سَلْمانُ مِنّا اَهل‌َ‌البیت به‌معنای «سلمان از ما اهل‌بیت است»، حدیثی مشهور، متواتر و صحیح‌السّند از پیامبر اسلام(ص) دربارهٔ فضایل و مقام سلمان فارسی است. برخی از امامان شیعه همچون امام علی(ع)، امام سجاد(ع) و امام باقر(ع) نیز این حدیث را به‌صورت مستقل یا به نقل از رسول‌الله(ص) بیان کرده‌اند.
| سلمان منا اهل البیت | |
|---|---|
 حدیث «سلمان منا اهل البیت» به خط ثلث محمد تعریفی | |
| اطلاعات روایت | |
| موضوع | فضائل سلمان |
| صادره از | حضرت محمد(ص) |
| اعتبار سند | صحیح و متواتر |
| منابع شیعه | عيون أخبار الرضا • مصباح المتهجد • مجمع البيان • الإختصاص |
| منابع سنی | الطبقات الکبری • السیرة النبویة |
| احادیث مشهور | |
| حدیث سلسلةالذهب • حدیث ثقلین • حدیث کساء • مقبوله عمر بن حنظلة • حدیث قرب نوافل • حدیث معراج • حدیث ولایت • حدیث وصایت • حدیث جنود عقل و جهل • حدیث شجره | |
ماجرای حفر خندق در جنگ احزاب و سخن عمر بن خطاب درباره عرب نبودن سلمان، برخی از حوادثی است که درباره علت صدور این حدیث از رسول‌الله(ص) گزارش شده است.
شیخ صدوق، شیخ طوسی و شیخ مفید برخی از علمای شیعه و ابن‌سعد و ابن‌هشام برخی از علمای اهل‌سنت هستند که این حدیث را در کتاب‌هایشان نقل کرده‌اند.
عده‌ای گفته‌اند مراد رسول‌الله از حدیث «سلمان منا اهل البیت»، این است که سلمان بر دین ماست. برخی دیگر این حدیث را در بیان مقام سلمان از لحاظ نزدیکی عقیده، اخلاق و اعمال وی به حضرت محمد(ص) دانسته‌اند.
محمد علی اسبر در سال ۱۴۱۳ق، کتابی با عنوان «سلمان منا اهل البیت» در بیروت، دربارهٔ زندگی سلمان فارسی و احوالات او و حدیث «سلمان منا اهل‌البیت» منتشر کرد.
معرفی و جایگاه
«سَلمانُ مِنّا اَهل‌َ‌البیت؛ سلمان از ما اهل‌بیت است» حدیثی است که به‌گفتهٔ محققان شیعه، اولین‌بار از پیامبر اسلام(ص) صادر شده است.[۱] برپایهٔ منابع حدیثی، برخی امامان شیعه هم آن را به‌صورت مستقیم یا به‌نقل از پیامبر(ص) بیان کرده‌اند.[۲] برای مثال، امام علی(ع)، در پاسخ به سؤالی دربارهٔ سلمان، وی را از اهل‌بیت(ع) ذکر کرد.[۳] در کتاب کافی نوشتهٔ کلینی (درگذشت: ۳۲۹ق) هم حدیثی از امام سجاد نقل شده با اختلاف تعابیر که در آن، سلمان از اهل‌بیت دانسته است.[۴] همچنین طبق حدیثی از کتاب روضةالْواعظین نوشتهٔ فَتّال نیشابوری، نزد امام باقر(ع) از سلمان فارسی سخن به میان آوردند. امام آن‌ها را به سکوت دعوت کرد و گفت او را سلمان محمدی صدا بزنند؛ چون او از اهل‌بیت(ع) است.[۵] در رجال کَشّی نیز از امام صادق(ع) روایتی در باب سلمان منا اهل البیت(ع) نقل شده است.[۶]
منشأ صدور حدیث
