آقا جمال خوانساری
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | جمال الدّین محمد بن حسین بن محمد خوانساری |
| لقب | آقا جمال خوانساری |
| تاریخ وفات | ۱۱۲۵ق |
| محل دفن | قبرستان تخت فولاد |
| شهر وفات | اصفهان |
| خویشاوندان سرشناس | محقق خوانساری(پدر) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | محقق خوانساری • محمد باقر سبزواری |
| شاگردان | آقا محمد اکمل اصفهانی • ملا رفیع مشهدی • میرکبیر |
| اجازه روایت از | محمدتقی مجلسی |
| تألیفات | کلثوم ننه • رساله‌های جداگانه‌ای در ابواب فقه • ترجمه و حواشی کتاب‌های فقهی و کلامی |
| سایر | ریاست حوزه تدریس اصفهان |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | ارتباط و مشاوره به شاهان صفوی |
| اجتماعی | منصب قضاوت |
محمد بن حسین بن جمال‌الدّین خوانساری معروف به آقا جمال خوانساری (درگذشت ۱۱۲۵ق)، از شاگردان مجلسی اول و از علمای شیعه در قرن دوازدهم قمری بود. از وی آثاری در علوم مختلف از جمله فقه و کلام بر جای مانده است، کتاب کلثوم ننه اثر او است. آقا محمداکمل اصفهانی (پدر وحید بهبهانی) و ملا رفیع مشهدی از شاگردان او بوده‌اند.
نسب، نام و درگذشت
آقا جمال فرزند آقاحسین خوانساری است. تاریخ تولد وی در دست نیست اما با توجه اشاره افندی اصفهانی به اقامت پدرش، در اصفهان[۱]، می‌توان از آن شهر به عنوان زادگاه وی سخن گفت. نصرآبادی[۲] و محمدباقر خوانساری[۳] از مهاجرت آقاحسین در آغاز جوانی و پیش از بلوغ به اصفهان سخن گفته‌اند. نام وی محمد و شهرت وی آقا جمال است. وی در ۲۶ رمضان در سال ۱۱۲۵ق درگذشت.[۴] او را در آرامگاه پدرش، که به وسیله شاه سلیمان صفوی در تخت فولاد اصفهان ساخته شده بود، به خاک سپردند.[۵]
تحصیلات
آقا جمال خوانساری، در حوزه علمیه اصفهان نزد پدرش آقاحسین خوانساری و دایی‌اش محقق سبزواری نویسنده ذخیرة المعاد فی شرح الارشاد و محمدتقی مجلسی درس خواند و سپس در همان‌جا به تدریس علوم عقلی و نقلی پرداخت.
آقاجمال از علمای طراز اول و مدرّسان برجسته آن دوران اصفهان شمرده می‌شد و ریاست حوزه تدریس اصفهان را بر عهده داشت.[۶] علمایی چون آقا محمداکمل اصفهانی، پدر وحید بهبهانی ،جعفر بن حسین خوانساری (میر کبیر) و ملا رفیع مشهدی از شاگردان وی بودند.
مقام روایی
گفته شده که از محمدتقی مجلسی اجازه نقل حدیث داشته است.[۷] اردبیلی او را دارای مقامی بلند و از راویان فقه خوانده است.[۸] شیخ یوسف بحرانی صاحب الحدائق الناضرة او را از مشایخ خود در نقل حدیث برشمرده است.[۹]
آثار
آقا جمال دارای آثار است که برخی از آنها به چاپ رسیده و تقریباً همه آنها در کتابخانه‌های ایران (و بعضاً بیرون از ایران) موجود است. این آثار عبارتند از: عقایدالنساء یا کلثوم ننه، کتابی طنزآمیز در نقد دینداری عامیانه و باورهای خرافی رایج میان زنان در دوره صفویه است. این کتاب قدیمی‌ترین سند مکتوب درباره اخلاق، آداب و رسوم زنان عامی ایران است. خرافه‌ستیزی، انگیزه تالیف بوده است. کتاب به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی و ترکی آذربایجانی ترجمه شده است.[۱۰] دیگر آثار او عبارت است از:
- اصول الدّین
- اعتقادات
- تاج التّراجم یا موائدالرّحمن
- ترجمه «الفصول المختارة من العیون و المحاسن» نوشته سید مرتضی
- ترجمه مفتاح الفلاح نوشته شیخ بهایی
- الشرح الجريد للتجريد الجمالية لآقا جمال الخوانساري [۱۱]
- التعليقات علی شرح اللمعة الدمشقيه[۱۲]
- حاشیة علی شرح المختصر الحاجبی (جمال الدين عثمان بن عمر المعروف بابن الحاجب المالكي المتوفى ۶۴۶ ق) [۱۳]
- حاشیة علی الشفاء
- ترجمه و شرح غررالحکم آمدی
- ردیّه بر «رساله ابطال الزمان الموهوم» تألیف محقق داماد [۱۴]
- رساله در جبر و اختیار
- رسالة فی صلوةالجمعة
- رسالة فی الطینة
- رسالة فی کراهة العادات و انها باعتبار وصفها لا بذاتها
- رساله در نیت
- منشآت.
