اصحاب ایکه
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| نام | ایکه |
| نام در قرآن | اصحاب ایکه |
| زبان | عربی |
| پیامبر | حضرت شعیب(ع) |
| مکان استقرار | میان حجاز و شام |
| ویژگی مهم | کم‌فروشی، بت‌پرستی، تلاش برای متوقف‌کردن تبلیغ شعیب(ع) |
| سرانجام | هلاکت با عذاب الهی |
اصحاب اَیکَه قومی است که در قرآن، به‌دلیل کم‌فروشی و بت‌پرستی نکوهش شده است. برپایهٔ منابع تفسیری و حدیثی، اصحاب ایکه دعوت پیامبرشان، شعیب(ع) برای دوری از گناهان و به‌ویژه کم‌فروشی را نپذیرفتند و کوشیدند آن را متوقف کنند. در نهایت، آن‌ها به‌وسیله عذاب الهی نابود شدند. اصحاب ایکه در مسیر تجاری حجاز به شام زندگی می‌کردند. نام اصحاب ایکه چهار بار در قرآن آمده است.
معرفی و جایگاه
اصحاب اَیْکَه قومی بودند که در منطقه‌ای به نام ایکه[یادداشت ۱] در مسیر تجاری حجاز به شام، زندگی می‌کردند.[۱] ایکه آبادیِ معروفی نزدیک مَدین بود.[۲] واژه «اصحاب الایکه» چهار بار در قرآن آمده است: آیات ۷۸ سوره حجر، ۱۷۶ سوره شعراء، ۱۳ سوره ص و ۱۴ سوره ق.[۳] به گفته مفسران، این قوم به‌سبب فسادهای متعدد نکوهش شدند و دعوت پیامبرشان شعیب(ع) را نپذیرفتند.[۴] آنان پس از تکذیب پیامبرشان، دچار عذاب الهی شدند و نابود گشتند.[۵]
اصحاب ایکه و اهل مدین
مفسران درباره اینکه اصحاب ایکه و قوم مدین یک قوم بوده‌اند که در قرآن با دو نام مختلف آمده‌اند یا دو قوم جداگانه با پیامبری مشترک و ویژگی‌های مشابه، اختلاف‌نظر دارند.[۶] برخی محققان به‌نقل از بیشتر مفسران، حضرت شعیب(ع) را ابتدا پیامبر اهل مدین دانسته‌اند که پس از نابودی آن‌ها، هدایت اصحاب ایکه را برعهده گرفته است.[۷]
دلیل آنان روایتی از پیامبر(ص)،[۸] سخنی از قتادة بن دِعامه، مفسر قرآن،[۹] و تفاوت تعبیر در خصوص عذاب ذکرشده در قرآن برای اصحاب ایکه و قوم مدین است: در قرآن از عذاب اصحاب ایکه، با تعبیر «عَذابُ یَوْمِ الظُّلَّةِ» (عذاب روز ابر) و از عذاب اهل مدین، با عبارت‌های «رَجْفه» (لرزه شدید) و «صَیحه» (صدای مهیب) یاد شده است.[۱۰] افزون بر این، در قرآن، در آیه ۸۵ سوره اعراف، شعیب «برادر اهل مدین» خوانده شده؛ اما «برادر اصحاب ایکه» نامیده نشده است.[۱۱]
ویژگی‌ها
ویژگی‌های اصحاب ایکه کم‌فروشی و بت‌پرستی بیان شده است:
کم‌فروشی در معاملات
بنابر پژوهشی، از آيات استفاده می‌شود كه بزرگترين انحراف اصحاب ايكه کم‌فروشی بوده است.[۱۲] برپایه منابع مختلف، آن‌ها با کم‌فروشی در وزن و پیمانه،[۱۳] تقلب در اندازه‌ها و مقیاس‌ها و حتی تغییر در رنگ و باطن اجناس،[۱۴] انواع تقلب‌ها و فسادها را در تجارتشان مرتکب می‌شدند.[۱۵] قطب‌الدین راوندی در کتاب قصص‌الانبیا، به‌نقل از امام سجاد(ع) آورده است که حضرت شعیب(ع)، با دست خود، پیمانه و ترازو را ساخت تا مردم با اندازه‌گیری صحیح و رعایت حقوق دیگران معامله کنند. مردم، ابتدا، با عدالت پیمانه می‌کردند و وزن را کامل می‌دادند؛ اما به‌تدریج دچار کم‌فروشی شدند و در ترازو حق را نادیده می‌گرفتند.[۱۶]
در تفسیر نمونه، نوشتهٔ مکارم شیرازی آمده است این قوم به‌جهت موقعیت تجاری‌ای که داشتند،[۱۷] اجناس مردم را با قیمت‌های پایین می‌خریدند و اجناس خود را با گران‌ترین قیمت‌ها می‌فروختند؛[۱۸] همچنین وقتی کالای خود را می‌سنجیدند، بسیار دقت می‌کردند؛ اما اجناس دیگران را با بی‌توجهی و بی‌دقتی وزن می‌کردند.[۱۹] به‌گفته طبری مورخ قرن سوم و چهارم قمری، آن‌ها با این شیوه، زندگی مرفهی برای خود فراهم کرده بودند.[۲۰]
بت‌پرستی
براساس گزارش‌های مختلف، اصحاب ایکه از نعمت‌های طبیعی و محیطی بهره‌مند بودند؛ اما به‌جای سپاسگزاری از خداوند، به پرستش بت‌ها[۲۱] و عبادت درختان سرسبز روی آوردند؛[۲۲] همچنین منکر روز قیامت بودند.[۲۳]