در خصوص وقوع حادثه‌ای که منجر به صدور این حدیث شده، اختلافاتی در منابع دیده می‌شود.[۷] طبرسی مفسر شیعه و ابن‌سعد سیره‌نویس سنی‌مذهب گزارش کرده‌اند که پیامبر(ص) برای حفر خندق در جنگ احزاب، محدوده‌ای برای مسلمانان مشخص کرد. مهاجر و انصار درباره سلمان که مرد نیرومندی بود اختلاف کردند و هرکدام سلمان را برای خود می‌خواستند که پیامبر اکرم با این جملهٔ «سلمان منا اهل‌البیت»، او را از اهل‌بیت(ع) خواند.[۸]
شیخ مفید در گزارش متفاوتی نوشته است حضرت محمد(ص) هنگامی که سخن عمر بن خطاب درباره عرب‌نبودن سلمان را شنید، بر منبر رفت و ضمن خواندن خطبه‌ای در وصف اینکه انسان‌ها به‌علت نژاد و رنگ پوست بر یکدیگر برتری ندارند جز تقوا، سلمان را دریای تمام‌نشدنی و گنج پایان‌ناپذیر خواند و او را از اهل‌بیت دانست.[۹] در کتاب سُلَیم بن قیس نیز روایتی نقل شده که پیامبر اکرم(ص) از همه غیر از اهل‌بیت، خواست که مجلس را ترک کنند. سلمان نیز در حال رفتن بود که پیامبر از او خواست بماند؛ زیرا وی از اهل‌بیت است.[۱۰]
اعتبار حدیث و منابع آن
حدیث «سلمان منا اهل البیت» از احادیث مشهور، معتبر[۱۱] و متواتر است.[۱۲] برخی از محققان، این حدیث صحیح السند و محکم را نه یک حدیث، بلکه بخش مشترک چند حدیث[۱۳] از پیامبر اسلام(ص) و ائمه(ع) دانسته‌اند.[۱۴]
شیخ صدوق در عیونُ اَخبارِ الرّضا،[۱۵] شیخ طوسی در اَلتِّبیان و مِصباحُ‌المُتَهَجِّد،[۱۶] شیخ مفید در اَلْاِختصاص،[۱۷] ابنشهرآشوب در مناقب آلِ‌ابی‌طالب،[۱۸] احمد بن علی طبرسی در اِلْاحتجاج[۱۹] و همچنین سُلَیم بن قیس[۲۰] برخی از علمای شیعه هستند که این حدیث را نقل کرده‌اند. ابن‌سعد در الطبقات الکبری[۲۱] و ابن‌هشام در اَلسّیرةُ النَّبویة[۲۲] هم برخی از علمای اهل‌سنت‌اند که این حدیث را نقل کرده‌اند.
برداشت‌های مختلف از حدیث
عالمان مسلمان برداشت‌های مختلفی از حدیث «سلمان منا اهل البیت» داشته‌اند:
فضل بن حسن طبرسی و شیخ طوسی گفته‌اند مراد رسول‌الله این بوده که سلمان بر دین ماست.[۲۳] برخی دیگر نوشته‌اند حدیث بیان‌کنندهٔ مقام سلمان است که از لحاظ عقیده، اخلاق و اعمال، به حضرت محمد(ص) نزدیک شده بود.[۲۴]
ابن‌عربی، از عارفان مسلمان، این جمله را گواهی پیامبر دربارهٔ درجهٔ طهارت، حفظ الهی و عصمت سلمان دانسته است؛ با این دلیل که در آیهٔ تطهیر، خداوند، پیامبر و اهل‌بیت را به‌دلیل اینکه بندهٔ محض او بودند، از «رِجْس» (پلیدی) پاک کرده و هرکسی که به آن‌ها شباهت دارد نیز به پیامبر و اهل‌بیت ملحق می‌شود. بدین ترتیب این آیه نیز شامل سلمان نیز می‌گردد؛[۲۵] اما ملامحسن فیض کاشانی مطالب ابن‌عربی و سرایت آیه تطهیر به سلمان و دیگران غیر از اهل‌بیت(ع) را رد کرده و حتی ذکر آن را جایز ندانسته است.[۲۶]
عده‌ای از پژوهشگران، علم به جایگاه حقیقی اهل‌بیت(ع)[۲۷] و عده‌ای دیگر صفات و ویژگی‌های خاصی که در سلمان بود[۲۸] را از اسرار رسیدن سلمان به مقامی دانسته‌اند که پیامبر اسلام(ص) و ائمه(ع) او را از خود ذکر کرده‌اند.