فعالیت اجتماعی -سیاسی
آقا جمال خوانساری نزد شاهان صفوی منزلت ویژه‌ای داشت. مشاوره او در مراسم بر تخت‌نشستن شاه سلطان‌حسین صفوی، برای انتخاب شیخ‌الاسلام، منجر به انتخاب میرمحمدصالح خاتونآبادی در سال ۱۱۱۵ق در اصفهان شد؛ ایشان به همراه محمدباقر خاتونآبادی، سلطان‌حسین را در سفر به مشهد در ۱۱۱۹ق همراهی کردند و در دادن خلعت به او در ۱۱۲۰ق نقش داشت.[۱۶] او همچنین مدتی منصب قضاوت را بر عهده داشت[۱۷] و بر پیکر علامه مجلسی نماز گزارد.[۱۸]
برخی از شاهان صفوی، ترجمه یا شرح برخی از کتب عربی او را درخواست می‌کردند.[۱۹] و گاهی پرسش‌های فقهی و اعتقادی را با او در میان می‌گذاشتند؛ که در پاسخ به آنها رسائلی توسط ایشان تألیف گردید. رساله خمس و رساله مزار و ترجمه و شرح غرر الحکم و درر الکلم (کتاب) به دستور شاه سلطان حسین صفوی از این نمونه است. [۲۰]
پانویس
- ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۵۷.
- ↑ نصرآبادی، تذکره نصرآبادی، ۱۳۷۹ش، ص۲۲۱.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، مکتبة اسماعیلیان، ج۲، ص۳۵۰.
- ↑ قمی، وقایع الایام، ۱۳۸۹ش، ص۸۹.
- ↑ حر عاملی، امل‌الآمل، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۵۷.
- ↑ مهدوی، تذکرةالقبور، ۱۳۴۹ش، ص۲۳۸.
- ↑ تنکابنی، قصص‌العلماء، اسلامیه، ص۲۶۵.
- ↑ اردبیلی، جامع‌الرّواه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۶۴.
- ↑ بحرانی، لؤلؤه البحرین، مؤسسه آل‌البیت، ص۹۰.
- ↑ خوانساری، کلثوم ننه، انتشارات مروارید، ص۲۴.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۶، ص۶۴.
- ↑ آقاجمال خوانساری، محمد بن حسین، التعلیقات علی شرح اللمعة الدمشقیه، قم، المدرسة الرضويه، ۱۳۶۴ش.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۶، ص۷۵.
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۱، ص۶.
- ↑ جعفریان، رسول، «سوال از حکم استفاده از قبله‌نمای دست ساخت در دوره صفوی»، خبرگزاری خبرآنلاین، بایگانی شده از نسخه اصلی.
- ↑ جعفریان، دوازده رساله فقهی، ۱۳۸۱ش، ص۶۸۰؛ خاتونآبادی، وقایع السنین و الاعوام، ۱۳۵۲ش، ص۵۵۰.
- ↑ تنکابنی، قصص العلما، اسلامیه، ص۳۲۹.
- ↑ روضاتی، دوگفتار، ۱۳۸۱ش، ص۶۱.
- ↑ خوانساری، شرح غررالحکم، ۱۳۶۶ش، ص۲۱.
- ↑ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۳۷۶.
منابع
- اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرّواة، بیروت، دار الأضواء، ۱۴۰۳ق.
- افندی اصفهانی، میرزاعبدالله، ریاض العلماء، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی، ۱۴۰۱ق.
- بحرانی، یوسف، لؤلؤة البحرین، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم، قم، مؤسسه آل البیت، بی‌تا.
- تنکابنی، میرزا محمد، قصص العلماء، تهران، اسلامیة، بی‌تا.
- جعفریان، رسول، داوزده رساله فقهی درباره نماز جمعه در روزگار صفوی، قم، انتشارات انصاریان، ۱۳۸۱ش.
- حر العاملی، محمد بن حسن، امل الآمل، به کوشش احمد حسینی، قم، دار الکتب الاسلامی، ۱۳۶۲ش.
- حسینی خاتونآبادی، عبدالحسین، وقایع السنین و الاعوام، به تصحیح محمد باقر بهبودی، تهران، انتشارات اسلامیة، ۱۳۵۲ش.
- خوانساری، آقاجمال، شرح محقق بارع جمال الدین محمد خوانساری بر غررالحکم و دررالکلم، تصحیح جلال الدین حسینی ارموی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۶۶ش.
- خوانساری، آقاجمال، کلثوم ننه، تهران، انتشارات مرواید، بی‌تا.
- خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، قم، اسماعیلیان، بی‌تا.
- روضاتی، محمدعلی، دو گفتار پیرامون گوشه‌هایی از احوال و آثار علماء بزرگ خوانسار مهاجر به اصفهان و سیری در اجازه‌نامه‌ها، قم، کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران، ۱۳۷۸ش.
- طهرانی، آقا بزرگ، الذریعه، ناشر: اسماعيليان قم و كتابخانه اسلاميه تهران، ۱۴۰۸ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، نجف، المطبعة المرتضویة، ۱۳۴۹ق.
- مهدوی، مصلح الدین، تذکرة القبور، اصفهان، انتشارات ثقفی، ۱۳۴۹ش.
- نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره نصرآبادی، به کوشش احمد مدقق یزدی، یزد، دانشگاه یزد، ۱۳۷۹ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام