نبش قبر: تفاوت میان نسخه‌ها
Sultanmoradi (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مقاله توصیفی فقهی}} | {{مقاله توصیفی فقهی}} | ||
{{احکام}} | {{احکام}} | ||
'''نبش قبر''' | '''نبش قبر''' به معنای شکافتن یا تخریب قبر به‌گونه‌ای است که باعث آشکار شدن جسد انسان شود. در تاریخ [[اسلام]] موارد زیادی از نبش قبر به هدف هتک حرمت یا انتقال جسد به مکان‌های مذهبی ثبت شده است. تلاش خلفای [[بنی‌عباس|عباسی]] برای نبش قبر [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین (ع)]] و [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام موسی کاظم (ع)]] و جابه‌جایی جسد برخی پادشاهان و وزرای تاریخ [[ایران]] به [[عتبات عالیات]] از موارد نبش قبر است. نبش قبر [[حجر بن عدی]] توسط گروه‌های تندرو در جنگ داخلی [[سوریه]] نیز از نبش قبرهای مشهور [[قرن چهاردهم هجری شمسی|قرن چهاردهم شمسی]] است. | ||
اکثر فقیهان [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|سنی]] نبش قبر مسلمانان را پیش از بین رفتن بدن یا تخریب طبیعی قبر [[حرام]] | اکثر فقیهان [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|سنی]] نبش قبر [[مسلمان|مسلمانان]] را پیش از بین رفتن بدن یا تخریب طبیعی قبر [[حرام]] دانسته‌اند؛ البته فقیهان شیعه در شرایط خاصی همچون وجود [[قاعده اضطرار|ضرورت]] شرعی یا [[حق‌الناس]]، نبش قبر را [[مباح|جایز]] دانسته‌اند. فقیهان اهل سنت نیز موارد مشابهی را جایز دانسته‌اند ولی در مواردی مثل حرمت [[تفحص شهدا]] با شیعیان تفاوت دارند. | ||
==تعریف== | ==تعریف== | ||
نبش قبر | نبش قبر به معنای شکافتن قبر به گونه‌ای است که جسد میت آشکار شود. واژه «نبش» بین دو معنا مشترک است: ۱. آشکار کردن امر پوشیده ۲. استخراج چیزی.<ref>ابن‌منظور، لسان العرب، ذیل واژه نبش.</ref> در عین حال، [[مجتهد|فقیهان]] تأکید می‌کنند که اصطلاح فقهی «نبش قبر» صرفاً به معنای آشکار کردن جسد میّت است؛ بنابراین اگر روی قبر را باز کنند، (به شکلی که جسد آشکار شود) اما جسد را از آن خارج نکنند، نیز از نظر فقه نبش قبر به حساب می‌آید.<ref>منافی، «نبش قبر»، ص۱۳۰-۱۳۱.</ref> | ||
==موارد تاریخی== | ==موارد تاریخی== | ||
در تاریخ [[اسلام]] مواردی از نبش قبر ذکر شده که گاهی به قصد هتک حرمت و گاهی برای انتقال جسد به اماکن دینی بوده است. بر اساس گزارش منابع تاریخی، پس از [[غزوه بدر|جنگ بدر]]، کافران قریش قصد نبش قبر [[آمنه بنت وهب|آمنه]] مادر [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] را داشتند.<ref>سلیم، «[https://www.cgie.org.ir/fa/article/226134/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D8%A1 «أبواء»] ص۱۵۱؛ حلبی، السیرة الحلبیة، ج۲، ص۱۷۸ به نقل از: هاشمی، «نبش قبر مسلمان از دیدگاه فریقین» ص۱۰۸.</ref> همچنین مخفی کردن قبر [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] را به دلیل جلوگیری از نبش قبر و بی‌حرمتی توسط [[بنی‌امیه]] و [[خوارج]] دانسته‌اند.<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان (ع)، ۱۳۹۱ش، ص۲۳۹.</ref> از موارد اقدام به نبش قبر بزرگان [[شیعه]] می‌توان به نبش قبر [[زید بن علی]] در [[سال ۱۲۲ هجری قمری|سال ۱۲۲ق]]،<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۹۶۷م، ج۷، ص۱۸۷.</ref> و تلاش ناموفق ابراهیم دیزج برای نبش قبر [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] به دستور [[متوکل عباسی]] در سال [[سال ۲۳۶ هجری قمری|۲۳۶ق]]<ref>شیخ طوسی، امالی،۱۴۱۴ق، ص۳۲۶.</ref> و شکافتن قبر [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام موسی کاظم(ع)]] در سال [[سال ۴۳۳ هجری قمری|۴۳۳ق]]<ref>ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۹۶۵م، ج۹، ص۵۷۷.</ref> اشاره کرد. | |||
[[عبدالله بن علی عباسی]] حاکم [[دمشق]] نیز در سال [[سال ۱۳۲ هجری قمری|۱۳۲ق]] دستور نبش قبر [[معاویة بن ابی‌سفیان]]، [[یزید بن معاویه|یزید بن معاویة]]، [[عبدالملک بن مروان]] و [[هشام بن عبدالملک]] را صادر کرد و بقایای جسد آنها را به آتش کشید.<ref>ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۹۶۵م، ج۵، ص۴۳۰؛ ابوالفداء، تاریخ أبی‌الفداء، ۱۹۹۷م، ج۱، ص۲۹۴.</ref> نبش قبر [[عباس بن فضل]] حاکم [[صِقِلیّه]] به دست رومیان و آتش زدن جنازه او در [[سال ۱۳۲ هجری قمری|سال ۲۴۷ق]] نیز از مواردی است که غیر مسلمانان از این راه برای هتک حرمت مسلمانان استفاده کرده‌اند.<ref>ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۹۶۵م، ج۷، ص۶۴.</ref> | |||
