تذکرة القبور (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | ملا عبدالکریم گزی |
| تاریخ نگارش | ۱۳۲۴ق |
| موضوع | معرفی عالمان مدفون در اصفهان |
| زبان | فارسی |
| مجموعه | یک جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی |
| تاریخ نشر | ۱۳۷۱ش |
| نسخه الکترونیکی | https://lib.eshia.ir/10819 |
تَذْکِرَةُ الْقُبور کتابی به زبان فارسی تألیف ملا عبدالکریم گزی (متوفای ۱۳۳۹ق) از عالمان قرن سیزدهم و چهاردهم قمری در اصفهان. نویسنده در این اثر به معرفی و شرح‌حال یکصد نفر از عالمان، عارفان و شاعرانی پرداخته که در اصفهان و توابع آن مدفون‌اند. ملا عبدالکریم، کتاب را در سال ۱۳۲۴ق نوشته و نخستین بار در همان سال، انتشار یافته است.
مؤلف
ملا عبدالکریم گزی اصفهانی از عالمان حوزه علمیه اصفهان که در حدود سال ۱۲۶۰ق متولد شد. وی در ۱۳ ذی‌الحجه سال ۱۳۳۹ق (۱۳۰۰ش) درگذشت و در تکیه کازرونی تخت فولاد اصفهان به خاک سپرده شد. از او تألیفاتی بر جای مانده که مشهورترین آن کتاب «تذکرة القبور» است.[۱]
انگیزه تألیف
نویسنده در مقدمه کتاب، با اشاره به حدیث «کسی که قادر به زیارت ما نباشد، صالحان شیعه را زیارت کند»،[۲] هدف خود را این‌گونه توضیح می‌دهد که چون مقابر بی‌شماری از عالمان در اصفهان وجود دارد، ضمن شناساندن مواضع قبور، به احیای نام و معرفت زیارت آنان پرداخته و کتاب را به زبان عامیانه تألیف کرده است تا موجب بهره کامل مؤمنان قرار گیرد.[۳]
محتوا
مؤلف در اثر خویش که آن را در سال ۱۳۲۴ق نگاشته، به معرفی قبور تقریبا یکصد نفر از عالمان مدفون در شهر اصفهان و اطراف آن پرداخته و به اختصار، به احوال و آثار و کرامات آنها نیز اشاره نموده است. بخش‌های کتاب به این شرح است:[۴]
- مقدماتی درباره آداب زیارت اهل قبور و امور مکروه در قبرستان
- باب اول: قبور عالمان مدفون در تخت فولاد اصفهان
- باب دوم: قبور عالمان مدفون در مقبره سر قبر آقا
- باب سوم: قبور عالمان مدفون در مقبره مجلسی که معروف به سر قبر آخوند است. در این بخش، شرح حال مختصری از مجلسی اول و مجلسی دوم نیز ذکر شده است.
- باب چهارم: قبور عالمان مدفون در دروازه طوقچی، مقبره صاحب بن عباد و علی بن سهل
- باب پنجم: قبور عالمان مدفون در قبرستان آب‌بخشان
- باب ششم: قبور عالمان مدفون در مقبره حجة‌الاسلام در مسجد سید اصفهان
- باب هفتم: قبور عالمان مدفون در مقبره میر سید حسن مدرس
- باب هشتم: قبور عالمان مدفون در مقبره محمد ابراهیم کرباسی
- خاتمه: قبور عالمان مدفون در خارج از اصفهان
- ضمیمه: اشعار و مثنویات آخوند گزی که در ضمیمه کتاب به چاپ رسیده است.[۵]
کتاب با مطالبی درباره آداب زيارت اهل قبور و اوقات آن و نقل حدیثی از امیرالمؤمنین(ع) شروع شده که گفتاه است: زوروا موتاكم فإنهم يفرحون بزيارتكم . ترجمه:زيارت كنيد اموات خود را كه آنها خشنود مى شوند به زيارت شما.[۶]نخستین قبری که در قبرستان تخت فولاد معرفی شده مربوط به آخوند ملا محمد صادق اردستانى مشهورر به پُلوی از عرفا و اهل رياضات و کرامات بوده است.نویسنده درباره وجه نامگذاری به پلوی گفته که چون پهلوى پل خاجو واقع است ،يا براى آن است كه گويند تجربه شده كه هر كه سر قبر او فاتحه بخواند يا همان شب يا آن هفته به پلو مى‌رسد. [۷] پایان بخش کتاب دو رباعی از نویسنده درباره امام علی(ع) و امام زمان(ع) است:
پژوهش‌های پیرامون کتاب
تذکرة القبور پس از انتشار، مورد استقبال عالمان و عموم مردم واقع شده[۹] و افرادی که بر این کتاب حاشیه زده‌اند، عبارتند از:
- محمدعلی معلم حبیب‌آبادی
- جلال‌الدین همایی
- ملا حسینعلی صدیقین اصفهانی
- سید عبدالحجة بلاغی
- سید محمدرضا خراسانی
- محمدرضا حسام‌الواعظین اصفهانی.[۱۰]
سید مصلح‌الدین مهدوی در سال ۱۳۶۹ق، شخصیت‌های ذکر شده در کتاب را با ملحقات و اضافات، به هفتصد تن رساند و با نام «رجال اصفهان» منتشر کرد.[۱۱] [۱۲] وی بار دیگر کتاب را کامل‌تر ساخت و بیش از هزار نفر را در آن معرفی کرد و به نام «تذکرة القبور یا دانشمندان و بزرگان اصفهان» در کتابفروشی ثقفی اصفهان به چاپ رساند.[۱۳]
سید محمود موسوی ده‌سرخی هم در شوال ۱۴۰۵ق، نسخه چاپ اول کتاب را با افزودن منابع و ترتیب اسامی به حروف الفبا چاپ کرد.[۱۴]
ویژگی‌ها
کتاب تذکرة القبور تنها به زندگی‌نامه عالمان و بزرگان شهر اصفهان نپرداخته و نام افرادی را که از دیگر شهرها کوچ کرده و در اصفهان درگذشتند نیز در بر می‌گیرد. از دیگر ویژگی‌ها اینکه چون مؤلف به غیر از منابع مکتوب، از آگاهی‌ها و گفته‌های دیگران هم بهره برده،[۱۵] گاه اطلاعاتی به دست می‌دهد که در هیچ منبعی نمی‌توان یافت.[۱۶]
چاپ
این اثر، نخست در سال ۱۳۲۴ق و در زمان حیات مؤلف به چاپ رسید.[۱۷] [۱۸]
یکی از چاپ‌های کتاب در سال ۱۳۷۱ش است که به کوشش ناصر باقری بیدهندی در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی انتشار یافت و اشعار ملاعبدالکریم گزی در پایان آن ضمیمه گردید.[۱۹]
پانویس
- ↑ گزی، رجال اصفهان یا تذکرة القبور، ۱۳۲۸ش، ص۸.
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، جامعه مذرسین، ج۲، ص۷۳.
- ↑ گزی، تذکرة القبور، ۱۳۷۱ش، ص۱۱و۱۲.
- ↑ گزی، تذکرة القبور، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۸.
- ↑ گزی، تذکرة القبور، ۱۳۷۱ش، ص۹۹-۱۲۸.
- ↑ گزی، تذکرة القبور، ۱۳۷۱ش، ص۱۳.
- ↑ گزی، تذکرة القبور، ۱۳۷۱ش، ص۲۴.
- ↑ گزی، تذکرة القبور، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۷.
- ↑ گزی، تذکرة القبور، ۱۳۷۱ش، ص۶.
- ↑ گزی، تذکرة القبور، ۱۳۷۱ش، ص۷.
- ↑ گزی، تذکرة القبور، ۱۳۷۱ش، ص۷.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه،۱۴۰۸ق، ج۱۰، ص۹۶و۹۷.
- ↑ گزی، تذکرة القبور، ۱۳۷۱ش، ص۷.
- ↑ گزی، تذکرة القبور، ۱۳۷۱ش، ص۷.
- ↑ گزی، تذکرة القبور، ۱۳۷۱ش، ص۱۱.
- ↑ دائرةالمعارف تشیع، ج۴، ص۱۹۶.
- ↑ گزی، تذکرة القبور، ۱۳۷۱ش، ص۷.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۴۴.
- ↑ گزی، تذکرة القبور، ۱۳۷۱ش، ص۸.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء، بی‌تا.
- شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، جماعة المدرسين في الحوزة العلمية، [بی‌تا].
- گزی، عبدالکریم، تذکرة القبور، به کوشش: ناصر باقری بیدهندی، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۳۷۱ش.
- گزی، عبدالکریم، رجال اصفهان یا تذکرة القبور، حاشیه‌نویس: سید مصلح‌الدین مهدوی، بی‌نا، ۱۳۲۸ش.
- خرمشاهی و دیگران، دائرةالمعارف تشیع، تهران، حکمت، ۱۳۹۰ش.
پیوند به بیرون
- متن کتاب تذکرة القبور، کتابخانه مدرسه فقاهت