الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (کتاب)

مقاله نامزد خوبیدگی
از ویکی شیعه
(تغییرمسیر از شرح لمعه دمشقیه)
شرح اللمعة الدمشقیة
اطلاعات کتاب
نویسندهشهید ثانی (درگذشته ۹۶۵ق)
موضوعفقه شیعه
سبکفقه تفریعی و فتوایی
زبانعربی
قطعرحلی و وزیری
اطلاعات نشر
ناشرجامعة‌ النجف الدیینة ، مجمع الفکر الاسلامی و ...
تاریخ نشرمتعدد منتشر شده است.


الرَّوضَةُ البَهیَةُ فی شرح اللُّمعَةِ الدِّمِشقیَّة معروف به شرح لُمعه کتابی فقهی نوشته شهید ثانی (درگذشته۹۶۵ق) است. این کتاب مشهور‌ترین شرح‌ بر کتاب اللمعة الدمشقیة تألیف شهید اول است. شرح لمعه از زمان نگارش مورد توجه فقیهان شیعه بوده و بیش از یکصد شرح و حاشیه‌‌ بر آن نگاشته‌ شده است. الروضَة البهیة همه ابواب فقه را دربردارد و در بسیاری از حوزه‌های علمیه برای نخستین مرحله از آموزشِ دانش فقه، به عنوان متن درسی تدریس می‌شود. این کتاب بارها به صورت سنگی و حروفی در کشورهای مختلف منتشر شده است و چندین ترجمه و شرح فارسی نیز بر آن نوشته شده است. مرکز تدوین و نشر متون درسی حوزه‌ علمیه قم، آن را به صورت تلخیص‌شده نیز منتشر کرده است. شرح لمعه تحت تأثیر جامع المقاصد محقق کَرَکی و مسالک الافهام کتاب دیگر شهید ثانی است.

جایگاه و ویژگی‌ها

کتاب الرَّوضَةُ البَهیَةُ فی شرح اللُّمعَةِ الدِّمِشقیَة نوشته شهید ثانی که به شرح لمعه معروف است، از معروف‌ترین آثار فقهی شیعه[۱] و شرح‌هایی است که بر کتاب لمعه اثر شهید اول (درگذشته ۷۸۶ق) نوشته شده است. این کتاب دربردارنده همه ابواب فقهی است.[۲] به گزارش کتاب موسوعة‌ الشهید الثانی، آقابزرگ تهرانی (درگذشته ۱۳۸۹ق) کتاب‌شناس شیعه در جلدهای ششم و چهاردهم الذریعه، حدود یک‌صد شرح و حاشیه بر شرح لمعه را فهرست کرده است.[۳]

به‌گفته برخی محققان، نویسنده کتاب الروضة البهیة تحت‌تأثیر کتاب جامع المقاصد نوشته محقق کرکی (درگذشته ۹۴۰ق) بوده است. و برای فهم کتاب می‌توان به جامع المقاصد و نیز مسالک الافهام کتاب دیگر شهید ثانی مراجعه کرد.[۴]

کتاب مرجع و درسی حوزه علمیه

ویژگی‌های شرح لمعه یعنی جامع بودن، فراوانی فروعات فقهی و نیز توجه اجمالی به دلایل استنباط احکام[۵] باعث شده است که این کتاب مورد توجه فقیهان پس از شهید ثانی قرار گرفته است.[۶] و شرح‌ها و حاشیه‌های متعددی بر آن نوشته‌اند[۷] همچنین این کتاب به‌عنوان متن درسی در بسیاری از حوزه‌های علمیه شیعه تثبیت شده است.[۸] شرح لمعه نخستین کتاب فقهی است که طلاب علوم دینی آن را فرا می‌گیرند. در نظام آموزشی حوزه‌های علمیه ایران این کتاب از سال چهارم تا ششم طلبگی تدریس می‌شود.[۹] شرح لمعه استدلالی نیست و در بسیاری از موارد دلایل حکم را ذکر نمی‌کند هر چند در توضیح برخی مسائل، اشاره‌ای گذرا به دلیل حکم کرده است.[۱۰]