گزارش‌های نبش قبر در سده‌های [[قرن سیزدهم هجری شمسی|سیزدهم]] و [[قرن چهاردهم هجری شمسی|چهاردهم]] نیز گاهی مربوط به هتک حرمت میت است. برای مثال قبر [[کریمخان زند]] در [[شیراز]] به دست [[آقا محمدخان قاجار]] نبش شد و | گزارش‌های نبش قبر در سده‌های [[قرن سیزدهم هجری شمسی|سیزدهم]] و [[قرن چهاردهم هجری شمسی|چهاردهم]] نیز گاهی مربوط به هتک حرمت میت است. برای مثال قبر [[کریمخان زند]] در [[شیراز]] به دست [[آقا محمدخان قاجار]] نبش شد و بدن او زیر پله‌های کاخ گلستان دفن گردید<ref>خورموجی، حقایق الاخبار ناصری، ۱۳۴۴ش، ج۱، ص۸؛ فسایی، فارسنامه ناصری، ۱۳۸۲ش، ص۶۵۴.</ref> و سپس به دست [[رضاشاه]] دوباره به شیراز بازگردانده شد.<ref>[https://www.cafetarikh.com/news/48696/تصاویری-نبش-قبر-کریمخان-زند-توسط-رضاخانتصاویری تصاویری از نبش قبر کریمخان زند توسط رضاخان]، سایت کافه تاریخ.</ref> نبش قبر [[حجر بن عدی]] به دست جبهةالنصرة نیز از همین موارد است.<ref> [https://www.hamshahrionline.ir/news/212151/نبش-قبر-صحابی-امیرالمومنین-توسط-تروریست-ها-در-سوریه «نبش قبر صحابی امیرالمومنین توسط تروریست‌ها درسوریه»]، سایت همشهری؛ [https://www.tabnak.ir/fa/news/316855/%D9%86%D8%A8%D8%B4-%D9%82%D8%A8%D8%B1-%D8%AD%D8%AC%D8%B1-%D8%A8%D9%86-%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87 «نبش قبر «حجر بن عدی» در سوریه»] سایت تابناک.</ref> | ||
از موارد نبش قبر برای انتقال جسد به [[حرم|حرم امامان]] یا امام‌زادگان می‌توان به انتقال جسد آقا محمدخان قاجار به [[حرم عبدالعظیم حسنی]] و سپس نبش مجدد قبر او برای انتقال به [[نجف]] {{مدرک}}و انتقال جنازه [[امیرکبیر|میرزا تقی‌خان امیرکبیر]] از [[کاشان]] به [[کربلا]]<ref>خورموجی، حقایق الاخبار ناصری، ۱۳۴۴ش، ج۱، ص۱۰۵</ref> اشاره کرد. | |||
مسئله امانت‌گذاری بدن میت، برای اینکه بعدها در جای دیگری دفن شود نیز از موارد مربوط به نبش قبر است. برای مثال بدن رضاشاه در [[مسجد رفاعی]] شهر [[قاهره]] به امانت دفن شد و سپس به ایران منقل گشت.<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/news/793645/%D8%B3%D8%B1%D9%86%D9%88%D8%B4%D8%AA-%D8%AC%D8%B3%D8%AF-%D8%B1%D8%B6%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%8A%D8%AA-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE «سرنوشت جسد رضاخان به روايت تاريخ»]، سایت تابناک.</ref> همچنین جسد [[علی شریعتی]] در قبرستانی در [[سوریه]] به امانت دفن شده است تا بعدها به ایران منتقل گردد.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/784800/%D8%A7%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%B9%D8%AA%DB%8C-%D9%BE%DB%8C%DA%A9%D8%B1-%D9%BE%D8%AF%D8%B1%D9%85-%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%88-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%88%D9%82%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D9%81%D9%86 «احسان شریعتی: پیکر پدرم، مومیایی و برای زمان موقت در سوریه دفن شد»]، سایت خبرآنلاین.</ref> | مسئله امانت‌گذاری بدن میت، برای اینکه بعدها در جای دیگری دفن شود نیز از موارد مربوط به نبش قبر است. برای مثال بدن رضاشاه در [[مسجد رفاعی]] شهر [[قاهره]] به امانت دفن شد و سپس به ایران منقل گشت.<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/news/793645/%D8%B3%D8%B1%D9%86%D9%88%D8%B4%D8%AA-%D8%AC%D8%B3%D8%AF-%D8%B1%D8%B6%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%8A%D8%AA-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE «سرنوشت جسد رضاخان به روايت تاريخ»]، سایت تابناک.</ref> همچنین جسد [[علی شریعتی]] در قبرستانی در [[سوریه]] به امانت دفن شده است تا بعدها به ایران منتقل گردد.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/784800/%D8%A7%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%B9%D8%AA%DB%8C-%D9%BE%DB%8C%DA%A9%D8%B1-%D9%BE%D8%AF%D8%B1%D9%85-%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%88-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%88%D9%82%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D9%81%D9%86 «احسان شریعتی: پیکر پدرم، مومیایی و برای زمان موقت در سوریه دفن شد»]، سایت خبرآنلاین.</ref> | ||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
==حکم فقهی== | ==حکم فقهی== | ||
[[پرونده:نبش قبر حجر توسط وهابیون.jpg|بندانگشتی|نبش قبر حجر بن عدی توسط جبهةالنصرة]] | [[پرونده:نبش قبر حجر توسط وهابیون.jpg|بندانگشتی|نبش قبر حجر بن عدی توسط جبهةالنصرة]] | ||
از نظر فقیهان شیعه، نبش قبر مسلمان | از نظر فقیهان شیعه، نبش قبر مسلمان اگرچه طفل یا دیوانه باشد حرام است؛ ولی نبش قبر مسلمانی که بدنش در گذر زمان از بین رفته و استخوان‌هایش خاک شده باشد - چنانچه باعث [[هتک حرمت]] نشود - اشکال ندارد. در مقابل، نبش قبر [[امامزاده|امامزاده‌ها]] و [[شهادت|شهداء]] و علماء حتی پس از گذشت سالیان متمادی نیز حرام است.<ref> رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله سیستانی، [https://www.sistani.org/persian/book/50/27/ احکام دفن]، مسئله ۶۳۰ و ۶۳۱؛ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله نوری همدانی، [https://noorihamedani.ir/post/view?id=9304 احکام نبش قبر]، مسئله ۶۴۲ و ۶۴۳؛ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله شبیری زنجانی، [https://zanjani.ir/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%A6%D8%A7%D8%AA-%D8%AC%D9%84%D8%AF-1/?fa احکام نبش قبر]، مسئله ۷۳۳ و ۷۳۴.</ref> | ||
برخی از فقیهان همچون [[محقق حلی]] در [[المعتبر فی شرح مختصر النافع (کتاب)|المعتبر]] و [[علامه حلی]] در [[تذکرة الفقهاء (کتاب)|تذکرة الفقهاء]] و [[نهایة الاحکام فی معرفه الاحکام (کتاب)|نهایة الاحکام]]، درباره حرمت نبش قبر ادعای [[اجماع]] کرده‌اند؛<ref>نراقی، مستند الشیعة، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۹۸.</ref> اما از آنجا که [[مقدس اردبیلی]] در حرمت آن تردید کرده و در کلام برخی از فقیهان همچون [[حمزة بن عبدالعزیز سلار دیلمی|سلار]] و [[شیخ مفید]] سخنی از حرمت نبش قبر نیست، این دلیل را قابل تردید دانسته‌اند.<ref>منافی، «نبش قبر»، ص۱۳۳.</ref> | برخی از فقیهان همچون [[محقق حلی]] در [[المعتبر فی شرح مختصر النافع (کتاب)|المعتبر]] و [[علامه حلی]] در [[تذکرة الفقهاء (کتاب)|تذکرة الفقهاء]] و [[نهایة الاحکام فی معرفه الاحکام (کتاب)|نهایة الاحکام]]، درباره حرمت نبش قبر ادعای [[اجماع]] کرده‌اند؛<ref>نراقی، مستند الشیعة، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۹۸.</ref> اما از آنجا که [[مقدس اردبیلی]] در حرمت آن تردید کرده و در کلام برخی از فقیهان همچون [[حمزة بن عبدالعزیز سلار دیلمی|سلار]] و [[شیخ مفید]] سخنی از حرمت نبش قبر نیست، این دلیل را قابل تردید دانسته‌اند.<ref>منافی، «نبش قبر»، ص۱۳۳.</ref> | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
دومین گروه از موارد جواز، مربوط به حقوق دیگران است، مثل جایی که محل دفن غصبی باشد، شیئی غصبی با میّت دفن شده باشد، اموالی به ورثه تعلّق دارد که با او دفن شده باشد، همچنین اگر برای ثابت شدن حقّی لازم باشد بدن میّت را ببینند، یا اگر انجام یک مسئله‌ای که اهمیت شرعی آن از شکافتن قبر بیشتر است<ref name=":0"> رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله منتظری، احکام نبش قبر، مسئله ۶۷۶. </ref> مثل اینکه بخواهند بچه زنده‌ای را از شکم زن حامله بیرون آورند،<ref>رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله مکارم شیرازی، [https://makarem.ir/main.aspx?reader=1&lid=0&mid=2040&catid=6508&pid=61772 احکام نبش قبر]، مسئله ۵۹۹. </ref> می‌توان نبش قبر نمود، البته نظر فقیهان شیعه درباره شرایط خاصی که مربوط به موارد جواز نبش قبر است، تفاوت‌هایی جزئی دارند.