 | کتابشناسی یا ارجاعات این مقاله ناقص است. میتوانید با اصلاح نحوهٔ ارجاع به منابع بر طبق شیوهنامهٔ ارجاع به منابع، به ویکیشیعه کمک کنید. |
حسین بن جمال الدین محمد خوانساری، معروف به محقق خوانساری (۱۰۱۶-۱۰۹۸ق/۱۶۰۷-۱۶۸۷م) از فقهای مکتب فقهی اصفهان و حکیم شیعی در دوره صفوی که در دانش فلسفه و حکمت مهارت داشت.
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | حسین بن جمال الدین محمد خوانساری |
| لقب | محقق خوانساری |
| تاریخ تولد | ۱۰۱۶ق |
| تاریخ وفات | ۱۰۹۸ق در ۸۲ سالگی |
| محل دفن | قبرستان تخت فولاد، تکیه آقا حسین خوانساری |
| شهر وفات | اصفهان |
| خویشاوندان سرشناس | آقا جمال خوانساری(پسر) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | میرفندرسکی، سلطان العلماء و محقق سبزواری |
| شاگردان | سید نعمت الله جزایری |
| محل تحصیل | مدرسه خواجه ملک اصفهان |
| اجازه روایت از | محمدتقی مجلسی |
| اجازه روایت به | محمدحسن حر عاملی |
| تألیفات | مشارق الشموس فی شرح الدروس، الرساله فی مقدمةالواجب |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| اجتماعی | نیابت شاه سلیمان صفوی در برخی از سفرها |
او در آغاز به کلام و فلسفه گرایش داشت، ولی بعدها به فقه و اصول علاقمند شد و در این رشته شهرت یافت و سرآمد شد.
خوانساری در ۱۰۹۸ق یا ۱۱۰۰ق در ۸۲ یا ۸۴ سالگی در اصفهان درگذشت و در قبرستان تخت فولاد اصفهان، نزدیک قبر بابا رکن الدین مدفون گردید، که این بخش از قبرستان تخت فولاد، به تکیه آقا حسین خوانساری معروف شده‌است.
زندگینامه
آقاحسین خوانساری در خوانسار به دنیا آمد.[۱] پیش از رسیدن به سن بلوغ، به قصد کسب معارف و علوم اسلامی به اصفهان رفت و در مدرسه خواجه‌ملک، به تحصیل پرداخت. در اصفهان از درس استادان بسیاری استفاده کرد و به همین جهت خود را «تلمیذ البشر» می‌نامید.
او را به دلیل مهارت در علوم اسلامی، «پشتوانه اهل علم[۲] و «استاد الکل فی الکل» خوانده‌اند.[۳]
شاه سلیمان صفوی جُبّه (لباسی بلند و بی آستین برای پوشیدن روی دیگر لباس‌ها)گران‌بهای خود را برای او فرستاد و در یکی از سفرها نیابت سلطنت و رسیدگی به کارهای کشوری را به وی واگذار کرد. وی تولیت جده صاحبقرانی اصفهان را بر عهده داشت.[۴]
اساتید
- میرفندرسکی؛ خوانساری علوم عقلی را نزد وی فرا گرفت.
- محمدتقی مجلسی؛ او استاد علوم نقلی آقا حسین خوانساری بود و به وی اجازه روایت داد.[۵]
- سید حسین اصفهانی، سلطان العلماء،
- محقق سبزواری مؤلف کتاب الذّخیره؛ از او دوازه سال کسب علم کرد و اجازه روایت دریافت نمود.[۶]
- حیدر بن محمد خوانساری نویسنده زبدة التصانیف
شاگردان
وی شاگردان بسیاری داشت چنان که گفته شده اکثر علماى ایران از شاگردان او هستند.[۷] برخی از شاگردان او عبارتند از:
- آقاجمال‌الدین محمد (فرزند وی).[۸]
- آقارضی‌الدین محمد (فرزند دیگر وی).[۹]
- محمد صالح خاتون آبادی که مدت ۲۰ سال نزد او شاگردی کرد.[۱۰]
- میرزای شیروانی شارح و مُحَشّی معالم الاصول؛
- شیخ جعفر قاضی؛
- سید نعمت‌الله جزایری؛
- محمد بن عبدالفتاح تنکابنی معروف به «سراب».
- ملا علیرضا شیرازی که شاعری فاضل بود و «تجلّی» تخلص می‌کرد.
- میرزا فخرالدین خراسانی حکیم؛[۱۱]
- میرزا عبدالله افندی، مؤلف ریاض‌العلماء که به گفته خود، شرح اشارات را نزد او خوانده است.
- محمد بن حسن شیروانی[۱۲]
- محمدحسن حر عاملی؛ صاحب امل الآمل. او از آقا حسین اجازه روایات دارد.[۱۳]
آثار
آقاحسین خوانساری نویسنده‌ای پرکار بود و آثاری فراوان نگاشت.
الف آثار چاپی:
- مشارق الشموس فی شرح الدروس. کتاب معروف او در فقه، که شرحی است بر کتاب الدروس الشرعیه نوشته شهید اول ابوعبدالله محمدبن مکی عاملی (۷۳۴-۷۸۴ق/۱۳۳۴-۱۳۸۲م). این کتاب ناتمام است و آقاحسین موفق نشده است، شرح مبحث اخبار ائمه و گفتارهای فقیهان امامی در هر مبحث را به اتمام برساند.[۱۴] این کتاب به گفته صاحب روضات‌الجنات از لحاظ کثرتِ تحقیقات، کم‌نظیر است.[۱۵] این کتاب ۲ بار در ۱۳۰۵ و ۱۳۱۱ق/۱۸۸۸ و ۱۸۹۳م در تهران چاپ شده است.
- تعلیقه بر حاشیه محقق سبزواری. تهران، ۱۳۱۷ق/۱۸۹۹م.
- الرسالة فی مقدمةالواجب، ایران، ۱۳۱۷ق/۱۸۹۹م.
ب آثار خطی:
- حاشیه اشارات
- حاشیه بر الهیات شفا
- رساله اجماع
- انشاء درباره حرمت شراب
- انشاء در تعریف بهار
- تعریف سخن؛
- رساله در خمس
- حاشیه بر شرح تجرید علامه حلی
- حاشیه بر مطول
- شبهه طفره
- حل شک در تقسیم جسم تا بی‌نهایت
- حاشیه بر محاکمات
- حاشیه بر مختصر الاصول
- فایده درباره علم باری تعالی
- تعلیقه بر حاشیه قدیم علامه دوانی.[۱۶]
- معالم الفقه؛[۱۷]
- ترجمه قرآن کریم؛
آثار خطی او به‌طور گسترده‌ای در کتابخانه‌های ایران موجود است و کمتر کتابخانه‌ای است که چند اثر از او را نداشته باشد.
ازجمله این کتابخانه‌ها می‌توان موارد ذیل را برشمرد: [۱۸]
- کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران
- کتابخانه ملی تهران
- کتابخانه ملی ملک
- کتابخانه خانقاه نعمت‌اللهی
- کتابخانه سپهسالار (سابق)
- کتابخانه شورای ملی (سابق)
- کتابخانه رشت
- کتابخانه آخوند (همدان)
- کتابخانه وزیری (یزد)
- کتابخانه فیضیه
- کتابخانه آیت‌الله مرعشی
- کتابخانه مسجد گوهرشاد
- کتابخانه آستان قدس رضوی، دانشکده ادبیات (مشهد)
ج آثار منسوب:
- المائدةالسلیمانیة، به فارسی، در خوردنیها و نوشیدنیها برای شاه سلیمان صفوی
- ترجمه صحیفه سجادیه به فارسی
- رساله در جبر و اختیار
- جواهر و اعراض
- شرح کافیه ابن‌حاجب
- شرح هیأت فارسی قوشجی
- رساله در شبهه ایمان و کفر
- رساله در شبهه استلزام
- رساله در تشکیک
- ترجمه کتاب نهج‌الحق علّامه حلّی به فارسی برای شاه‌سلیمان صفوی
- تفسیر سوره فاتحه
- حاشیه بر شرح حکمة‌العین.
