خلف بن حماد

خلف بن حماد
مشخصات فردی
لقب	اسدی
محل زندگی	کوفه
مشخصات دینی
از یاران	امام کاظم(ع)
فعالیت‌ها	نقل روایت
مشایخ	ابان بن تغلب، اسحاق بن عمار، حریز بن عبدالله، ربعی بن عبدالله، عبدالله بن سنان، عبدالله بن مسکان، فضیل بن یسار و مفضل بن عمر
شاگردان	ابراهیم بن هاشم، حسن بن علی وشّاء، صفوان بن یحیی، علی بن اسباط، محمد بن خالد برقی، محمد بن سنان و محمد بن عیسی

خلف بن حمّاد، راوی شیعی در قرن دوم و سوم قمری و از اصحاب امام کاظم(ع) . رجالیان شیعه، غیر از ابن غضائری، وی را توثیق کرده‌اند. نام او در اسناد نزدیک به ۸۰ روایت در کتب اربعۀ شیعه آمده است.

شهرت

خلف بن حماد اهل کوفه^[۱] و به اسدی^[۲] مشهور بود. نجاشی^[۳] خلف را از راویان امام کاظم(ع) برشمرده، هرچند روایتی بی‌واسطه از امام صادق(ع) از وی نقل شده است.^[۴] هر چند در کتب رجال برقی و طوسی ذیل اصحاب امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) نامی از او نیست، ولی هر دو از او حدیث روایت کرده‌اند.^[۵]

نام خلف بن حماد در اسناد قریب به هشتاد روایت در کتب اربعه شیعه آمده است^[۶] که غالباً مضمون فقهی دارند.^[۷] خلف بن حماد هم‌چنین کتابی داشته است که محمد بن حسین بن ابی خطاب و محمد بن خالد برقی آن را روایت کرده‌اند.^[۸]

وی غیر از ابوصالح خلف بن حماد کشی است که ابوعمرو محمد بن عمر کشی فراوان از او نقل کرده است.^[۹]

جایگاه روایی

وثاقت

نجاشی^[۱۰] خلف را ثقه خوانده، اما ابن غضائری^[۱۱] او را تضعیف کرده و امر او را مختلط و در نتیجه، روایات وی را تنها به عنوان شاهد مقبول دانسته است. علامۀ حلی^[۱۲] و ابن داود حلی^[۱۳] نیز به تبع توثیق نجاشی، او را در بخش اول کتب رجال خود (ممدوحین و معتمدین) آورده و به تضعیف ابن غضائری نیز اشاره کرده‌اند.

از این رو مامقانی^[۱۴] چنین برداشت کرده است که این نحوۀ نقل آنان بر توقف دربارۀ راوی دلالت دارد. رجالیان متأخر و معاصر نیز توثیق نجاشی را ترجیح داده‌اند.^[۱۵] ظاهر روایات منقول از وی^[۱۶] نیز از پیوند نزدیک او با امام کاظم(ع) حکایت دارد.^[۱۷]

مشایخ و روایان خلف

علاوه بر روایاتی که خلف بی‌واسطه از امام کاظم علیه‌السلام نقل کرده،^[۱۸] از راویانی چون ابان بن تغلب، اسحاق بن عمار، حریز بن عبدالله، ربعی بن عبدالله، عبدالله بن سنان، عبدالله بن مسکان، فضیل بن یسار و مفضل بن عمر، احادیث امام باقر(ع)، امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) را نقل کرده است.^[۱۹] راویان شناخته‌‌شده‌ای چون ابراهیم بن هاشم، حسن بن علی وشّاء، صفوان بن یحیی، علی بن اسباط، محمد بن خالد برقی، محمد بن سنان و محمد بن عیسی از خلف بن حماد روایت کرده‌اند.^[۲۰]

پانویس

↑ نجاشی، رجال، ص۱۵۲.
↑ ابن غضائری، الرجال لابن الغضائری، ص۵۶؛ طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، ص۱۷۶
↑ نجاشی، رجال، ص۱۵۲.
↑ کلینی، کافی، ج۷، ص۱۸۸؛ نیز رکـ: خویی، معجم رجال الحدیث، ج۷، ص۶۶؛ موحد ابطحی، تهذیب المقال، ج۵، ص۳۹۷.
↑ رکـ: برقی، رجال، ج۲، ص۱۹؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۱، ص۳۸۵؛ قس همو، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، همانجا.
↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۷، ص۶۳.
↑ رکـ: اردبیلی، جامع الرواة، ج۱، صص۲۹۷- ۲۹۸.
↑ رکـ: نجاشی؛ طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، ص۱۷۶.
↑ رکـ: مامقانی، تنقیح المقال، ج۲۵، ص۳۸۲؛ نیز رکـ: طریحی، جامع المقال فیما یتعلق باحوال الحدیث و الرجال، ص۶۶؛ کاظمی، هدایة المحدثین الی طریقة المحمدین، ص۵۶؛ برای نمونه رکـ: کشی، رجال، صص۱۶، ۱۵۶، ۲۱۷، ۴۵۶، ۵۵۳.
↑ نجاشی، رجال، ص۱۵۲.
↑ ابن غضائری، رجال، ص۵۶-۵۷.
↑ علامه حلی، خلاصة الاقوال، ص۱۳۹.
↑ ابن داوود حلی، کتاب الرجال، ص۸۸.
↑ مامقانی، تنقیح المقال، ج۲۵، ص۳۸۴.
↑ رکـ: مجلسی، الوجیزة فی الرجال، ص۷۴؛ مامقانی، تنقیح المقال، ج۲۵، ص۳۸۱؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۷، ص۶۶؛ قس شوشتری، قاموس الرجال، ج۴، ص۱۹۴.
↑ رکـ: کلینی، کافی، ج۳، صص۹۲- ۹۴.
↑ رکـ: مامقانی، تنقیح المقال، ج۲۵، ص۳۸۲؛ موحد ابطحی، تهذیب المقال، ج۵، ص۳۹۷.
↑ برای نمونه رکـ: کلینی، کافی، ج۳، صص۹۲-۹۴، ج۵، ص۴۶۰؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۱، ص۳۸۵.
↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۷، ص۶۶.
↑ رکـ: خویی، معجم رجال الحدیث، ج۷، صص۶۳- ۶۴؛ برای فهرست روایات وی در کتب اربعۀ شیعه رکـ: خویی، معجم رجال الحدیث، ج۷، صص۳۹۲- ۳۹۶.