<ref name=":1">رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله مکارم شیرازی، [https://makarem.ir/main.aspx?reader=1&lid=0&mid=2040&catid=6508&pid=61772 احکام نبش قبر]، مسئله ۵۹۹؛ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله سیستانی، [https://www.sistani.org/persian/book/26575/6129/ نبش قبر]، مسئله ۸۵۳؛ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله وحید خراسانی، [http://wahidkhorasani.com/%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C/%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%84-%D8%B4%D8%B1%D8%B9%DB%8C/%D9%85%D8%AD%D8%AA%D9%88%D8%A7/8_%D8%B9%D9%82%D9%84?pageNo=43 موارد نبش قبر]، مسئله ۶۴۹؛ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله نوری همدانی، [https://noorihamedani.ir/post/view?id=9304 احکام نبش قبر]، مسئله ۶۴۲ و ۶۴۳؛ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله شبیری زنجانی، [https://zanjani.ir/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%A6%D8%A7%D8%AA-%D8%AC%D9%84%D8%AF-1/?fa احکام نبش قبر]، مسئله ۷۳۳ و ۷۳۴.</ref> | دومین گروه از موارد جواز، مربوط به حقوق دیگران است، مثل جایی که محل دفن غصبی باشد، شیئی غصبی با میّت دفن شده باشد، اموالی به ورثه تعلّق دارد که با او دفن شده باشد، همچنین اگر برای ثابت شدن حقّی لازم باشد بدن میّت را ببینند، یا اگر انجام یک مسئله‌ای که اهمیت شرعی آن از شکافتن قبر بیشتر است<ref name=":0"> رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله منتظری، احکام نبش قبر، مسئله ۶۷۶. </ref> مثل اینکه بخواهند بچه زنده‌ای را از شکم زن حامله بیرون آورند،<ref>رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله مکارم شیرازی، [https://makarem.ir/main.aspx?reader=1&lid=0&mid=2040&catid=6508&pid=61772 احکام نبش قبر]، مسئله ۵۹۹. </ref> می‌توان نبش قبر نمود، البته نظر فقیهان شیعه درباره شرایط خاصی که مربوط به موارد جواز نبش قبر است، تفاوت‌هایی جزئی دارند.<ref name=":1">رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله مکارم شیرازی، [https://makarem.ir/main.aspx?reader=1&lid=0&mid=2040&catid=6508&pid=61772 احکام نبش قبر]، مسئله ۵۹۹؛ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله سیستانی، [https://www.sistani.org/persian/book/26575/6129/ نبش قبر]، مسئله ۸۵۳؛ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله وحید خراسانی، [http://wahidkhorasani.com/%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C/%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%84-%D8%B4%D8%B1%D8%B9%DB%8C/%D9%85%D8%AD%D8%AA%D9%88%D8%A7/8_%D8%B9%D9%82%D9%84?pageNo=43 موارد نبش قبر]، مسئله ۶۴۹؛ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله نوری همدانی، [https://noorihamedani.ir/post/view?id=9304 احکام نبش قبر]، مسئله ۶۴۲ و ۶۴۳؛ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله شبیری زنجانی، [https://zanjani.ir/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%A6%D8%A7%D8%AA-%D8%AC%D9%84%D8%AF-1/?fa احکام نبش قبر]، مسئله ۷۳۳ و ۷۳۴.</ref> | ||
سومین مورد جواز نبش قبر مربوط به [[وصیت|وصیّت]] میّت است. برای مثال از نظر [[سید علی حسینی سیستانی|آیت‌الله سیستانی]] اگر میت وصیت کرده باشد که جسد او را به در [[حرم|حرم ائمه]] دفن کنند؛ ولی | سومین مورد جواز نبش قبر مربوط به [[وصیت|وصیّت]] میّت است. برای مثال از نظر [[سید علی حسینی سیستانی|آیت‌الله سیستانی]] اگر میت وصیت کرده باشد که جسد او را به در [[حرم|حرم ائمه]] دفن کنند؛ ولی او را در جایی دیگر دفن کرده باشند - اگر موجب هتک حرمتش نشود و مفسده دیگری نداشته باشد- [[واجب]] است قبر او را نبش کنند و بدنش را منتقل نمایند.<ref>رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله سیستانی، [https://www.sistani.org/persian/book/26575/6129/ نبش قبر]، مسئله ۸۵۳.</ref> | ||
== حکم دیگر مذاهب== | == حکم دیگر مذاهب== | ||
نسخهٔ ۱۰ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۹:۱۹
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
نبش قبر به معنای شکافتن یا تخریب قبر به‌گونه‌ای است که باعث آشکار شدن جسد انسان شود. در تاریخ اسلام موارد زیادی از نبش قبر به هدف هتک حرمت یا انتقال جسد به مکان‌های مذهبی ثبت شده است. تلاش خلفای عباسی برای نبش قبر امام حسین (ع) و امام موسی کاظم (ع) و جابه‌جایی جسد برخی پادشاهان و وزرای تاریخ ایران به عتبات عالیات از موارد نبش قبر است. نبش قبر حجر بن عدی توسط گروه‌های تندرو در جنگ داخلی سوریه نیز از نبش قبرهای مشهور قرن چهاردهم شمسی است.