ازدواج و فرزندان
خوانساری با خواهر استادش، محقق سبزواری ازدواج کرد.[۱۹] او دو فرزند در زمره عالمان دارد:
- آقا محمد خوانساری مولف تتمیم مشارق الشموس فی شرح الدروس که شرحی است بر دو باب از کتاب پدرش. وی متوفای ۱۱۱۳ق می باشد.[۲۰]
- آقا جمال الدین متوفای ۱۱۲۱ق.
درگذشت
وفاتش در ۱ رجب سال ۱۰۹۸ق[۲۱] یا ۱۱۰۰ق[۲۲] در اصفهان بوده‌است و در قبرستان تخت فولاد اصفهان، نزدیک قبر بابا رکن الدین مدفون گردید. شاه سليمان براى او بقعه عالى بنا كرد.[۲۳] آقا جمال‌الدین خوانساری وآقا رضی‌الدین خوانساری، پسران وی نیز در همانجا مدفون هستند، که به تکیه آقا حسین خوانساری (تکیه خوانساری‌ها) معروف شده‌است.
بزرگداشت
در شهريور سال ۱۳۷۸ ش كنگره اى سه روزه در بزرگداشت مرحوم خوانسارى برگزار شد. نشست‌های این کنگره در شهرهای قم، اصفهان و خوانسار بوده است. [۲۴]
پانویس
- ↑ خوانساری٬ روضات الجنات فی أحوال العلماء و السادات، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۳۵۰
- ↑ افندی اصفهانی، ریاض‌العلماء، ص ۵۷.
- ↑ خوانساری٬ روضات الجنات فی أحوال العلماء و السادات، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۳۵۰
- ↑ آزاد کشمیری، نجوم السماء فى تراجم العلماء٬ ۱۳۸۷، ج۱، ص۱۱۳
- ↑ خوانساری٬ روضات الجنات فی أحوال العلماء و السادات، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۳۵۳
- ↑ آزاد کشمیری، نجوم السماء فى تراجم العلماء٬ ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۱۱۳
- ↑ آزاد کشمیری، نجوم السماء فى تراجم العلماء٬ ۱۳۸۷، ج۱، ص۱۱۳
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۳۵۲.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ج۲، ص۳۵۲.
- ↑ جناب٬ رجال و مشاهیر اصفهان، ۱۳۸۵ ٬ ص۲۳۵
- ↑ جناب رجال و مشاهیر اصفهان، ۱۳۸۵ش، ص۲۳۵
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۳۵۲.
- ↑ آزاد کشمیری، نجوم السماء فى تراجم العلماء٬ ۱۳۸۷، ج۱، ص۱۱۳
- ↑ غروی حایری، جامع‌الرواة، ج۱، ص۲۳۵.
- ↑ محمدباقر خوانساری، روضات‌الجنات، ج۲، ص۳۵۲.
- ↑ آزاد کشمیری، نجوم السماء فى تراجم العلماء٬ ۱۳۸۷، ج۱، ص۱۱۴
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذريعة إلى تصانيف الشيعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۱، ص۲۰۱
