عمر، فقیه نویسنده وادیب مصری. درگذشت:۶۴۶ق
- ↑ او مشهور به داشتن طی الارض است و در کربلا مدفون است. روضات الجنات، ج۲، ص۱۲۰،
- ↑ برخی از محققان معارضه میرلوحی با مجلسی اول و دوم را نپذیرفته و تصریح کرده‌اند که نشانی از آن در کتاب اربعین وجود ندارد. [۲۱]
منابع
- افندی اصفهانی، میرزا عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق، محمود مرعشی، مکتبة خیام، قم، ۱۴۰۱ق.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعه، تحقیق: حسن امین، دارالتعارف، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
- بروجردی، سید حسین، خاندان آیت‌الله بروجردی، مقدمه، ترجمه و پاورقی: علی دوانی، قم، انصاریان، ۱۳۷۱ش.
- بهشتی، ابراهیم، اخباری‌گری، تاریخ و عقاید، قم، موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، ۱۳۹۱ش.
- جزائری، سید محمد، نابغه فقه و حدیث سید نعمت‌الله جزائری، قم، مجمع الفکر الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۸ق.
- گزی برخواری، عبدالکریم، تذکرة القبور، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۳۷۱ش.
- مجلسی، محمد باقر، الاعتقادات، مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان، [بی‌تا].
- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، انتشارات موسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات: فی احوال العلماء و السادات، قم، مکتبة اسماعیلیان، ۱۳۹۰ش.
- نوری، حسین بن محمد تقی، الفیض القدسی، قم، انتشاارت مرصاد، ۱۳۷۷ش.