مدرسه علمیه فیلسوف‌الدوله
 سردر ورودی مدرسه علمیه فیلسوف‌الدوله | |
| نام | مدرسه علمیه فیلسوف‌الدوله |
|---|---|
| کشور | ایران |
| استان | تهران |
| شهرستان | تهران |
| اطلاعات اثر | |
| نام‌های دیگر | حوزه علمیه آیت‌الله حق‌شناس • مدرسه امین‌الدوله |
| کاربری کنونی | مدرسه علمیه • مسجد |
| دیرینگی | ۱۳۲۲ق به‌مساحت ۱۴۸۰ مترمربع |
| دورهٔ ساخت اثر | قاجار |
| بانی اثر | میرزا کاظم رشتی (فیلسوف‌الدوله) |
| مالک اثر | میرزا عباس مباشر |
| اطلاعات ثبتی | |
| شماره ثبت | ۱۹۱۰ |
| تاریخ ثبت ملی | ۱۱ مرداد سال ۱۳۷۶ش |
مدرسه علمیه فیلسوف‌ُالدوله-امین‌ُالدوله یا حوزه علمیه آیت‌الله حق‌شناس از مدارس علمیه قدیمی در تهران و متعلق به دوره قاجار است. تاریخ بنای مدرسه، سال ۱۳۲۲ق است و میرزا کاظم رشتی مشهور به فیلسوف‌الدوله، آن را جنب امامزاده سیداسماعیل بنا کرد. بانی مدرسه پس از ساخت، این مکان را وقف کرد و عواید آن طبق وقف‌نامه باید صرف عزاداری امام حسین(ع) و کارهای خیریه شود. مدرسه فیلسوف‌الدوله در دوران پهلوی تعطیل شد و پس از انقلاب اسلامی ایران، با احداث مدرسه امین‌الدوله به‌دست عبدالکریم حق‌شناس، او تولیت هر دو مدرسه را در اختیار گرفت و از این‌رو به‌نام مدرسه حق‌شناس شهرت یافت. این مدرسه، در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده و اکنون زیرنظر حوزه علمیه تهران فعالیت می‌کند.
جایگاه و معرفی
مدرسه فیلسوف‌الدوله از مدارس علوم حوزوی و قدیمی تهران است که قدمت ساخت آن به دوره قاجار بازمی‌گردد.[۱] این مدرسه که در ۱۱ مرداد ۱۳۷۶ش با شماره ثبت ۱۹۱۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده،[۲] محل اقامه نماز جماعت شیخ محمدرضا تنکابنی پدر شیخ محمدتقی فلسفی بود و گفته شده لقب «فلسفی» برای فرزندان تنکابنی از نام این مسجد و مدرسه اقتباس شده است.[۳] شیخ محمدرضا تنکابنی و سید محمد تدین بیرجندی از استادان دروس حوزوی و محمدتقی فلسفی و سید محمد بهشتی هم از طلاب ساکن در این مدرسه بودند.[۴]
این مدرسه در دوران پهلوی دوم تعطیل شد،[۵] اما همزمان با احداث مدرسه امین‌الدوله به‌دست شیخ عبدالکریم حق‌شناس در سال ۱۳۶۸ش در تهران، مجدداً آغاز به‌کار کرد.[۶] مدرسه فیلسوف‌الدوله و امین‌الدوله توسط او اداره می‌شد و از این‌رو به‌نام «حوزه علمیه آیت‌الله حق‌شناس» هم شهرت پیدا کرد.[۷] هم‌اکنون تولیت مدرسه فیلسوف‌الدوله بر عهده سید میرهاشم حسینی است[۸] و زیرنظر مدیریت حوزه علمیه تهران فعالیت می‌کند.[۹]
تاریخچه بنا
تاریخ بنای مدرسه، سال ۱۳۲۲ق است و میرزا کاظم رشتی مشهور به فیلسوف‌الدوله و ملقب به ملک‌الاطباء، پزشک مشهور دوره ناصری، آن را بنا نهاد. ساخت این مدرسه، ده سال به‌طول انجامید و بنیان‌گذار آن در ۱۳۲۳ق درگذشت و در همان مدرسه، دفن شد.[۱۰] میرزا کاظم می‌خواست دو منارۀ سردرِ اصلی مدرسه را زیباتر از مناره‌های امامزاده سیداسماعیل در مجاورت بنای خود تزیین نماید، اما عمرش کفاف نداد و مناره‌ها همچنان آجری و نیمه‌تمام باقی مانده است.[۱۱]
گفته شده تقدس این مکان به‌حدی بوده که فیلسوف‌الدوله در هنگام ساخت، اجازه ضرب‌وشتم چهارپایانی که مصالح ساختمان را حمل می‌کردند، نمی‌داده است.[۱۲] این مدرسه در سال ۱۳۲۲ق وقف شده است.[۱۳] فیلسوف‌الدوله، املاک و مستقلاتی را وقف بر مدرسه کرد و به‌استناد وقف‌نامه، منافع این موقوفات، باید صرف عزاداری و تعزیه‌خوانی حضرت سیدالشهداء و کارهای خیر شود.[۱۴]
به‌استناد کتیبه نقش‌بسته بر سردرِ مدرسه، کار ساخت مدرسه به‌اهتمام میرزاعباس مباشر فرزند کلب‌علی‌بیک در سال ۱۳۲۲ق خاتمه یافته[۱۵] و کار تزیینات بنا هم در سال ۱۳۲۴ق یعنی یک‌سال پس از مرگ فیلسوف‌الدوله تمام شده است.[۱۶]
معماری
مسجد و مدرسه فیلسوف‌الدوله در خیابان مصطفی خمینی، در ضلع شمالی بازار سیداسماعیل و در ضلع جنوبی امامزاده سیداسماعیل قرار دارد.[۱۷] مساحت آن ۱۴۸۰ مترمربع و فاقد شکل هندسی منظم است.[۱۸] بنای این مدرسه شامل مناره‌ها و ایوان ورودی هشتی، دو صحن اصلی، ایوان‌های شمالی و جنوبی، شبستان، کتابخانه و اتاق‌های مقبره فیلسوف‌الدوله و دخترش است.[۱۹]
۱۲ حجره در حیاط مدرسه است و در جبهه مقابل ورودی، شبستانی ستون‌دار وجود دارد که برای برگزاری نماز جماعت از آن استفاده می‌شود.[۲۰] از جمله تغییرات دهه‌های گذشته می‌توان به مسدودکردن دریچه‌های بادگیر در شبستان مدرسه، تغییر آجرفرش حیاط به سنگ‌فرش و تبدیل حوض وسط آن به باغچه اشاره کرد.[۲۱]
پانویس
- ↑ «وقتی فیلسوف‌الدوله برای طلاب، مدرسه ساخت»، سایت تبیان.
- ↑ «وقتی فیلسوف‌الدوله برای طلاب، مدرسه ساخت»، سایت تبیان.
- ↑ راستی‌دوست، «مسجد-مدرسه فیلسوف‌الدوله در بازار تهران»، ص۹۷.
- ↑ بیگلربیگی، «مسجد-مدرسه فیلسوف‌الدوله»، ص۱۲۳.
- ↑ بیگلربیگی، «مسجد-مدرسه فیلسوف‌الدوله»، ص۱۲۳.
- ↑ «حوزه‌ای با قدمت ۱۱۰ سال در بازار»، خبرگزاری رسمی حوزه.
- ↑ حق‌شناس درگذشت»، سایت عصر ایران.
- ↑ «مدرسه علمیه فیلسوف‌الدوله»، سایت مدیریت حوزه علمیه تهران.
- ↑ «حوزه‌ای با قدمت ۱۱۰ سال در بازار پایتخت»، خبرگزاری رسمی حوزه.
- ↑ بیگلربیگی، «مسجد-مدرسه فیلسوف‌الدوله»، ص۱۲۲.
- ↑ «مدرسه فیلسوف‌الدوله»، دانشنامه تاریخ معماری و شهرسازی ایران.
- ↑ بیگلربیگی، «مسجد-مدرسه فیلسوف‌الدوله»، ص۱۲۲.
- ↑ «مدرسه فیلسوف‌الدوله»، دانشنامه تاریخ معماری و شهرسازی ایران.
- ↑ بیگلربیگی، «مسجد-مدرسه فیلسوف‌الدوله»، ص۱۲۲.
- ↑ «مسجد فلیسوف‌الدوله؛ بنایی ارزشمند و ماندگار درقلب پایتخت»، خبرگزاری شبستان.
- ↑ بیگلربیگی، «مسجد-مدرسه فیلسوف‌الدوله»، ص۱۲۴.
- ↑ بیگلربیگی، «مسجد-مدرسه فیلسوف‌الدوله»، ص۱۲۰.
- ↑ بیگلربیگی، «مسجد-مدرسه فیلسوف‌الدوله»، ص۱۲۳.
- ↑ بیگلربیگی، «مسجد-مدرسه فیلسوف‌الدوله»، ص۱۲۳.
- ↑ «مسجد فلیسوف‌الدوله؛ بنایی ارزشمند و ماندگار در قلب پایتخت»، خبرگزاری شبستان.
- ↑ «مدرسه فیلسوف‌الدوله»، دانشنامه تاریخ معماری و شهرسازی ایران.
منابع
- «آیت‌الله حق‌شناس درگذشت»، سایت عصر ایران، تاریخ انتشار: ۰۱-۰۵-۱۳۸۶.
- بیگلربیگی قاجاریه، مونا، «مسجد - مدرسه فیلسوف‌الدوله»، پیام باستان‌شناس، بهار و تابستان ۱۳۸۶ - شماره ۷.
- «حوزه‌ای با قدمت ۱۱۰ سال در بازار پایتخت»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ انتشار: ۲۴ آذر ۱۳۹۴ش.
- راستی‌دوست، مصطفی، «مسجد-مدرسه فیلسوف‌الدوله در بازار تهران»، وقف میراث جاویدان، زمستان ۱۳۸۵ - شماره ۵۶.
- «مدرسه علمیه فیلسوف‌الدوله»، سایت مدیریت حوزه علمیه تهران، تاریخ بازدید: ۲۲ آذر ۱۴۰۱ش.
- «مدرسه فیلسوف‌الدوله»، دانشنامه تاریخ معماری و شهرسازی ایران، تاریخ بازدید: ۲۲ آذر ۱۴۰۱ش.
- «مسجد فلیسوف‌الدوله؛ بنایی ارزشمند و ماندگار درقلب پایتخت»، خبرگزاری شبستان، تاریخ انتشار: ۱۳۹۶/۱/۲.
- «وقتی فیلسوف‌الدوله برای طلاب، مدرسه ساخت»، سایت تبیان، تاریخ انتشار: ۱۳۹۳/۱۱/۰۵.