نویسنده

نویسنده الروضة البهیة، زین‌الدین بن علی بن احمد عامِلی، معروف به شهید ثانی از فقیهان شیعه قرن دهم و درگذشته ۹۶۵ق است.[۱۱] او نویسنده آثار مشهوری همچون مسالک الافهام، مُنیَةُ المُرید، و مُسَکِّنُ الفُؤاد است.[۱۲]به نوشته سید محسن امین (درگذشته ۱۳۷۱ق) شرح‌حال‌نگار شیعه، زین‌الدین عاملی به دستور رستم‌پاشا، وزیر وقت حکومت عثمانی به جرم ترویج تشیع به شهادت رسید.[۱۳]

تاریخ نگارش

زین‌الدین عاملی که قصد نگاشتن شرحی بر کتاب لمعه داشت، نخست حاشیه‌ای مختصر بر لمعه نگاشت که هیچ استدلالی در آن نبود و پس از آن، الروضة البهیة را شروع کرد.[۱۴]

کتاب، حدود هشت سال پیش از شهادت نویسنده آن نگاشته شده است.[۱۵] به نقل از نسخه‌ای به‌خط مؤلف، آغاز نگارش آن در اوائل ربیع الاول ۹۵۶ق است. مؤلف در پایان جلد اول، تاریخ نگارش را ۶ جمادی‌الثانی ۹۵۶ق نوشته است[۱۶] و پایان جلد دوم ۲۱ جمادی‌الاول ۹۵۷ق در حدود ۱۵ ماه است.[۱۷] جلد اول را در سه ماه و جلد دوم را در یک‌سال نوشته است.[۱۸]

پس از نگارش شرح لمعه، برخی شاگردان شهید ثانی آن را نزد وی فراگرفته‌اند. او در پایان یکی از نسخه‌های کتاب به قرائت ابن صائغ نزد وی تصریح می‌کند.[۱۹] در نسخه‌ای دیگر به کتابت سید محمد بن احمد حسینی حلی، شهید ثانی قرائت کتاب نزد او را به تاریخ جمادی الثانی ۹۵۸ق امضا می‌کند.[۲۰]

پیکربندی کتاب

ساختار الروضة البهیة مطابق ساختاری است که محقق حلی برای علم فقه پیشنهاد کرده است.[۲۱] و دارای ۵۲ فصل است. نویسنده هر فصل را کتاب نامیده است و هر یک را به یکی از ابواب فقه اختصاص داده است. در نسخه‌های چاپ سنگی و نیز در چاپ‌های رحلی که دو جلدی است، جلد اول از کتاب الطهارة تا کتاب العطیه و جلد دوم از کتاب الاجاره تا کتاب الدیات است.

حاشیه‌نویسی‌ها، شرح‌ها و تعلیقات

در مقدمه کتاب موسوعة الشهید الثانی ۱۰۵ عنوان کتاب که به صورت شرح، حاشیه یا تعلیقه بر الروضة البهیة نوشته شده‌اند گردآوری شده است.[۲۳] که بخش زیادی از آن‌ها از الذریعه نقل شده است[۲۴] حاشیه‌های سلطان العلماء، آقاجمال خوانساری، و صاحب المدارک جزو معروف‌ترین حاشیه‌های الروضة البهیة به شمار می‌روند.[۲۵]

کتاب‌های الجواهر الفخریة نوشته وجدانی فخر (درگذشته ۱۳۷۵ش)، الزبدة الفقهیة نوشته محمدحسن تَرحینی نیز از شرح‌های عربی مفصل و متأخر بر الروضة هستند. شرح فارسی با عنوان المباحث الفقهیة نوشته سید محمدجواد ذهنی تهرانی (درگذشته ۱۳۸۱ش) و نیز شرح ۴۵ جلدی النَّضید نوشته حسن قاروبی از مفصل‌ترین و مشهورترین شرح‌های فارسی بر الروضه‌اند.[۲۶]

چاپ و نشر

کتاب الروضة البهیة در ایران، لبنان، مصر و عراق بارها به صورت سنگی یا حروفی چاپ و منتشر شده است.[۲۷] بهترین چاپ سنگی آن چاپ خوانساری دانسته شده است.[۲۸] و معروف‌ترین چاپ آن چاپ جامعة النجف الدینیة با تحقیق و حاشیه‌های سید محمد کلانتر است که اولین‌بار در سال ۱۳۸۶ق در ۱۰ جلد منتشر شد.[۲۹] مجمع الفکر الاسلامی در قم نیز شرح لمعه را در چهار جلد در سال ۱۴۲۴ق منتشر کرده است.[۳۰]

تلخیص الروضة البهیة

مرکز تدوین و نشر متون درسی حوزه علمیه قم برای تحصیل طلاب حوزه علمیه در سال‌های چهارم تا ششم کتاب الروضة البهیة را خلاصه کرده است.[۳۱] در این خلاصه بخش‌هایی از کتاب که پیچیده و فراتر از فهم فقه‌آموزان مبتدی است،[۳۲] مطالبی که ساده و بی‌نیاز از تدریس است،[۳۳] مطالبی که محل ابتلا نیست،[۳۴] و مطالبی که نیازمند توجیهاتی غیرفقهی است[۳۵] به پاورقی منتقل شده‌اند. و بنا به گفته تلخیص‌کنندگان هیچ مطلبی از شرح لمعه حذف نشده است.[۳۶]

پانویس

  1. مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه بیست.
  2. عالم‌زاده نوری، راه و رسم طلبگی، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۹۶.
  3. ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۲۰.
  4. مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه بیست و یک.
  5. سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، القسم الثانی، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۳۶۱.
  6. ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۱۶.
  7. مختاری، الشهید الاول حیاته و آثاره، ۱۴۳۰ق، ص۳۷۴.
  8. ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۱۶.
  9. عالم‌زاده نوری، راه و رسم طلبگی، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۹۶.
  10. عالم‌زاده نوری، راه و رسم طلبگی، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۱۰۳.
  11. امین، اعیان الشیعه، دارالتعارف، ج۷، ص۱۴۳.
  12. امین، اعیان الشیعه، دارالتعارف، ج۷، ص۱۵۵.
  13. امین، اعیان الشیعه، دارالتعارف، ج۷، ص۱۵۷.
  14. ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۱۶.
  15. ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۱۸.
  16. شهید ثانی، شرح اللمعة، ۱۳۸۶ق، ج۴، ص۳۲۳.
  17. شهید ثانی، شرح اللمعة، ۱۳۸۶ق، ج۱۰، ص ۳۲۹.
  18. آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۹۰؛ ج۱۱، ص۲۹؛ ج۱۴، ص۴۹.
  19. شهید ثانی، الروضة البهیة، نسخه شماره ۴۸۸۶ کتابخانهٔ مجلس شورای اسلامی، به کتابت سید علی بن صائغ، پایان ج۱ به نقل از دانشنامه جهان اسلام، مدخل الروضة البهیة.
  20. شهید ثانی، الروضة البهیة، نسخه شماره ۲۰۱۷۲ کتابخانهٔ ملی، به کتابت سید محمد بن احمد حسینی حلی، پایان ج۱ به نقل از دانشنامه جهان اسلام، مدخل الروضة البهیة.
  21. ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۱۴.
  22. شهید ثانی، شرح اللمعة، ۱۳۸۶ق، فهرست کتاب.
  23. ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۳۳.
  24. ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۲۰.
  25. آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۶، ۷، ۱۲ و ۱۳.
  26. مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه بیست و یک.
  27. ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۳۳.
  28. ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۳۴.
  29. ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۳۴.
  30. ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۳۴.
  31. مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه سی و یک.
  32. مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه سی و یک.
  33. مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه سی و دو.
  34. مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه سی و سه.
  35. مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه سی و سه.
  36. مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه سی و یک.

منابع

  • آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ق.
  • امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف، بی‌تا.
  • سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسة الامام الصادق(ع)، ۱۴۲۰ق.
  • شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، شرح اللمعة، تصحیح سید محمد کلانتر، ۱۳۸۶ق.
  • عالم‌زاده نوری، محمد، راه و رسم طلبگی، قم، ولاء منتظر، ۱۳۹۱ش.
  • مختاری، رضا، الشهید الاول حیاته و آثاره، در جلد المدخل از موسوعة الشهید الاول، قم، مرکز العلوم و الثقافة الإسلامیة، ۱۴۳۰ق.
  • مختاری، رضا، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، قم، نشر دانش حوزه، ۱۳۹۷ش.
  • ناطقی، علی‌اوسط، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ج۶، قم، المرکز العالی للعلوم و الثقافة الإسلامیة، ۱۴۳۴ق.

پیوند به بیرون