احکام اولیه
احکام اولیه در برابر احکام ثانویه، آن دسته از احکام فقهی هستند که بر طبق مصالح و مفاسد صادر شده‌اند و این صدور حکم بدون در نظر گرفتن حالات استثنایی مانند اضطرار، عسر و حرج، ضرر و تقیه است؛ امّا احکام ثانویه با در نظر گرفتن این حالات خاص است.[۱] به عنوان مثال، حکم وجوب وضو برای نماز، یک حکم اولی است و حکم وجوب تیمم برای کسی که با گرفتن وضو به سختی و مشقت می‌افتد، یک حکم ثانوی است.
یکی از تفاوت‌های حکم اولی با حکم ثانوی این است که حکم اولی همیشگی است؛ امّا حکم ثانوی موقت است.[۲] همچنین در احکام دینی، اصل و محوریت با حکم اولی است و حکم ثانوی جانشین و فرع حکم اولی است.[۳]
از نمونه‌های احکام اولیه در قرآن، حکم به وجوب روزه ماه رمضان در آیه ۱۸۵ سوره بقره[یادداشت ۱] و یا حکم وجوب وضو برای نماز در آیه ششم سوره مائده است.[یادداشت ۲] در این موارد حکم اولی، وجوب روزه در ماه رمضان و وجوب وضو برای نماز است که اگر این‌ها ممکن نبود، نوبت به حکم ثانوی می‌رسد.[۴]
پانویس
یادداشت
- ↑ «فَمَن شَهِدَ مِنکمُ الشَّهْرَ فَلْیصُمْهُ». یعنی: پس هر کس از شما این ماه را درک کند باید آن را روزه بدارد.
- ↑ «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکمْ وَأَیدِیکمْ إِلَی الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِکمْ وَأَرْجُلَکمْ إِلَی الْکعْبَینِ». یعنی:ای کسانی که ایمان آورده‌اید، چون به [عزم] نماز برخیزید، صورت و دستهایتان را تا آرنج بشویید؛ و سر و پاهای خودتان را تا برآمدگی پیشین [هر دو پا] مسح کنید.
منابع
- قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، ۱۳۷۹ش.
- الهامی نیا، علی اصغر، «احکام اولیه، ثانویه و حکومتی»، در مجله مربیان، پژوهشگاه امام صادق(ع)، شماره ۳، پاییز ۱۳۸۰ش.
- حسین زاده اصفهانی، احمدرضا، آشنایی با اصطلاحات فقهاء، قم، انتشارات دار العلم، چاپ دوم، ۱۳۹۷ش.
- حق‌پناه، رضا، «حکم اولی و ثانوی در قرآن معیار و نمونه ها»، در مجله آموزه‌های فقه مدنی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره ۴، پاییز و زمستان ۱۳۹۰ش.
- لطفی، اسدالله، «رابطه ادله احکام ثانویه با ادله احکام اولیه»، در مجله مطالعات اسلامی، شماره ۴۹ و ۵۰، پاییز و زمستان ۱۳۷۹ش.