مدرسه علمیه فیلسوف‌الدوله

از ویکی شیعه
مدرسه علمیه فیلسوف‌الدوله
سردر ورودی مدرسه علمیه فیلسوف‌الدوله
سردر ورودی مدرسه علمیه فیلسوف‌الدوله
ناممدرسه علمیه فیلسوف‌الدوله
کشورایران
استانتهران
شهرستانتهران
اطلاعات اثر
نام‌های دیگرحوزه علمیه آیت‌الله حق‌شناس • مدرسه امین‌الدوله
کاربری کنونیمدرسه علمیه • مسجد
دیرینگی۱۳۲۲ق به‌مساحت ۱۴۸۰ مترمربع
دورهٔ ساخت اثرقاجار
بانی اثرمیرزا کاظم رشتی (فیلسوف‌الدوله)
مالک اثرمیرزا عباس مباشر
اطلاعات ثبتی
شماره ثبت۱۹۱۰
تاریخ ثبت ملی۱۱ مرداد سال ۱۳۷۶ش


مدرسه علمیه فیلسوف‌ُالدوله-امین‌ُالدوله یا حوزه علمیه آیت‌الله حق‌شناس از مدارس علمیه قدیمی در تهران و متعلق به دوره قاجار است. تاریخ بنای مدرسه، سال ۱۳۲۲ق است و میرزا کاظم رشتی مشهور به فیلسوف‌الدوله، آن را جنب امامزاده سیداسماعیل بنا کرد. بانی مدرسه پس از ساخت، این مکان را وقف کرد و عواید آن طبق وقف‌نامه باید صرف عزاداری امام حسین(ع) و کارهای خیریه شود. مدرسه فیلسوف‌الدوله در دوران پهلوی تعطیل شد و پس از انقلاب اسلامی ایران، با احداث مدرسه امین‌الدوله به‌دست عبدالکریم حق‌شناس، او تولیت هر دو مدرسه را در اختیار گرفت و از این‌رو به‌نام مدرسه حق‌شناس شهرت یافت. این مدرسه، در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده و اکنون زیرنظر حوزه علمیه تهران فعالیت می‌کند.

جایگاه و معرفی

مدرسه فیلسوف‌الدوله از مدارس علوم حوزوی و قدیمی تهران است که قدمت ساخت آن به دوره قاجار بازمی‌گردد.[۱] این مدرسه که در ۱۱ مرداد ۱۳۷۶ش با شماره ثبت ۱۹۱۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده،[۲] محل اقامه نماز جماعت شیخ محمدرضا تنکابنی پدر شیخ محمدتقی فلسفی بود و گفته شده لقب «فلسفی» برای فرزندان تنکابنی از نام این مسجد و مدرسه اقتباس شده است.[۳] شیخ محمدرضا تنکابنی و سید محمد تدین بیرجندی از استادان دروس حوزوی و محمدتقی فلسفی و سید محمد بهشتی هم از طلاب ساکن در این مدرسه بودند.[۴]

این مدرسه در دوران پهلوی دوم تعطیل شد،[۵] اما همزمان با احداث مدرسه امین‌الدوله به‌دست شیخ عبدالکریم حق‌شناس در سال ۱۳۶۸ش در تهران، مجدداً آغاز به‌کار کرد.[۶] مدرسه فیلسوف‌الدوله و امین‌الدوله توسط او اداره می‌شد و از این‌رو به‌نام «حوزه علمیه آیت‌الله حق‌شناس» هم شهرت پیدا کرد.[۷] هم‌اکنون تولیت مدرسه فیلسوف‌الدوله بر عهده سید میرهاشم حسینی است[۸] و زیرنظر مدیریت حوزه علمیه تهران فعالیت می‌کند.[۹]

تاریخچه بنا

تاریخ بنای مدرسه، سال ۱۳۲۲ق است و میرزا کاظم رشتی مشهور به فیلسوف‌الدوله و ملقب به ملک‌الاطباء، پزشک مشهور دوره ناصری، آن را بنا نهاد. ساخت این مدرسه، ده سال به‌طول انجامید و بنیان‌گذار آن در ۱۳۲۳ق درگذشت و در همان مدرسه، دفن شد.[۱۰] میرزا کاظم می‌خواست دو منارۀ سردرِ اصلی مدرسه را زیباتر از مناره‌های امام‌زاده سیداسماعیل در مجاورت بنای خود تزیین نماید، اما عمرش کفاف نداد و مناره‌ها همچنان آجری و نیمه‌تمام باقی مانده است.[۱۱]

مناره مدرسه فیلسوف‌الدوله

گفته شده تقدس این مکان به‌حدی بوده که فیلسوف‌الدوله در هنگام ساخت، اجازه ضرب‌وشتم چهارپایانی که مصالح ساختمان را حمل می‌کردند، نمی‌داده است.[۱۲] این مدرسه در سال ۱۳۲۲ق وقف شده است.[۱۳] فیلسوف‌الدوله، املاک و مستقلاتی را وقف بر مدرسه کرد و به‌استناد وقف‌نامه، منافع این موقوفات، باید صرف عزاداری و تعزیه‌خوانی حضرت سیدالشهداء و کارهای خیر شود.[۱۴]

به‌استناد کتیبه نقش‌بسته بر سردرِ مدرسه، کار ساخت مدرسه به‌اهتمام میرزاعباس مباشر فرزند کلب‌علی‌بیک در سال ۱۳۲۲ق خاتمه یافته[۱۵] و کار تزیینات بنا هم در سال ۱۳۲۴ق یعنی یک‌سال پس از مرگ فیلسوف‌الدوله تمام شده است.[۱۶]

معماری

نمای داخلی و حیاط مدرسه

مسجد و مدرسه فیلسوف‌الدوله در خیابان مصطفی خمینی، در ضلع شمالی بازار سیداسماعیل و در ضلع جنوبی امامزاده سیداسماعیل قرار دارد.[۱۷] مساحت آن ۱۴۸۰ مترمربع و فاقد شکل هندسی منظم است.[۱۸] بنای این مدرسه شامل مناره‌ها و ایوان ورودی هشتی، دو صحن اصلی، ایوان‌های شمالی و جنوبی، شبستان، کتابخانه و اتاق‌های مقبره فیلسوف‌الدوله و دخترش است.[۱۹]

۱۲ حجره در حیاط مدرسه است و در جبهه مقابل ورودی، شبستانی ستون‌دار وجود دارد که برای برگزاری نماز جماعت از آن استفاده می‌شود.[۲۰] از جمله تغییرات دهه‌های گذشته می‌توان به مسدودکردن دریچه‌های بادگیر در شبستان مدرسه، تغییر آجرفرش حیاط به سنگ‌فرش و تبدیل حوض وسط آن به باغچه اشاره کرد.[۲۱]

پانویس

  1. «وقتی فیلسوف‌الدوله برای طلاب، مدرسه ساخت»، سایت تبیان.
  2. «وقتی فیلسوف‌الدوله برای طلاب، مدرسه ساخت»، سایت تبیان.
  3. راستی‌دوست، «مسجد-مدرسه فیلسوف‌الدوله در بازار تهران»، ص۹۷.
  4. بیگلربیگی، «مسجد-مدرسه فیلسوف‌الدوله»، ص۱۲۳.
  5. بیگلربیگی، «مسجد-مدرسه فیلسوف‌الدوله»، ص۱۲۳.
  6. «حوزه‌ای با قدمت ۱۱۰ سال در بازار»، خبرگزاری رسمی حوزه.
  7. حق‌شناس درگذشت»، سایت عصر ایران.
  8. «مدرسه علمیه فیلسوف‌الدوله»، سایت مدیریت حوزه علمیه تهران.
  9. «حوزه‌ای با قدمت ۱۱۰ سال در بازار پایتخت»، خبرگزاری رسمی حوزه.
  10. بیگلربیگی، «مسجد-مدرسه فیلسوف‌الدوله»، ص۱۲۲.
  11. «مدرسه فیلسوف‌الدوله»، دانشنامه تاریخ معماری و شهرسازی ایران.
  12. بیگلربیگی، «مسجد-مدرسه فیلسوف‌الدوله»، ص۱۲۲.
  13. «مدرسه فیلسوف‌الدوله»، دانشنامه تاریخ معماری و شهرسازی ایران.
  14. بیگلربیگی، «مسجد-مدرسه فیلسوف‌الدوله»، ص۱۲۲.
  15. «مسجد فلیسوف‌الدوله؛ بنایی ارزشمند و ماندگار درقلب پایتخت»، خبرگزاری شبستان.
  16. بیگلربیگی، «مسجد-مدرسه فیلسوف‌الدوله»، ص۱۲۴.
  17. بیگلربیگی، «مسجد-مدرسه فیلسوف‌الدوله»، ص۱۲۰.
  18. بیگلربیگی، «مسجد-مدرسه فیلسوف‌الدوله»، ص۱۲۳.
  19. بیگلربیگی، «مسجد-مدرسه فیلسوف‌الدوله»، ص۱۲۳.
  20. «مسجد فلیسوف‌الدوله؛ بنایی ارزشمند و ماندگار در قلب پایتخت»، خبرگزاری شبستان.
  21. «مدرسه فیلسوف‌الدوله»، دانشنامه تاریخ معماری و شهرسازی ایران.

منابع

  • «آیت‌الله حق‌شناس درگذشت»، سایت عصر ایران، تاریخ انتشار: ۰۱-۰۵-۱۳۸۶.
  • بیگلربیگی قاجاریه، مونا، «مسجد - مدرسه فیلسوف‌الدوله»، پیام باستان‌شناس، بهار و تابستان ۱۳۸۶ - شماره ۷.
  • «حوزه‌ای با قدمت ۱۱۰ سال در بازار پایتخت»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ انتشار: ۲۴ آذر ۱۳۹۴ش.
  • راستی‌دوست، مصطفی، «مسجد-مدرسه فیلسوف‌الدوله در بازار تهران»، وقف میراث جاویدان، زمستان ۱۳۸۵ - شماره ۵۶.
  • «مدرسه علمیه فیلسوف‌الدوله»، سایت مدیریت حوزه علمیه تهران، تاریخ بازدید: ۲۲ آذر ۱۴۰۱ش.
  • «مدرسه فیلسوف‌الدوله»، دانشنامه تاریخ معماری و شهرسازی ایران، تاریخ بازدید: ۲۲ آذر ۱۴۰۱ش.
  • «مسجد فلیسوف‌الدوله؛ بنایی ارزشمند و ماندگار درقلب پایتخت»، خبرگزاری شبستان، تاریخ انتشار: ۱۳۹۶/۱/۲.
  • «وقتی فیلسوف‌الدوله برای طلاب، مدرسه ساخت»، سایت تبیان، تاریخ انتشار: ۱۳۹۳/۱۱/۰۵.