انحراف از قبله

مقالهٔ انحراف از قبله با مقالات ارتباط دارد.

انحراف از قبله اصطلاحی فقهی است، به این معنا که انسان عُرفاً به سمت کعبه نباشد. مسئلهٔ انحراف از قبله در منابع فقهی دربارهٔ اعمالی همچون نماز، حج، قربانی و احکام تَخَلّی (قضای حاجت) مطرح شده است.

فقیهان انحراف از قبله را در برخی عبادات مانند نماز موجب باطل‌شدن آن عبادات می‌دانند. همچنین طبق فتوای آنان، انحراف از قبله هنگام تخلّی (قضای حاجت) واجب است.

مفهوم و جایگاه

مسلمانان به کعبه یا جهتی که کعبه در آن قرار دارد قبله می‌گویند.^[۱] منظور از انحراف از قبله را چنین دانسته‌اند که انسان عرفاً^[۲] (نه با دقت عقلی و حقیقی)^[۳] رو به کعبه نباشد.^[۴]

فقیهان در بسیاری از تکالیف شرعیِ دین اسلام، مانند نماز، حج، قربانی، احکام تَخَلّی (قضای حاجت) و احکام اموات به موضوع روبه‌قبله بودن و نداشتن انحراف از آن پرداخته و رعایت‌نکردن آن را موجب باطل‌شدن برخی عبادات دانسته‌اند.^[۵]

به اعتقاد برخی عالمان، روبه‌قبله بودن و عدم انحراف از آن هنگام نماز، علاوه بر اطاعت از فرمان خدا، موجب وحدت بین مسلمانان است.^[۶]

برای اطلاعات بیشتر، اینها را هم ببینید: قبله و استقبال قبله

احکام فقهی انحراف از قبله

فقیهان انحراف از قبله را موجب باطل‌شدن بعضی اعمال عبادی دانسته و در برخی کارها آن را واجب یا حرام شمرده‌اند؛^[۷] از جمله:

اگر نمازگزار عمداً به‌قدری از قبله منحرف شود که نگویند رو‌به‌قبله است یا اینکه سرش را به چپ یا راست بگرداند، نمازش باطل است؛^[۸] ولی اگر انحراف از قبله سهواً بوده و کمتر از ۹۰ درجه باشد، نماز صحیح است.^[۹] انحراف مقدارِ کمِ سر نیز اشکالی ندارد.^[۱۰]

هنگام ذبح، باید جلوی بدنِ حیوان رو به قبله باشد،^[۱۱] در غیر این صورت، حیوان ذبح‌شده نجس می‌شود و خوردن آن حرام است؛^[۱۲] البته چنانچه از روی فراموشی یا ندانستن قبله، حیوان به‌طرف قبله ذبح نشود، ذبح صحیح است.^[۱۳] مستند این حکم را برخی روایات^[۱۴] و اجماع^[۱۵] دانسته‌اند.

انحراف از قبله هنگام تخلّی (قضای حاجت) واجب^[۱۶] و روبه‌قبله و پشت‌به‌قبله‌بودن در این حالت حرام است.^[۱۷]

هنگام طواف کعبه، واجب است شانۀ چپِ طواف‌کننده به طرف کعبه باشد^[۱۸] و عرفاً از آن منحرف نشود.^[۱۹]

پانویس

↑ راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن، ۱۴۰۴ق، ص۳۹۲؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۷، ص۳۲۰.
↑ محقق حلی، المعتبر، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۶۵؛ اردبیلی، مجمع الفائده،۱۴۱۶ق، ج۲، ص۵۷؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ق، ج۷، ص۳۲۹؛ روحانی، فقه الصادق، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۹۰.
↑ محقق حلی، المعتبر، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۶۵؛ اردبیلی، مجمع الفائده،۱۴۱۶ق، ج۲، ص۵۷؛ جواهر الکلام، ۱۳۶۲ق، ج۷، ص۳۲۹؛ روحانی، فقه الصادق، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۹۰.
↑ طوسی، الخلاف، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۲۹۵؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ق، ج۷، ص۳۲۸؛ حکیم، مستمسک العروة، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۱۷۶ تا ۱۷۹.
↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۱۰-۳۱۳؛ مشکینی، مصطلحات الفقه، ۱۳۹۲ش، ص۴۱۵.
↑ طباطبائی، تفسیر المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۳۷؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۴۱۵.
↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۱۰-۳۱۳؛ مشکینی، مصطلحات الفقه، ۱۳۹۲ش، ص۴۱۵.
↑ برای نمونه رجوع کنید به طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۷-۹؛ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۶۱۷.
↑ برای نمونه رجوع کنید به طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۹؛ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۶۱۷؛ «برگشتن و انحراف بدون عذر از قبله»، سایت رسمی آیت الله سیستانی.
↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۶۱۸.
↑ مفید، المقنعه، ۱۴۱۰ق، ص۴۱۹؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ق، ج۳۶، ص۱۱۰؛ توضیح المسائل (محشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۵۷۳، مسئله ۲۵۹۴.
↑ تبریزی، استفتاءات جدید، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۹۸.
↑ طوسی، الخلاف، ۱۴۱۸ق، ج۸، ص۳۱۹؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۶۰؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ق، ج۳۶، ص۱۱۱ و ۱۱۲؛ توضیح المسائل (محشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۵۷۳، مسئلهٔ ۲۵۹۴.
↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۲ق، ج۱۴، ص۱۵۲-۱۵۳.
↑ طوسی، الخلاف، ۱۴۱۸ق، ج۶، ص۵۰؛ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ق، ج۳۶، ص۱۱۰.
↑ میرداماد، شارع النجاة، ۱۴۲۶ق، ص۳۰۱.
↑ طوسی، النهایه، ۱۴۰۰ق، ج۱، ص۹ و ۱۰؛ علامه حلی، قواعد الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸۰؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۸.
↑ خمینی، منتخب مناسک حج، ۱۴۲۶ق، ص۱۴۲.
↑ محمودی، مناسک حج (محشّٰی)، ۱۴۲۹ق، ص۲۹۸.