اکثر فقیهان شیعه و سنی نبش قبر مسلمانان را پیش از بین رفتن بدن یا تخریب طبیعی قبر حرام دانسته‌اند؛ البته فقیهان شیعه در شرایط خاصی همچون وجود ضرورت شرعی یا حق‌الناس، نبش قبر را جایز دانسته‌اند. فقیهان اهل سنت نیز موارد مشابهی را جایز دانسته‌اند ولی در مواردی مثل حرمت تفحص شهدا با شیعیان تفاوت دارند.
تعریف
نبش قبر به معنای شکافتن قبر به گونه‌ای است که جسد میت آشکار شود. واژه «نبش» بین دو معنا مشترک است: ۱. آشکار کردن امر پوشیده ۲. استخراج چیزی.[۱] در عین حال، فقیهان تأکید می‌کنند که اصطلاح فقهی «نبش قبر» صرفاً به معنای آشکار کردن جسد میّت است؛ بنابراین اگر روی قبر را باز کنند، (به شکلی که جسد آشکار شود) اما جسد را از آن خارج نکنند، نیز از نظر فقه نبش قبر به حساب می‌آید.[۲]
موارد تاریخی
در تاریخ اسلام مواردی از نبش قبر ذکر شده که گاهی به قصد هتک حرمت و گاهی برای انتقال جسد به اماکن دینی بوده است. بر اساس گزارش منابع تاریخی، پس از جنگ بدر، کافران قریش قصد نبش قبر آمنه مادر پیامبر(ص) را داشتند.[۳] همچنین مخفی کردن قبر امام علی(ع) را به دلیل جلوگیری از نبش قبر و بی‌حرمتی توسط بنی‌امیه و خوارج دانسته‌اند.[۴] از موارد اقدام به نبش قبر بزرگان شیعه می‌توان به نبش قبر زید بن علی در سال ۱۲۲ق،[۵] و تلاش ناموفق ابراهیم دیزج برای نبش قبر امام حسین(ع) به دستور متوکل عباسی در سال ۲۳۶ق[۶] و شکافتن قبر امام موسی کاظم(ع) در سال ۴۳۳ق[۷] اشاره کرد.
عبدالله بن علی عباسی حاکم دمشق نیز در سال ۱۳۲ق دستور نبش قبر معاویة بن ابی‌سفیان، یزید بن معاویة، عبدالملک بن مروان و هشام بن عبدالملک را صادر کرد و بقایای جسد آنها را به آتش کشید.[۸] نبش قبر عباس بن فضل حاکم صِقِلیّه به دست رومیان و آتش زدن جنازه او در سال ۲۴۷ق نیز از مواردی است که غیر مسلمانان از این راه برای هتک حرمت مسلمانان استفاده کرده‌اند.[۹]
گزارش‌های نبش قبر در سده‌های سیزدهم و چهاردهم نیز گاهی مربوط به هتک حرمت میت است. برای مثال قبر کریمخان زند در شیراز به دست آقا محمدخان قاجار نبش شد و بدن او زیر پله‌های کاخ گلستان دفن گردید[۱۰] و سپس به دست رضاشاه دوباره به شیراز بازگردانده شد.[۱۱] نبش قبر حجر بن عدی به دست جبهةالنصرة نیز از همین موارد است.[۱۲]
از موارد نبش قبر برای انتقال جسد به حرم امامان یا امام‌زادگان می‌توان به انتقال جسد آقا محمدخان قاجار به حرم عبدالعظیم حسنی و سپس نبش مجدد قبر او برای انتقال به نجف و انتقال جنازه میرزا تقی‌خان امیرکبیر از کاشان به کربلا[۱۳] اشاره کرد.