تک‌نگاری
محمد علی اسبر در سال ۱۴۱۳ق، کتابی با عنوان «سلمان منا اهل البیت» به زبان عربی نوشته که آن را انتشارات دارالاسلامیه در بیروت، در ۳۵۴ صفحه منتشر کرد. این کتاب دربارهٔ زندگی سلمان فارسی، احوالات او و حدیث «سلمان منا اهل البیت» است.[۲۹]
پانویس
- ↑ حسینی امین و موسوی، «بررسی ویژگی‌های «منّا» بودن سلمان فارسی بر اساس تحلیل روایات لیس منّا»، ص۵۰.
- ↑ حسینی امین و موسوی، «بررسی ویژگی‌های «منّا» بودن سلمان فارسی بر اساس تحلیل روایات لیس منّا»، ص۵۰.
- ↑ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۶۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۰۱.
- ↑ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۲۸۳.
- ↑ کشی، رجال کشی، ۱۳۴۸، ص۱۲ به نقل از: حسینی امین و موسوی، «بررسی ویژگی‌های «منّا» بودن سلمان فارسی بر اساس تحلیل روایات لیس منّا»، ص۴۹.
- ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، جهان، ج۲، ص۶۴؛ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۸۱۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۷۲۶ و ج۸، ص۵۳۳؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۶۲.
- ↑ شیخ مفید، الإختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۳۴۱.
- ↑ حسینی امین و موسوی، «بررسی ویژگی‌های «منّا» بودن سلمان فارسی بر اساس تحلیل روایات لیس منّا»، ص۴۹.
- ↑ جویا، «اخبار مشکوک در میراث مأثور اخلاقی»، ص۱۰۲.
- ↑ حسینی امین و موسوی، «بررسی ویژگی‌های «منّا» بودن سلمان فارسی بر اساس تحلیل روایات لیس منّا»، ص۶۵؛ بصیری و شفیعی، «بررسی تحلیلی حدیث «سلمان منا اهل البیت»، ص۱۶۳ و ۱۶۹.
- ↑ بصیری و شفیعی، «بررسی تحلیلی حدیث «سلمان منا اهل البیت»، ص۱۶۳ و ۱۶۹.
- ↑ حسینی امین و موسوی، «بررسی ویژگی‌های «منّا» بودن سلمان فارسی بر اساس تحلیل روایات لیس منّا»، ص۵۰.
- ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، جهان، ج۲، ص۶۴.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۸۱۷.
- ↑ شیخ مفید، الإختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۳۴۱.
- ↑ ابنشهرآشوب، مناقب آل أبی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۸۵.
- ↑ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۶۰.
- ↑ سلیم بن قیس، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۹۶۵ به نقل از: حسینی امین و موسوی، «بررسی ویژگی‌های «منّا» بودن سلمان فارسی بر اساس تحلیل روایات لیس منّا»، ص۴۹.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۶۲.
- ↑ ابن‌هشام، السیرة النبویة، دارالمعرفة، ج۱، ص۷۰.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۲۵۳؛ شیخ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۵، ص۴۹۴.
- ↑ «حدیث «سلمان منّا اهل البیت» با انحصار «اهل البیت» در پنج تن آل عبا در آیه تطهیر چگونه قابل جمع است؟»، سایت مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی‌عصر(عج)؛ رسولی و دیگران، «ترجمه»، در مجمع البیان، ج۲۶، ص۱۷۴.
- ↑ ابن‌عربی، الفتوحات المکیة، دار صادر، ج۱، ص۱۹۵-۱۹۶.
- ↑ ملامحسن فیض کاشانی، بشارة الشیعة، ص۱۵۲، به نقل از: حسینی طهرانی، روح مجرد، ۱۴۲۵ق، ص۴۴۶.