منابع

اردبیلی، مجمع الفائدة و البرهان، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۶ق.
«برگشتن و انحراف بدون عذر از قبله»، سایت رسمی آیت الله سیستانی، تاریخ بازدید: ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.
بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین،، توضیح المسائل (محشّی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
تبریزی، جواد، استفتائات جدید، قم، دار الصدیقة الشهیدة، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، آل البیت، ۱۴۱۲ق.
حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۴ق.
خمینی، سید روح اللّٰه، منتخب مناسک حج، قم، نشر مشعر، چاپ دوم، ۱۴۲۶ق.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، نشر الکتاب، ۱۴۰۴ق.
روحانی، محمدصادق، فقه الصادق(ع)، قم، دار الکتاب، ۱۴۱۳ق.
شهید ثانی، زین‌الدین، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، معارف اسلامی، ۱۴۱۶ق.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی (المحشّٰی)، گردآورنده: محسنی سبزواری، احمد، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، به کوشش خراسانی و دیگران، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۸ق.
طوسی، محمد بن حسن، النهایه، به کوشش آقا بزرگ تهرانی، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۰ق.
علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعدالاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۳ق.
محقق حلی، جعفر بن حسن، المعتبر، قم، مؤسسه سید الشهداء، ۱۳۶۳ش.
محمود، عبدالرحمن، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، قاهره، دارالفضیلة، ۱۴۱۹ق
محمودی، محمدرضا، مناسک حج (محشّٰی)، تهران، نشر مشعر، ۱۴۲۹ق.
مشکینی، علی، مصطلحات الفقه، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۲ش.
مفید، المقنعه، قم، موسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۰ق.
میرداماد، محمّدباقر، شارع النجاة فی أحکام العبادات، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۶ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۳۶۲ش.

[1] راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن، ۱۴۰۴ق، ص۳۹۲؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۷، ص۳۲۰.

[2] محقق حلی، المعتبر، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۶۵؛ اردبیلی، مجمع الفائده،۱۴۱۶ق، ج۲، ص۵۷؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ق، ج۷، ص۳۲۹؛ روحانی، فقه الصادق، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۹۰.

[3] محقق حلی، المعتبر، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۶۵؛ اردبیلی، مجمع الفائده،۱۴۱۶ق، ج۲، ص۵۷؛ جواهر الکلام، ۱۳۶۲ق، ج۷، ص۳۲۹؛ روحانی، فقه الصادق، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۹۰.

[4] طوسی، الخلاف، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۲۹۵؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ق، ج۷، ص۳۲۸؛ حکیم، مستمسک العروة، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۱۷۶ تا ۱۷۹.

[5] طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۱۰-۳۱۳؛ مشکینی، مصطلحات الفقه، ۱۳۹۲ش، ص۴۱۵.

[6] طباطبائی، تفسیر المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۳۷؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۴۱۵.

[7] طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۱۰-۳۱۳؛ مشکینی، مصطلحات الفقه، ۱۳۹۲ش، ص۴۱۵.

[8] برای نمونه رجوع کنید به طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۷-۹؛ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۶۱۷.

[9] برای نمونه رجوع کنید به طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۹؛ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۶۱۷؛ «برگشتن و انحراف بدون عذر از قبله»، سایت رسمی آیت الله سیستانی.

[10] بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۶۱۸.

[11] مفید، المقنعه، ۱۴۱۰ق، ص۴۱۹؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ق، ج۳۶، ص۱۱۰؛ توضیح المسائل (محشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۵۷۳، مسئله ۲۵۹۴.

[12] تبریزی، استفتاءات جدید، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۹۸.

[13] طوسی، الخلاف، ۱۴۱۸ق، ج۸، ص۳۱۹؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۶۰؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ق، ج۳۶، ص۱۱۱ و ۱۱۲؛ توضیح المسائل (محشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۵۷۳، مسئلهٔ ۲۵۹۴.

[14] حرعاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۲ق، ج۱۴، ص۱۵۲-۱۵۳.

[15] طوسی، الخلاف، ۱۴۱۸ق، ج۶، ص۵۰؛ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ق، ج۳۶، ص۱۱۰.

[16] میرداماد، شارع النجاة، ۱۴۲۶ق، ص۳۰۱.

[17] طوسی، النهایه، ۱۴۰۰ق، ج۱، ص۹ و ۱۰؛ علامه حلی، قواعد الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸۰؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۸.

[18] خمینی، منتخب مناسک حج، ۱۴۲۶ق، ص۱۴۲.

[19] محمودی، مناسک حج (محشّٰی)، ۱۴۲۹ق، ص۲۹۸.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]