مسئله امانت‌گذاری بدن میت، برای اینکه بعدها در جای دیگری دفن شود نیز از موارد مربوط به نبش قبر است. برای مثال بدن رضاشاه در مسجد رفاعی شهر قاهره به امانت دفن شد و سپس به ایران منقل گشت.[۱۴] همچنین جسد علی شریعتی در قبرستانی در سوریه به امانت دفن شده است تا بعدها به ایران منتقل گردد.[۱۵]
حکم فقهی
از نظر فقیهان شیعه، نبش قبر مسلمان اگرچه طفل یا دیوانه باشد حرام است؛ ولی نبش قبر مسلمانی که بدنش در گذر زمان از بین رفته و استخوان‌هایش خاک شده باشد - چنانچه باعث هتک حرمت نشود - اشکال ندارد. در مقابل، نبش قبر امامزاده‌ها و شهداء و علماء حتی پس از گذشت سالیان متمادی نیز حرام است.[۱۶]
برخی از فقیهان همچون محقق حلی در المعتبر و علامه حلی در تذکرة الفقهاء و نهایة الاحکام، درباره حرمت نبش قبر ادعای اجماع کرده‌اند؛[۱۷] اما از آنجا که مقدس اردبیلی در حرمت آن تردید کرده و در کلام برخی از فقیهان همچون سلار و شیخ مفید سخنی از حرمت نبش قبر نیست، این دلیل را قابل تردید دانسته‌اند.[۱۸]
علامه حلی نبش قبر را مقدمه مثله کردن می‌داند و آن را علت حرمت بر می‌شمارد؛[۱۹] اما شهید اول و محقق کرکی چنین استلزامی را نپذیرفته‌اند.[۲۰] فقیهان از روایاتی که حرمت جسد مؤمن را همسنگ انسان زنده برشمرده، چنین برداشت کرده‌اند که هتک حرمت دلیل حرمت نبش قبر است.[۲۱]
موارد جواز
فقیهان شیعه در شرایط خاصی نبش قبر را جایز می‌دانند. اولین گروه از موارد جواز، مربوط به شرایط دفن میت است، مثل اینکه میّت را جایی دفن کرده باشند که نسبت به او بی‌احترامی شود، یا در معرض آسیب باشد.[۲۲] یا اینکه قسمتی از بدن میّت با او دفن نشده و بخواهند دفن کنند.[۲۳]
دومین گروه از موارد جواز، مربوط به حقوق دیگران است، مثل جایی که محل دفن غصبی باشد، شیئی غصبی با میّت دفن شده باشد، اموالی به ورثه تعلّق دارد که با او دفن شده باشد، همچنین اگر برای ثابت شدن حقّی لازم باشد بدن میّت را ببینند، یا اگر انجام یک مسئله‌ای که اهمیت شرعی آن از شکافتن قبر بیشتر است[۲۴] مثل اینکه بخواهند بچه زنده‌ای را از شکم زن حامله بیرون آورند،[۲۵] می‌توان نبش قبر نمود، البته نظر فقیهان شیعه درباره شرایط خاصی که مربوط به موارد جواز نبش قبر است، تفاوت‌هایی جزئی دارند.[۲۶]
سومین مورد جواز نبش قبر مربوط به وصیّت میّت است. برای مثال از نظر آیت‌الله سیستانی اگر میت وصیت کرده باشد که جسد او را به در حرم ائمه دفن کنند؛ ولی او را در جایی دیگر دفن کرده باشند - اگر موجب هتک حرمتش نشود و مفسده دیگری نداشته باشد- واجب است قبر او را نبش کنند و بدنش را منتقل نمایند.[۲۷]
حکم دیگر مذاهب
فقیهان اهل سنت، نبش قبر را صرفاً در صورت وجود ضرورتی شرعی جایز دانسته‌اند.[۲۸] فقهای حنفی نبش قبر را حتی برای انجام مسائل شرعی (مانند رو به قبله کردن و پوشاند کفن) جایز نمی‌دانند. از نظر حنفیان، فقط وقتی حق دیگران نیاز به نبش قبر داشته باشد و راه دیگری نیز وجود نداشته باشد، نبش قبر جایز است.[۲۹] آنها دفن در زمین غصبی، استفاده از حق شفعه درباره زمینی که میت در آن شده و بازگرداندن اموالی که متعلق به دیگران بوده اما با میت دفن شده است را از مجوزهای شرعی نبش قبر می‌دانند.[۳۰]
فقیهان مالکی نیز علاوه بر حرمت نبش قبر مسلمان، حتی حفر قبر مشرکان برای برداشتن مالشان را نیز مکروه و خلاف مرّوت می‌دانند.[۳۱] تنگی قبر میّت، بی‌کفن بودن میت، غصبی بودن کفن میت، دفن اموال دیگران با میت و قرار گرفتن قبر در زمین غصبی از موارد جواز نبش قبر در فقه مالکی است.[۳۲] شافعیان نیز دفن میت بدون غسل یا کفن، داشتن کفن غصبی، داشتن کفن حریر، دفن در زمین غصبی و همراه داشتن مال دیگران را مجوز نبش قبر دانسته‌اند.[۳۳]
فقیهان حنبلی نیز اجماع دارند که نبش قبر قبل از خراب شدن آن یا بدون هیچ ضرورتی حرام است؛ زیرا باعث هتک حرمت میت می‌شود.[۳۴] حنبلیان انتقال میت به مسجد را نیز مجوز نبش قبر می‌دانند.[۳۵] همچنین به فتوای احمد بن حنبل اگر میت بدون نماز دفن شده باشد، یا رو به قبله دفن نشده باشد، یا قصد انتقال جسد به مکان مقدس یا مجاورت فرد صالحی را داشته باشیم، نبش آن جایز است؛ اما او نبش مدفن شهدا را جایز ندانسته است.[۳۶]
جستارها‌ی وابسته
پانویس
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ذیل واژه نبش.
