قزلباش (افغانستان)

قزلباش، یکی از اقلیت‌های قومی شیعه‌مذهب در افغانستان. بیشتر قزلباش‌ها ترک‌تبارند و در مناطق مختلف افغانستان پراکنده‌اند، اما شمار زیادی از آنها در چنداول کابل ساکن‌اند. قزلباش‌ها برخلاف بیشتر اهالی شیعه افغانستان، از ابتدا شهرنشین بوده‌اند.

پیشینه

قزلباش‌های افغانستان، گروهی از بازماندگان سپاه قزلباشند که به فرمان نادرشاه افشار، قندهار را فتح کردند و سپس در قندهار و کابل و هرات ماندگار شدند. برخی منابع، پیشینه قزلباش‌های افغانستان را به زمان شاه اسماعیل اول صفوی رسانده‌اند که عده‌ای از قزلباش‌ها با شاهزادگان و امیران صفوی که به حکومت بخش‌هایی از افغانستان فعلی منصوب می‌شده‌اند، به آنجا رفته و در مناطق مختلف ساکن می‌شده‌اند.

دین و مذهب

قزلباش‌ها همواره مسلمان و شیعی‌مذهب بوده‌اند، تا آنجا که در محل‌های اقامت آنان، کلمه قزلباش مترادف با کلمه شیعه به کار می‌رفته است.

امیرعبدالرحمان خان تلاش بسیاری کرد تا قزلباش‌ها را به قبول مذهب تسنن وادارد، اما جز تعداد اندکی که مذهب حنفی را از روی تقیه پذیرفتند، بقیه در مذهب شیعه ماندند.

پراکندگی جغرافیایی

قزلباشان افغانستان بیشتر در هرات، غزنی، کابل، پیشاور، مزار شریف، جلال‌آباد، قندوز، قندهار و... ساکن‌اند. محله‌های چنداول، چوب‌فروشی، علیرضاخان، حیدرخان، وزیرآباد، افشار، نانک‌چی و قلعه مرادخانی نیز قزلباش‌نشین‌اند.

جمعیت

منابع مختلف، شمار قزلباشان افغانستان را از ۲۰ هزار خانوار تا ۳۰۰ هزار نفر نوشته‌اند. منابع دیگری نیز تعداد قزلباشان افغانستان را ۴۰ هزار، ۱۲۵ هزار، ۲۰۰ هزار تن دانسته‌اند و برخی دیگر، تعداد جمعیت فعلی قزلباشان افغانستان را یک میلیون تن نوشته‌اند.

زبان و نژاد

قزلباشان در گذشته غالباً ترک‌زبان بوده‌اند اما در افغانستان امروز به زبان فارسی دری سخن می‌گویند. آنها از طایفه‌های مختلفی مانند ترک‌ها، ترکمن‌ها، کردها و لرها بوده‌اند.

جایگاه اجتماعی

سواد و آموزش

سطح سواد در میان قزلباش‌های افغانستان بیش از دیگر گروه‌های قومی است و از نظر معیشت و درآمد نیز وضعیت مناسبی دارند.

مشاغل

قزلباشان شهرنشین، اغلب به مشاغل اداری و بازاری مشغول‌اند و روستایی‌ها نیز به زراعت، دامداری یا تجارت می‌پردازند.

مشاوران تیمورشاه درانی

تیمورشاه درانی، دومین پادشاه سلسله ابدالی، که زبان فارسی و رفتار و آداب ایرانی در دربارش معمول بود، در اواخر قرن دوازدهم هجری، مشاوران و خدمتگزاران دربار را از میان قزلباش‌ها برگزید. پس از آن نیز بسیاری از قزلباشان به کارهای دولتی و اداری مانند صندوق‌داری، مستوفی‌گری و منشی‌گری مشغول بودند. شماری دیگر نیز مشغول کارهای صنعتی و بازرگانی بودند.