- ↑ «سرّی که سلمان را جزو اهل‌بیت ساخته، چیست؟»، سایت خبر آنلاین؛ «دکتر بابک عالیخانی عنوان کرد: سلمان در آیینه فتوحات»، سایت مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
- ↑ حسینی امین و موسوی، «بررسی ویژگی‌های «منّا» بودن سلمان فارسی بر اساس تحلیل روایات لیس منّا»، ص۵۲-۵۳.
- ↑ رجوع کنید به «سلمان منا اهل البیت»، سایت کتابخانه تخصصی امیرالمؤمنین علی(ع)؛ رجوع کنید به اسبر، سلمان منا اهل البیت، ۱۴۱۳ق، ص۴.
منابع
- ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، به تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.
- ابنشهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل أبی طالب، به تصحیح و تحقیق محمدحسین آشتیانی و هاشم رسولی، قم، علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
- ابن‌عربی، محمد بن علی، الفتوحات المکیة، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
- ابن‌هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، به تحقیق و تصحیح ابراهیم آبیاری و مصطفی سقا و عبدالحفیظ شبلی، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
- اسبر، محمدعلی، سلمان منا اهل البیت، بیروت، الدار الاسلامیة، ۱۴۱۳ق.
- بصیری، حمیدرضا، و سید روح‌الله شفیعی، «بررسی تحلیلی حدیث «سلمان منا اهل البیت»، در مجله حدیث‌پژوهی، شماره ۷، بهار و تابستان ۱۳۹۱ش.
- جویا، جهانبخش، «اخبار مشکوک در میراث مأثور اخلاقی»، در فصنامه مطالعات اخلاق کاربردی، شماره ۸، شهریور ۱۳۸۶ش.
- «حدیث «سلمان منّا اهل البیت» با انحصار «اهل البیت» در پنج تن آل عبا در آیه تطهیر چگونه قابل جمع است؟»، سایت مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی‌عصر(عج)، تاریخ بازدید: ۲۱ خرداد ۱۴۰۳ش.
- حسینی امین، سید مرتضی، و سید محسن موسوی، «بررسی ویژگی‌های «منّا» بودن سلمان فارسی بر اساس تحلیل روایات لیس منّا»، در فصلنامه حدیث و اندیشه، شماره ۲۶، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ش.
- حسینی، سید مرتضی،«بررسی ویژگی‌های «منّا» بودن سلمان فارسی بر اساس تحلیل روایات «لیس منّا».»، در مجله حدیث و اندیشه، پاییز و زمستان ۱۳۹۷، شماره۲۶.
- حسینی طهرانی، سید محمدحسین، روح مجرد، مشهد، انتشارات علامه طباطبائی، چاپ هشتم، ۱۴۲۵ق.
- «دکتر بابک عالیخانی عنوان کرد: سلمان در آیینه فتوحات»، سایت مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۲ آذر ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۲۰ خرداد ۱۴۰۳ش.
- رسولی، هاشم و دیگران، «ترجمه»، در تفسیر مجمع البیان، تألیف فضل بن حسن طبرسی، تهران، فراهانی، بی‌تا.
- «سرّی که سلمان را جزو اهل‌بیت ساخته، چیست؟»، سایت خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۴ اسفند ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۲۰ خرداد ۱۴۰۳ش.
- «سلمان منا اهل البیت»، سایت کتابخانه تخصصی امیرالمؤمنین علی(ع)، تاریخ بازدید: ۲۲ خرداد ۱۴۰۳ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا(ع)، به تصحیح مهدی لاجوردی، تهران، جهان، بی‌تا.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، به تصحیح احمد حبیب عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، به تصحیح علی‌اصغر مروارید و ابوذر بیدار، بیروت، مؤسسه فقه الشیعه، ۱۴۱۱ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الإختصاص، به تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمود محرمی زرندی، قم، الموتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، به تصحیح محمدباقر موسوی خرسان، مشهد، نشر المرتضی، ۱۴۰۳ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، به ترجمه و تصحیح هاشم رسولی و دیگران، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۸ق.
- فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم، انتشارات رضی، چاپ اول، ۱۳۷۵ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، به تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۶۳ش.