تصحیح الاعتقادات (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | شیخ مفید |
| موضوع | عقائد شیعه |
| سبک | کلامی |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | متعدد |
| تاریخ نشر | متعدد |
تَصحیحُ اِعتقاداتِ الاِمامیّة یا تَصحیحُ الاعتقاد کتابی در دانش کلام از شیخ مفید(درگذشت ۴۱۳ق) است. این کتاب، شرح و نقدی است بر کتاب «الاعتقادات»، نوشته شیخ صدوق. برخلاف شیخ صدوق که برای اثبات مطالب تنها بر آیات قرآن و روایات تکیه کرده است، شیخ مفید از روش عقلی بهره برده است.
بداء، سؤال در قبر، قضا و قدر، معنای عرش، رجعت و چگونگی نزول وحی ازجمله مسائل کتاب است. در تصحیح الاعتقاد انتقاد عمده شیخ مفید بر شیخ صدوق این است که وی در اثبات اعتقادات و تفسیر آیات و روایات دقتِ عقلانیِ کافی ندارد.
چند نسخه خطی از تصحیح الاعتقاد در کتابخانه‌های مجلس شورای اسلامی و آستان قدس رضوی موجود است. کتاب چند بار چاپ شده و به فارسی هم ترجمه شده است.
نویسنده
محمد بن محمد بن نعمان مشهور به شیخ مفید از علمای شیعه دوازده‌امامی در قرن چهارم و پنجم قمری است.[۱] وی از شاگردان شیخ صدوق بوده است و سید رضی، سید مرتضی و شیخ طوسی از شاگردان او بوده‌اند.[۲]
شیخ طوسی برای او جایگاه بلندی در دانش‌های کلام و فقه قائل شده است.[۳] ابن‌ندیم هم وی را پدر کلام شیعه معرفی کرده است.[۴]
المُقنَعَة در فقه، اوائل المقالات در کلام و الاِرشاد در شرح حال امامان شیعه از معروف‌ترین تألیفات شیخ مفید است.[۵]
شرح کتاب الاعتقادات
کتاب تصحیح الاعتقادات، شرحی است بر کتاب الاعتقادات یا اعتقادات الامامیه نوشته شیخ صدوق که در آن مهم‌ترین اعتقادات شیعه امامیه آمده است. [۶] همان‌طور که از عنوان تصحیح الاعتقادات پیدا است، تلاش شیخ مفید بر آن بوده است تا دیدگاه‌های استادش شیخ صدوق را درباره اعتقادات شیعه امامیه نقد و تصحیح کند.[۷] شیخ صدوق در کتاب الاعتقادات برای اثبات اعتقادات شیعه از آیات قرآن و احادیث کمک گرفته است؛ اما شیخ مفید در شرح این کتاب از روش عقلی هم بهره گرفته است.[۸]
ازجمله امتیازات کتاب تصحیح الاعتقاد را آن می‌دانند که دو روش فکری متفاوت در کلام شیعه را منعکس می‌کند: روشی که به استدلال‌های عقلی توجه نمی‌کند و بر روایات مبتنی است و مکتبی که به عقل بها می‌دهد و آن را به لحاظ شرعی معتبر می‌داند.[۹]
محتوای کتاب
شیخ مفید در تصحیح الاعتقادات بارها بر شیخ صدوق خرده گرفته است که همچون اصحاب حدیث به استدلال‌های عقلی بی‌اعتنا است و تنها بر روایات تکیه می‌کند.[۱۰] برخی اشکالات شیخ مفید بر شیخ صدوق در این کتاب عبارت است از: تفسیر نادرست آیات قرآن، عدم استناد به روایات صحیح، بی‌توجهی از معنای درست برخی الفاظ موجود در قرآن و روایات، پیروی از شیوه اهل حدیث در برداشت از روایات، یعنی عدم تلاش عقلانی کافی در معنای روایات.[۱۱]
نخستین مطلب کتاب به تفسیر آیه يَوْمَ يُكْشَفُ عَنْ سَاقٍ (روزى كه كار، زار و رهايى دشوار شود.) اختصاص دارد. شیخ مفید در تفسیر آیه گفته که در روز قیامت از موضوعی بزرگ و سخت پرده‌برداری می‌شود که همان حسابرسی اعمال و پاداش و کیفر دادن بر آنها و نیز آشکار شدن اسرار و ظاهرشدن باطن‌ها است.[۱۲]
نظرات خاص
- شیخ مفید بر این باور است طب، شناخت حقیقت بیماری و دارو است که جز از طریق خداوند بدست نمی‌آید. طبیبان این علم را از انبیاء آموخته‌اند و انبیاء نیز آن را از طریق وحی از خداوند دریافت کرده‌اند و روایات امامان(ع) نیز تفسیرکننده این علم است.[۱۳]
- شیخ مفید در مورد عصمت انبیا و امامان چنین می‌گوید که آنان پس از مقام رسالت و امامت، دارای عصمت می‌باشند. اما قبل از رسیدن به این مقام دلیلی بر عصمت وجود ندارد و در این زمینه توقف می‌کند.[۱۴]
- در مورد شهادت امامان شیعه نیز شیخ مفید معتقد است که امام علی(ع)، امام حسن(ع)، امام حسین(ع) و امام موسی کاظم(ع) قطعا شهید شده‌اند و در مورد امام رضا(ع) نیز قول قوی بر شهادت ایشان است. اما در مورد امامان دیگر دلیلی بر شهادت آنها وجود ندارد.[۱۵]
ساختار کتاب
تصحیح الاعتقاد در ۲۸ فصل تنظیم شده است. برخی از فصل‌های آن به شرح زیر است:
نسخه‌های خطی کتاب
چند نسخه خطی از کتاب تصحیح الاعتقاد وجود دارد که چاپ‌های کتاب براساس آن صورت گرفته است. برخی از آنها عبارت است از:
- نسخه کتابخانه مجلس شورای اسلامی. این نسخه را حسن بن محمد خیابانی تبریزی در ۱۳۵۴ق از روی نسخه‌ای نوشته که در تاریخ ۱۰۸۰ق نگاشته شده است.
- نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی. این نسخه در سال ۱۰۷۹ق، توسط مصطفی‌قلی حسینی قزوینی نگارش یافته است.
- نسخه دیگر کتابخانه آستان قدس رضوی. نگارش این نسخه در سال ۱۰۴۲ق و به خط شاه محمد بن زین‌العابدین صورت گرفته است.[۱۷]
ترجمه و چاپ
کتاب «تصحیح الاعتقاد» در سال ۱۳۷۱ق، توسط سیدعلی مدرسی یزدی به فارسی ترجمه و چاپ شده است. برخی دیگر از چاپ‌های تصحیح‌الاعتقاد عبارت است از:
- چاپ انتشارات رضی با مقدمه و تعلیقات سید هبة‌الدین شهرستانی در سال ۱۳۶۳ش.
- چاپ کنگره بزرگداشت شیخ مفید، در سال ۱۳۷۱ش، با تحقیق حسین درگاهی و مقدمه و تعلیقات سیدهبة‌الدین شهرستانی.
- چاپ مؤسسه فرهنگ جعفری، با مقدمه محمدرضا جعفری در سال ۱۳۸۷ش.
پانویس
- ↑ شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ۱۳۷۲ش، ص۷، ۸، ۳۹.
- ↑ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۳و۱۴۴.
- ↑ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۲۳۸.
- ↑ ابن‌ندیم، الفهرست، ۱۳۵۰ش، ص۲۲۶ و ص ۲۴۷.
- ↑ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۳-۱۴۴.
- ↑ اثباتی، «بررسی آرای کلامی شیخ صدوق و مقایسه آن با آرای شیخ مفید»، ص۴۷و۴۸.
- ↑ طباطبایی، «بررسی کتاب تصحیح الاعتقاد شیخ مفید»، ص۳۹.
- ↑ طباطبایی، «بررسی کتاب تصحیح الاعتقاد شیخ مفید»، ص۳۹.
- ↑ طباطبایی، «بررسی کتاب تصحیح الاعتقاد شیخ مفید»، ص۴۲.
- ↑ طباطبایی، «بررسی کتاب تصحیح الاعتقاد شیخ مفید»، ص۴۲.
- ↑ طباطبایی، «بررسی کتاب تصحیح الاعتقاد شیخ مفید»، ص۳۹-۴۲.
- ↑ شیخ مفید، تصحیح اعتقادات الامامیه، ۱۳۷۱ش، ص۲۸-۲۹.
- ↑ شیخ مفید، مصنفات شیخ مفید، تصحیح الاعتقاد، ۱۴۱۳ق، ص۱۴۴.
- ↑ شیخ مفید، مصنفات شیخ مفید، تصحیح الاعتقاد، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۰.
- ↑ شیخ مفید، مصنفات شیخ مفید، تصحیح الاعتقاد، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۲.
- ↑ نگاه کنید به شیخ مفید، تصحیح الاعتقاد، ۱۳۷۱ش.
- ↑ درگاهی، مقدمه تصحیح الاعتقاد، ص۴و۵.
منابع
- ابن‌ندیم، محمد بن ابی‌یعقوب اسحاق، الفهرست، تحقیق: رضا تجدد، طهران، بی‌تا، ۱۳۵۰ش.
- اثباتی، اسماعیل، «بررسی آرای کلامی شیخ صدوق و مقایسه آن با آرای شیخ مفید»، حدیث و اندیشه، ش۹و۱۰، ۱۳۸۳ش.
- درگاهی، حسین، مقدمه تصحیح الاعتقاد، در شیخ مفید، محمد بن نعمان، تصحیح الاعتقاد، تحقیق حسین درگاهی، کنگره بزرگداشت شیخ مفید، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.
- شبیری، سید محمدجواد، «گذری بر حیات شیخ مفید»، در مقالات فارسی کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، ش۵۵، ۱۳۷۲ش.
- شیخ مفید، محمد بن نعمان، تصحیح الاعتقاد، تحقیق حسین درگاهی، کنگره بزرگداشت شیخ مفید، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.
- طباطبایی، سید هادی، «بررسی کتاب تصحیح الاعتقاد شیخ مفید»، در کتاب ماه دین، شماره ۱۸۴، بهمن ۱۳۹۱ش.
- طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، تحقیق جواد القیومی، بی‌جا، مؤسسة نشر الفقاهة، ۱۴۱۷ق.
- گرجی، ابوالقاسم، تاریخ فقه و فقها، تهران، سمت، ۱۳۸۵ش.