- ↑ منافی، «نبش قبر»، ص۱۳۰-۱۳۱.
- ↑ سلیم، ««أبواء» ص۱۵۱؛ حلبی، السیرة الحلبیة، ج۲، ص۱۷۸ به نقل از: هاشمی، «نبش قبر مسلمان از دیدگاه فریقین» ص۱۰۸.
- ↑ مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان (ع)، ۱۳۹۱ش، ص۲۳۹.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۹۶۷م، ج۷، ص۱۸۷.
- ↑ شیخ طوسی، امالی،۱۴۱۴ق، ص۳۲۶.
- ↑ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۹۶۵م، ج۹، ص۵۷۷.
- ↑ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۹۶۵م، ج۵، ص۴۳۰؛ ابوالفداء، تاریخ أبی‌الفداء، ۱۹۹۷م، ج۱، ص۲۹۴.
- ↑ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۹۶۵م، ج۷، ص۶۴.
- ↑ خورموجی، حقایق الاخبار ناصری، ۱۳۴۴ش، ج۱، ص۸؛ فسایی، فارسنامه ناصری، ۱۳۸۲ش، ص۶۵۴.
- ↑ تصاویری از نبش قبر کریمخان زند توسط رضاخان، سایت کافه تاریخ.
- ↑ «نبش قبر صحابی امیرالمومنین توسط تروریست‌ها درسوریه»، سایت همشهری؛ «نبش قبر «حجر بن عدی» در سوریه» سایت تابناک.
- ↑ خورموجی، حقایق الاخبار ناصری، ۱۳۴۴ش، ج۱، ص۱۰۵
- ↑ «سرنوشت جسد رضاخان به روايت تاريخ»، سایت تابناک.
- ↑ «احسان شریعتی: پیکر پدرم، مومیایی و برای زمان موقت در سوریه دفن شد»، سایت خبرآنلاین.
- ↑ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله سیستانی، احکام دفن، مسئله ۶۳۰ و ۶۳۱؛ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله نوری همدانی، احکام نبش قبر، مسئله ۶۴۲ و ۶۴۳؛ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله شبیری زنجانی، احکام نبش قبر، مسئله ۷۳۳ و ۷۳۴.
- ↑ نراقی، مستند الشیعة، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۹۸.
- ↑ منافی، «نبش قبر»، ص۱۳۳.
- ↑ تذکرة الفقها، ج۲، ص۱۰۲، به نقل از: منافی، «نبش قبر»، ص۱۳۳.
- ↑ البیان، ص۸۰، به نقل از: منافی، «نبش قبر»، ص۱۳۵.
- ↑ تذکرة الفقها، ج۲، ص۱۰۲، به نقل از: منافی، «نبش قبر»، ص۱۳۷.
- ↑ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله منتظری، احکام نبش قبر، مسئله ۶۷۶؛
- ↑ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله سیستانی، نبش قبر، مسئله ۸۵۳.
- ↑ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله منتظری، احکام نبش قبر، مسئله ۶۷۶.
- ↑ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله مکارم شیرازی، احکام نبش قبر، مسئله ۵۹۹.
- ↑ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله مکارم شیرازی، احکام نبش قبر، مسئله ۵۹۹؛ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله سیستانی، نبش قبر، مسئله ۸۵۳؛ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله وحید خراسانی، موارد نبش قبر، مسئله ۶۴۹؛ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله نوری همدانی، احکام نبش قبر، مسئله ۶۴۲ و ۶۴۳؛ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله شبیری زنجانی، احکام نبش قبر، مسئله ۷۳۳ و ۷۳۴.
