تفسیر المحیط الاعظم (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | سید حیدر آملی |
| موضوع | تفسیر قرآن |
| سبک | عرفانی |
| زبان | عربی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مؤسسه فرهنگی و نشر نور علی نور |
| تاریخ نشر | ۱۴۱۳ - ۱۳۸۰ش |
تَفْسیرُ المُحیطُ الأعْظَم وَ الْبَحْرُ الخِضَمّ فی تَأویلِ کتابِ الله العَزیزِ المُحْکَم تفسیر قرآن نوشته سید حیدر آملی عالم شیعی قرن هشتم است. سید حیدر در تفسیر آیات که فقط جلد اول و دوم آن به صورت دست‌نویس در کتابخانه آیت الله مرعشی موجود بوده، روش عرفانی بر اساس مکتب اهل بیت را دنبال کرده است.
درباره مؤلف
سید حیدر آملی، عارف شیعی قرن ۸ق است. بر اساس نوشته‌های خود او می‌توان تاریخ تولدش را ۷۱۹ یا ۷۲۰ق دانست.[۱] وی ابتدا در آمل، خراسان، استرآباد و اصفهان به تحصیل علوم عقلی و نقلی پرداخت و به زادگاه خود بازگشت. در بازگشت، حاکم طبرستان وی را وزیر خود ساخت. پس از چندی، از مقام وزارت و همۀ بهره‌مندی‌های دنیوی کناره جست و پس از زیارت مکه مدینه به عراق رفته، در آنجا مقیم شد.[۲] او در آنجا کتب عرفانی را در نجف نزد عارفى گمنام به نام عبدالرحمن بن احمد مقدسى خواند[۳] و خود کتاب‌ها و رساله‌های متعددی با موضوعات عرفانی تالیف نمود که کتاب جامع الاسرار و شرح فصوص الحکم ابن عربی با عنوان نص النصوص از آنهاست.[۴]
نام کتاب
سه نام برای این تفسیر گفته شده است:
- اَلْمُحیطُ الأعْظَم وَ الْبَحْرُ الخِضَمّ فی تَأویلِ کتابِ الله العَزیزِ المُحْکَم. این نام را مؤلف پس از پایان مقدمات هفت‌گانه و شروع به تفسیر فاتحة الکتاب آورده است و ظاهرا نام کامل این تفسیر، همین نام است و به همین علت، سید محسن موسوی تبریزی این عنوان را برای این تفسیر انتخاب نموده است.
- اَلْمُحیطُ الْاَعْظَم وَ الطّودُ الاَشَمّ فی تَأویلِ کتابِ الله العَزیزِ المُحْکَم. این عنوان را مؤلف در مقدمات کتاب نص النصوص آورده است.
- اَلمُحیطُ الْاَعْظَم فِی الْبَحْرِ الْخِضَم. این نام در صفحه اول نسخه تفسیر بعد از کلمه «...و سمّیته» آمده است و لکن از آنجا که این جمله به طور خاص به خط مؤلف نیست، نمی‌تواند مورد اعتماد باشد.[۵]
تاریخ نگارش و انگیزه تألیف
سید حیدر آملی کتاب تفسیر المحیط الأعظم را در سال ۷۷۷ق در هفت جلد به پایان رسانده است.[۶] سید حیدر، پس از تألیف چند کتاب و رساله به زبان فارسی و عربی که به چهل عدد می‌رسد اینگونه تعبیر می‌کند که حق تعالی مرا به تأویل قرآن کریم، امر و فرمان داد و من تفسیری عرفانی در هفت جلد بزرگ نوشتم و آن را به «محیط اعظم و طود اشم در تاویل کتاب الله عزیز محکم» نامیدم. او این تفسیر را در نهایت حسن و کمال و در غایت فصاحت و بلاغت تدوین کرد و به قول خودش توفیق ربانی ظهور کرد به طوری که قبل از من، احدی کتابی مانند این ننگاشته است.[۷]
گرایش تفسیری
سید حیدر در این کتاب، متنی جامع تأویل و تفسیر به نحوی که تأویلات آن بر وفق مشرب اهل توحید و اهل حقیقت بوده و در عین حال، حتی ظاهر آن هم از قاعده پسندیده اهل بیت خارج نباشد را جمع کرده است. روشن است جوهر عقیدتی و عملی شیعی-صوفیانه سید حیدر با مختصات ویژه خود و تأثرش از مکتب ابن عربی در این تفسیر، جاری و ظاهر است.[۸]
نواقص مجلدات
از هفت جلد تألیف‌شده، فقط جلد اوّل که مشتمل بر مقدّمات مفصّل هفت‌گانه و نیز جلد دوّم که مشتمل بر تفسیر و تأویل آیات سوره حمد و قسمتی از آیات سوره بقره است، در اختیار بوده و ۵ جلد دیگر که ادامه تفسیر است در دسترس نبوده و آدرس و نشانی هم از آن‌ها وجود ندارد.[۹]
چاپ
این تفسیر در چهار جلد که مشتمل بر مقدمات تفسیر محیط اعظم است با تحقیق و تقدیم و تعلیقه سید محسن موسوی تبریزی توسط مؤسسه فرهنگی و نشر نور علی نور در سال ۱۳۸۰ش به چاپ سوم رسیده است.
پانویس
- ↑ کربن، سید حیدر آملی: شرح احوال، آثار و آراء جهان‌شناسی، ص۱۸-۱۹
- ↑ آملی، تفسیر المحیط الاعظم، ۱۴۲۲ ق، ج۱، ص۵۳۰ -۵۳۱
- ↑ آملی، تفسیر المحیط الاعظم، ۱۴۲۲ ق، ج۱، ص۵۳۱
- ↑ استادی، «کتابشناسى سید حیدر آملى(ره)»، ص۱۲۲
- ↑ آملی، تفسیر المحیط الاعظم، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۴و۱۵.
- ↑ آملی، تفسیر المحیط الاعظم، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۱.
- ↑ آملی، تفسیر المحیط الاعظم، ۱۴۲۲ق، مقدمه مؤلف.
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۷۵۲.
- ↑ آملی، تفسیر المحیط الاعظم، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۵.
منابع
- آملی، سید حیدر، تفسیر المحیط الاعظم، تهران، سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامی، ۱۴۲۲ق.
- استادی، رضا، «کتابشناسى سید حیدر آملى(ره)»،آیینه پژوهش، ۱۳۸۲، شماره ۸۳، ص۱۱۴-۱۲۷.
- خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، تحقیق: موسوی تبریزی، سید محسن، تهران، دوستان - ناهید، ۱۳۷۷ش.
- کربن، هانری، سید حیدر آملی: شرح احوال، آثار و آراء جهان‌شناسی، ترجمه: نوذر آقاخانی، تهران، انتشارات حقیقت، ۱۳۸۸ش.