دعوت حضرت شعیب(ع) و واکنش آن‌ها
طبق منابع تاریخی و تفسیری، با گسترش شرک و فساد میان اصحاب ایکه، خداوند حضرت شعیب(ع) را به‌سوی آنان فرستاد.[۲۴] حضرت شعیب(ع) مردم را به خداپرستی،[۲۵] تقوا و پرهیز از گناهان، اخلاص در عبادت، و اطاعت از فرمان‌های خداوند دعوت می‌کرد[۲۶] و از شرک و بت‌پرستی بازمی‌داشت.[۲۷]
او همچنین اصحاب ایکه را از کم‌فروشی پرهیز می‌داد[۲۸] و از فتنه و فساد،[۲۹] قتل،[۳۰] تعدّی به اموال و راهزنی برحذر می‌داشت.[۳۱] وی به قومش هشدار داد که اگر از گناهانشان توبه نکنند، گرفتار عذاب الهی خواهند شد.[۳۲]
در مقابل، به‌گفته ابن‌عباس، اصحاب ایکه در مسیرها می‌نشستند و با تبلیغات خود، شعیب(ع) را دشمن مردم و عامل انحراف دینشان معرفی می‌کردند.[۳۳] به‌نقل از اَلتّفسیرُ الْمنیر، آن‌ها با تهدید شعیب(ع) سعی می‌کردند موقعیتش را تضعیف و دعوتش را بی‌اثر کنند.[۳۴]
به گزارش منابع مختلف، اصحاب ایکه در برابر سخنان حضرت شعیب(ع) او را تکذیب کردند[۳۵] و دیوانه،[۳۶] دروغ‌گو،[۳۷] ساحر،[۳۸] و بشری مثل خود خواندند که فضیلتی بر آن‌ها ندارد.[۳۹]
هلاکت
اصحاب ایکه، علاوه‌بر تکذیب حضرت شعیب(ع)،[۴۰] به او می‌گفتند، اگر راست می‌گوید، سنگ‌های آسمانی بر آن‌ها فروریزد و آنان را به همان بلایی که تهدید می‌کند مبتلا سازد.[۴۱] پس از اتمام‌حجت، خداوند آن‌ها را به عذاب الهی گرفتار کرد.[۴۲]
به‌گفته منابع تفسیری و حدیثی، اصحاب ایکه به‌مدت هفت روز، گرفتار گرمای شدیدی شدند؛ به‌گونه‌ای که هیچ نسیمی بر شهر و سرزمینشان نمی‌وزید. سپس ابری ظاهر شد و آنان برای فرار از گرما به سایه آن پناه بردند؛ اما در همان لحظه، آتشی از آن ابر فرود آمد و همه را سوزاند.[۴۳]
پانویس
- ↑ ابن کثیر، البدایة و النهایة، بیروت، ج۱، ص۱۸۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۰.
- ↑ دشتی، «اصحاب ایکه» ص۳۸۶.
- ↑ طیب، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۶۹ش، ج۱۰، ص۸۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۴۱؛ زحیلی، التفسیر المنیر، ۱۴۱۱ق، ج۸، ص۲۸۹.
- ↑ تفسیر جوامع الجامع، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۷۰.
- ↑ دشتی، «اصحاب ایکه» ص۳۸۹. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۱؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۳۱۷؛ میبدی، کشف الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۷، ص۱۴۷.
- ↑ دشتی، «اصحاب ایکه» ص۳۸۹.
- ↑ ابن ابی حاتم، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۱۳، ص۷۷۴.
- ↑ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۷۱.
- ↑ خسروانی، تفسیر خسروی، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۲۸۹.
- ↑ خسروانی، تفسیر خسروی، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۲۸۹.
- ↑ دشتی، «اصحاب ایکه» ص۳۸۷.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار،۱۴۰۳ق، ج۱۲، ص۳۸۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۳؛ طیب، اطیب البیان، ۱۳۶۹ش، ج۱۰، ص۸۳؛ امین، تفسیر مخزن العرفان، ج۹، ص۲۴۸.
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۵۷.
- ↑ راوندی، قصص الأنبیاء(ع)، ۱۴۰۹ق، ص۱۴۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۳.
- ↑ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۳۲۶.
- ↑ النویری، نهایة الأرب، النویری، ۱۴۲۳ق، ج۱۳، ص۱۶۸؛ بیومی، دراسات تاریخیة من القرآن الکریم، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۹۱.
- ↑ شیبانی، نهج البیان،۱۴۱۳ق، ج۴، ص ۹۸.
- ↑ سبزواری، الجدید، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۱۰؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۲، ص۲۴۱.
- ↑ حسینی، انوار درخشان، ۱۳۸۰ق، ج۱۲، ص۷۶.
- ↑ النویری، نهایة الأرب، النویری، ۱۴۲۳ق، ج۱۳، ص۱۶۹.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۳۱۷.
- ↑ حسینی، انوار درخشان، ۱۳۸۰ق، ج۱۲، ص۷۶.
- ↑ النویری، نهایة الأرب، النویری، ۱۴۲۳ق، ج۱۳، ص۱۶۹.
- ↑ امین، تفسیر مخزن العرفان، ج۹، ص۲۸۴.
- ↑ ثقفی تهرانی، روان جاوید در تفسیر قرآن مجید، ۱۳۹۸ق، ج۴، ص۱۲۵.
- ↑ ابن کثیر، البدایة و النهایة، بیروت، ج۱، ص۱۸۵؛ جرجانی، جلاء الأذهان، ۱۳۷۸ق، ج۴، ص۲۶۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۳۱۸.
- ↑ زحیلی، التفسیر المنیر، ۱۴۱۱ق، ج۸، ص۲۸۹.
- ↑ زحیلی، التفسیر المنیر، ۱۴۱۱ق، ج۸، ص۲۸۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۴۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۳۱۷.
- ↑ زحیلی، التفسیر المنیر، ۱۴۱۱ق، ج۸، ص۲۸۹.
- ↑ جرجانی، جلاء الأذهان، ۱۳۷۸ق، ج۷، ص۹۷.
- ↑ اشکوری، تفسیر شریف لاهیجی، ۱۳۷۳ش، ج۳، ص۳۹۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۹.
- ↑ شاه‌عبدالعظیمی، تفسیر اثنی‌عشری، ۱۳۶۳ش، ج۱۲، ص۲۲۱.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار،۱۴۰۳ق، ج۱۲، ص۳۸۰؛ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۳۲۷؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۳۱۷.
یادداشت
- ↑ «ایکه» به‌معنای محلی است که درختان درهم‌پیچیده دارد که در فارسی از آن به «بیشه» تعبیر میکنیم (مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۱).
منابع
- ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار الصادر، ۱۳۸۵ق.
- ابن‌کثیر، حافظ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
- اشکوری، محمد بن علی، تفسیر شریف لاهیجی، تصحیح: جلال الدین محدث، تهران، دفتر نشر داد، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
- النویری، احمد بن عبدالوهاب، نهایة الأرب فی فنون الأدب، قاهره، دار الکتب و الثائق القومیة، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
- امین، نصرت بیگم، تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، بی‌جا، بی‌نا، چاپ اول، بی‌تا.
- ثقفی تهرانی، محمد، روان جاوید در تفسیر قرآن مجید، تهران، برهان، چاپ دوم، ۱۳۹۸ق.
- جرجانی، حسین بن حسن، جلاء الأذهان و جلاء الأحزان، تصحیح، جلال الدین محدث، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.
- حسینی همدانی، محمد، انوار درخشان در تفسیر قرآن، تهران، لطفی، ۱۳۸۰ق.
- دشتی، سید محمود، «اصحاب ایکه» در دانشنامه دائرة المعارف قرآن کریم(ج۳)، قم، مؤسسه بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
- زحیلی، وهبه، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، دمشق، دار الفکر، چاپ دوم، ۱۴۱۱ق.
- سبزواری، محمد، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
- شاه‌عبدالعظیمی، حسین، تفسیر اثنی عشری، تهران، نشر میقات، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، تصحیح: ابوالقاسم گرجی، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح: فضل‌الله یزدی طباطبایی، هاشم رسولی، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.
- طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، نشر اسلام، چاپ دوم، ۱۳۶۹ش.
- قطب الدین راوندی، سعید بن هبة الله، قصص الأنبیاء (للراوندی)، مصحح: غلامرضا عرفانیان یزدی، مشهد، مرکز پژوهش های اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- قطب، سید، فی ظلال القرآن، بیروت، دار الشروق، چاپ سی و پنجم، ۱۴۲۵ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، محقق، جمعى از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، قم، دار الکتاب الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
- مهران، محمد بیومی، دراسات تاریخیة من القرآن الكريم، بیروت، دار النهضة العربیة، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- میبدی، احمد بن محمد، کشف الاسرار و عدة الابرار (معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری)، تحقیق: علی‌اصغر حکمت، تهران، امیر کبیر، چاپ پنجم، ۱۳۷۱ش.
- ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم، ریاض، مکتبة نزار مصطفی البازُ چاپ سوم، ۱۴۱۹ق.
- خسروانی، علیرضا، تفسیر خسروی، تحقیق، محمدباقر بهبودی، تهران، كتابفروشی اسلامیه، چاپ اول، ۱۳۹۰ق.
- سيوطى، عبدالرحمن بن ابىبكر، الدر المنثور فى التفسير بالماثور، قم، كتابخانه عمومى حضرت آيت الله العظمى مرعشى نجفى( ره)، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- شیبانی، محمد بن حسن، نهج البیان عن کشف معانی القرآن، قم، نشر الهادی، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.