منابع

منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام

حلی، ابن داوود، کتاب الرجال، چاپ محمد صادق آل بحرالعلوم، نجف: ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م، چاپ افست، قم: بی‌تا.
ابن‌غضائری، الرجال لابن الغضائری، چاپ محمدرضا حسینی جلالی، قم: ۱۴۲۲ق.
اردبیلی، محمد علی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطریق و الاسناد، قم: مکتبة المحمدی، بی‌تا.
برقی، احمد بن محمد، کتاب المحاسن، چاپ جلال الدین محدث ارموی، تهران: ۱۳۳۰ش.
خویی، ابوالقاسم، معجم رجال‌الحديث، بيروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم [بى‌تا.].
شوشتری، محمدتقى شوشترى، قاموس الرجال، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۲۴
طریحی، فخرالدین محمد، جامع المقال فیما یتعلق باحوال الحدیث و الرجال، تهران: ۱۳۷۴ش.
طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران: ۱۳۹۰.
طوسی، محمد بن حسن، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم: ۱۴۲۰ق.
علامه حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال فی المعرفة الرجال، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم: ۱۴۱۷ق.
کاظمی، محمد بن امین بن محمدعلی، هدایة المحدثین الی طریقة المحمدین، چاپ مهدی رجایی، قم: ۱۴۰۵.
کشّی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال، [تلخیص] محمد بن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد: ۱۳۴۸ش.
کلینی، محمدبن يعقوب، الكافى، چاپ على‌اكبر غفارى، بيروت ۱۴۰۱.
مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ محیی الدین مامقانی، قم: ۱۴۲۳ق.
مجلسی، محمدتقی، الوجیزة فی الرجال، چاپ محمدکاظم رحمان ستایش، تهران: ۱۳۷۸ش.
موحد ابطحی، محمدعلی، تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرجال لشیخ الجلیل ابی العباس احمد بن علی النجاشی، ج۵، قم: ۱۴۱۷ق.
نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنفی الشیعه المشتهر بـ رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم: ۱۴۰۷ق.

[1] نجاشی، رجال، ص۱۵۲.

[2] ابن غضائری، الرجال لابن الغضائری، ص۵۶؛ طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، ص۱۷۶

[3] نجاشی، رجال، ص۱۵۲.

[4] کلینی، کافی، ج۷، ص۱۸۸؛ نیز رکـ: خویی، معجم رجال الحدیث، ج۷، ص۶۶؛ موحد ابطحی، تهذیب المقال، ج۵، ص۳۹۷.

[5] رکـ: برقی، رجال، ج۲، ص۱۹؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۱، ص۳۸۵؛ قس همو، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، همانجا.

[6] خویی، معجم رجال الحدیث، ج۷، ص۶۳.

[7] رکـ: اردبیلی، جامع الرواة، ج۱، صص۲۹۷- ۲۹۸.

[8] رکـ: نجاشی؛ طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، ص۱۷۶.

[9] رکـ: مامقانی، تنقیح المقال، ج۲۵، ص۳۸۲؛ نیز رکـ: طریحی، جامع المقال فیما یتعلق باحوال الحدیث و الرجال، ص۶۶؛ کاظمی، هدایة المحدثین الی طریقة المحمدین، ص۵۶؛ برای نمونه رکـ: کشی، رجال، صص۱۶، ۱۵۶، ۲۱۷، ۴۵۶، ۵۵۳.

[10] نجاشی، رجال، ص۱۵۲.

[11] ابن غضائری، رجال، ص۵۶-۵۷.

[12] علامه حلی، خلاصة الاقوال، ص۱۳۹.

[13] ابن داوود حلی، کتاب الرجال، ص۸۸.

[14] مامقانی، تنقیح المقال، ج۲۵، ص۳۸۴.

[15] رکـ: مجلسی، الوجیزة فی الرجال، ص۷۴؛ مامقانی، تنقیح المقال، ج۲۵، ص۳۸۱؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۷، ص۶۶؛ قس شوشتری، قاموس الرجال، ج۴، ص۱۹۴.

[16] رکـ: کلینی، کافی، ج۳، صص۹۲- ۹۴.

[17] رکـ: مامقانی، تنقیح المقال، ج۲۵، ص۳۸۲؛ موحد ابطحی، تهذیب المقال، ج۵، ص۳۹۷.

[18] برای نمونه رکـ: کلینی، کافی، ج۳، صص۹۲-۹۴، ج۵، ص۴۶۰؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۱، ص۳۸۵.

[19] خویی، معجم رجال الحدیث، ج۷، ص۶۶.

[20] رکـ: خویی، معجم رجال الحدیث، ج۷، صص۶۳- ۶۴؛ برای فهرست روایات وی در کتب اربعۀ شیعه رکـ: خویی، معجم رجال الحدیث، ج۷، صص۳۹۲- ۳۹۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]