- ↑ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله سیستانی، نبش قبر، مسئله ۸۵۳.
- ↑ «حکم نبش قبر از دیدگاه مذاهب اربعه اهل سنت»، خبرگزاری رسا.
- ↑ «بررسی حرمت نبش قبر در نگاه فقهای بزرگ مذاهب اسلامی»، پایگاه تخصصی وهابیت‌پژوهی.
- ↑ «حکم نبش قبر از دیدگاه مذاهب اربعه اهل سنت»، خبرگزاری رسا.
- ↑ «بررسی حرمت نبش قبر در نگاه فقهای بزرگ مذاهب اسلامی»، پایگاه تخصصی وهابیت‌پژوهی.
- ↑ «حکم نبش قبر از دیدگاه مذاهب اربعه اهل سنت»، خبرگزاری رسا.
- ↑ «حکم نبش قبر از دیدگاه مذاهب اربعه اهل سنت»، خبرگزاری رسا.
- ↑ «بررسی حرمت نبش قبر در نگاه فقهای بزرگ مذاهب اسلامی»، پایگاه تخصصی وهابیت‌پژوهی.
- ↑ «حکم نبش قبر از دیدگاه مذاهب اربعه اهل سنت»، خبرگزاری رسا.
- ↑ «بررسی حرمت «نبش قبر در نگاه فقهای بزرگ مذاهب اسلامی»، پایگاه تخصصی وهابیت‌پژوهی.
منابع
- «احسان شریعتی: پیکر پدرم، مومیایی و برای زمان موقت در سوریه دفن شد»، سایت خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۳۰ خرداد ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «بررسی حرمت نبش قبر در نگاه فقهای بزرگ مذاهب اسلامی»، پایگاه تخصصی وهابیت‌پژوهی. تاریخ درج مطلب: ا شهریور ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «تصاویری از نبش قبر کریمخان زند توسط رضاخان»، سایت کافه تاریخ، تاریخ درج مطلب: ۱ ارديبهشت ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- ابوالفداء، اسماعیل بن علی، تاریخ أبی الفداء، ج۱، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۹۹۷م / ۱۴۱۷ق.
- ابن‌أثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۵، بیروت، دارالصاد، ۱۳۸۵ق/ ۱۹۶۵م.
- ابن‌منظور، محمد جمال‌الدین، لسان العرب، ج۶، بیروت، دارالصادر، چاپ سوم، ۱۹۹۴م.
- حسینی سیستانی، سیدعلی، احکام نبش قبر، سایت دفتر آیت‌الله سیستانی، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «حکم نبش قبر از دیدگاه مذاهب اربعه اهل سنت»، خبرگزاری رسا. تاریخ درج مطلب: ۱۵ شهریور ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۱۷ اردیبهشت۱۴۰۲ش.
- خورموجی، محمدجعفر، حقایق الاخبار ناصری، تهران، انتشارات کتاب زوار، ۱۳۴۴ش.
- رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله حسینعلی منتظری، تهران، انتشارات سرایی، ۱۳۸۱ش.
- «سرنوشت جسد رضاخان به روايت تاريخ»، سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: ۶ اردیبهشت ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید، ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- سلیم، عبدالامیر، «أبواء»، در دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ج۵، تهران، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۲ش.
- شبیری زنجانی، سید موسی، رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله شبیری زنجانی، سایت دفتر آیت‌الله شبیری زنجانی، تاریخ بازدید: ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۷، بیروت، روائع التراث العربی، ۱۳۸۷ق/ ۱۹۶۷م.
- طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، قم، دار الثقافة، ۱۴۱۴ق.
- فسایی، حسن بن حسن، فارسنامه ناصری، تهران، امير کبير، ۱۳۸۲ش.
- مقدسی، یدالله، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۱ش.
- منافی، سیدحسین، «نبش قبر»، پژوهه‌های فقهی تا اجتهاد، پیش شماره ۱۰، بهار ۱۳۹۳ش.
- «نبش قبر «حجر بن عدی» در سوریه» سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: ۱۲ ارديبهشت ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «نبش قبر صحابی امیرالمومنین توسط تروریست‌ها درسوریه»، سایت همشهری، تاریخ درج مطلب: ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- نراقی، احمد بن محمدمهدی، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، ج۳، قم، مؤسسة آل‌البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، ۱۴۱۵ق.
- نوری همدانی، حسین، احکام نبش قبر، سایت دفتر آیت‌الله نوری همدانی، تاریخ درج مطلب: ۳۰ مرداد ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- وحید خراسانی، حسین، موارد نبش قبر، سایت دفتر آیت‌الله وحید خراسانی، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- هاشمی، سید شفیع، «نبش قبر مسلمان از دید گاه فریقین»، صراط، شماره ۱۰، آبان ۱۳۹۲ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، احکام نبش قبر، سایت دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.