- ↑ کتابخانه مشهد، فهرست خطی، ۱/۲۶۶، ۳۶۳،۷۱۰، ۷۱۱، ۷۲۳؛ آخوند همدان، فهرست خطی، صص ۱۰۱-۱۰۲، ۱۸۷، ۲۲۸؛ آستان‌قدس، فهرست، ۵/۶۱۴-۶۱۵، ۶/۴۹-۵۰، ۹/۳۰۳-۳۰۴؛ آصفیه، فهرست خطّی، ۳/۴۷۶؛ اهدایی مشکوة، فهرست خطی، ۳/۲۲۸-۲۲۹، ۲۴۲-۲۴۳؛ آیت‌الله مرعشی، فهرست خطی، ۱/۲۴۲-۲۴۳، ۴/۲۱۰؛ برکلمان، ذیل، ۲/۵۹۰؛ جامع گوهرشاد، فهرست خطی، ۱/۱۰۸-۱۰۹؛ خانقاه نعمت‌اللهی، فهرست خطی،ص۱۹۹-۲۰۰؛ دانشکده ادبیات مشهد، فهرست خطی، صص ۲۲۶-۲۲۷؛ سپهسالار (سابق)، فهرست خطی ۴/۱۸۲-۱۸۳، ۲۳۸؛ شورای ملی (سابق)، فهرست خطی، صص ۴۳۲، ۵/۱۰۴-۱۰۸، ۱۶۶-۱۷۴، ۱۹۲-۱۹۷، ۶/۲۰-۲۱، ۷/۳۵۳، ۹ (۱)/۴۲۰، ۹ (۲) ۵۱۴-۵۱۵، ۱۱/۲۴۵-۲۴۶، ۱۲/۲۱-۲۲، ۱۱۰، ۱۱۷، ۱۳/۲۰۰-۲۰۱، ۱۹/۳۳۲؛ فیضیه، فهرست خطی، ۱/۸۵، ۲۴۶؛ کتابخانه رشت و همدان، فهرست خطی، صص ۱۱۱۱، ۱۳۱۳، ۱۳۵۹؛ کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد، فهرست خطی، ۱۶/۳۳۹-۳۴۰، ۳۴۲-۳۳۴، ۳۵۴، ۳۵۹، ۴۲۵، ۴۳۰، ۵۷۴، ۶۴۵، ۶۴۸، ۱۷/۱۲۴، ۵۲۴؛ کتابخانه مرکزی، فهرست خطی، ۷/۹۱، ۴۸۰، ۶۱۰، ۸/۱۵۳، ۳۷۵، ۵۵۴، ۶۰۱، ۶۱۰، ۶۱۶، ۹/۱۱۹۱، ۱۲۱۵، ۱۳۶۳، ۱۴۰۱، ۱۴۱۱، ۱۱/۲۲۹۶، ۱۳/۳۳۵۰-۳۳۵۱، ۱۴/۳۶۷۶؛ مشار، خانبابا، فهرست چاپی عربی، ۱۹۳، ۲۹۴-۲۹۵، ۴۵۲، ۴۷۶، ۸۴۵؛ ملی تهران، فهرست خطی، ۷/۸۱، ۳۱۱، ۸/۹۹، ۱۴۵-۱۴۶، ۳۸۵، ۹/۱۸، ۱۰/۵۷۶؛ ملی ملک، فهرست خطی، ۲۲۴، ۲۴۴؛وزیری یزد، فهرست خطی، ۱/۱۸۲-۱۸۳، ۲/۵۶۹، ۴/۱۳۱۷، ۱۴۰۵.
- ↑ جناب٬ رجال و مشاهیر اصفهان، ۱۳۸۵ ٬ ص۲۳۴
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ۱۴۳۰ق، ج۹، ص۲۷۳
- ↑ مهدوی، اعلام اصفهان، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۷۴۸.
- ↑ آزاد کشمیری، نجوم السماء فى تراجم العلماء٬ ۱۳۸۷، ج۱، ص۱۱۴
- ↑ جناب٬ رجال و مشاهیر اصفهان، ۱۳۸۵ ٬ ص۲۳۷
- ↑ زمانی، هيئت و نجوم اسلامى، ۱۳۷۸ش، ج۴، ص۲۱۱.
منابع
- افندی اصفهانی، عبدالله، ریاض‌العلماء، قم، مکتبة آیه‌الله‌المرعشی، ۱۴۰۱ق،
- آقابزرگ تهرانی، محمدحسن، الذريعة إلى تصانيف الشيعه، لبنان، دارالاضواء، چ۱، ۱۴۰۳ق.
- همو، طبقات اعلام الشیعه، لبنان، دار احیاء التراث العربی، چ۱، ۱۴۳۰ق.
- آزاد کشمیری، محمدعلی، نجوم السماء فى تراجم العلماء٬ تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، چ۱، ۱۳۸۷ش.
- جناب٬ علی٬ رجال و مشاهیر اصفهان، تصحیح رضوان پورعصار٬ اصفهان٬ سازمان فرهنگى تفريحى شهردارى اصفهان۱۳۸۵٬ش.
- خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، بیروت، دارالکتب‌العربیه، ۱۳۹۰ق.
- زمانی، علی، هيئت و نجوم اسلامى، قم، موسسه امام صادق، ۱۳۷۸چ۱، ش.
- غروی حایری، محمدعلی، جامع‌الرواة، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ق.