این مقاله دربارهٔ آثار شیخ طوسی است. برای اطلاع از زندگی‌نامه، مدخل شیخ طوسی را ببینید.
آثار شیخ طوسی مجموعه کتابها و رساله‌های شیخ طوسی (۳۸۵-۴۶۰ق) در فقه، کلام، تفسیر، رجال و... است. آقا بزرگ تهرانی فهرستی از آثار وی ارائه داده که البته بعضی آثار وی از بین رفته است. نرم‌افزار مجموعه آثار شیخ طوسی با هدف تسهیل در امر پژوهش و تحقیق را مرکز تحقیقات علوم اسلامی نور در ۱۱ آبان سال ۱۳۹۲ش منتشر کرد.[۱]
اعتقادی
- مقدمة فی المدخل الی علم الکلام
- اصول العقائد
- الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد؛ امور واجب در اصول عقائد و عبادات شرعی را به صورت مختصر بیان می‌کند.
- تلخیص الشافی؛ درباره امامت است. اصل این کتاب از سید مرتضی بوده و شیخ طوسی آن را تلخیص کرده است.
- تمهید الاصول؛ شرح کتاب جمل العلم و العمل استادش سید مرتضی.
- ریاضة العقول؛ شرح کتاب مقدمة فی المدخل الی علم الکلام.
- الغیبة؛ درباره غیبت امام مهدی(عج).
- ما لایسع المکلف الاخلال به
- ما یعلل و ما لایعلل
- المفصح فی الامامه؛ از آثار مهم در باب امامت است.
- الفرق بین النبی و الامام.
تفسیری
- التبیان فی تفسیر القرآن؛ اولین تفسیر شیعی است که در آن جز روایات، تحلیل‌ها و آرای مفسر نیز آمده است. این تفسیر الگویی برای بسیاری از تفاسیر شیعی دوران بعد شد.
- المسائل الدمشقیة؛ ۱۲ مسأله در تفسیر قرآن است.
- المسائل الرجبیة؛ تفسیر آیاتی از قرآن است.
فقهی
- النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی؛ از بزرگترین آثار او و مهم‌ترین کتب فقهی و متون اخبار است.
- الخلاف فی الاحکام که مسائل الخلاف نیز گفته می‌شود. شیخ در این کتاب که به ترتیب کتب فقهی نوشته شده و نگارش آن قبل از تهذیب و استبصار بوده است، آرای همه مخالفان (اهل سنت) را ذکر می‌کند و صحیح آن را بیان می‌کند.
- المبسوط فی فقه الامامیه؛ از مهم‌ترین کتب فقهی و شامل همه ابواب فقه است.
- مسألة فی تحریم الفقاع
- مسألة فی وجوب الجزیة علی الیهود و المنتمین الی الجبابرة
- مسائل ابن البراج
- المسائل القمیة
- الایجاز؛ درباره فرائض.
- المسائل الجنبلائیة
- المسائل الحائریة؛ ابن ادریس در سرائر از آن با عنوان الحائریات نام می‌برد.
- المسائل الحلبیة
اصول فقه
- شرح الشرح که در باب اصول است.
- العدة فی اصول؛ شامل دو قسمت است: یکی در اصول دین و دیگر در اصول فقه. این کتاب مفصل‌ترین کتاب در این رشته در بین قدماء بوده است و مبانی فقه را در آن چنان بیان کرده که در آن زمان بیش از آن نبوده است.
- مسألة فی العمل بخبر الواحد و بیان حجیته
حدیثی
- الاستبصار فیما اختلف من الاخبار؛ از کتب اربعه و مجموعه‌های حدیثی است که از منابع اصلی استنباط احکام شرعی نزد فقهای اثنی عشری از روزگار مؤلف تا کنون است.
- تهذیب الاحکام؛ از کتب اربعه شیعه. شیخ این کتاب را از کتاب‌های قابل اعتماد و موثق قبل از خودش فراهم کرده است. شیخ از زمان ورود به بغداد در سال ۴۰۸ق. تا رفتنش به نجف در ۴۴۸ق. آن منابع برایش فراهم بوده است. وی کل کتاب طهارت تا کتاب صلوة را به عنوان شرح کتاب المقنعة استادش شیخ مفید (م. ۴۱۳ق.) در سن ۲۵ سالگی در زمان حیات استاد نگاشته و ادامه را پس از وفات استاد می‌نگارد.
رجالی
- رجال طوسی که به الابواب نیز شناخته می‌شود.
- اختیار معرفة الرجال که در واقع، کتاب رجال کشی است که شیخ طوسی آن را تصحیح کرده است. آنچه امروزه با عنوان رجال کشی معروف است، کار تصحیح شده شیخ طوسی است و نسخه اصلی آن موجود نیست.
- الفهرست، یکی از منابع چهارگانه رجال شیعه که برخی از آثار علمی اندیشمندان شیعه و صاحبان آن را گردآورده است.
عبادات
- الجمل و العقود در باب عبادات است و بنا به درخواست قاضی ابن براج (درگذشته ۴۸۱ق.) نوشته است.
- مختصر المصباح در باب ادعیه و عبادات است. چون مختصرِ کتاب مصباح المتهجد است المصباح الصغیر نیز نامیده می‌شود در قبال اصلش که المصباح الکبیر نامیده می‌شود.
- مختصر فی عمل یوم و لیلة که در باب عبادات است و برخی آن را «یوم و لیلة» نامیده‌اند.
- هدایة المسترشد و بصیرة المتعبد؛ در باب ادعیه و عبادات.
- مصباح المتهجد؛ از مهم‌ترین کتابها در باب اعمال و ادعیه است و بسیاری از کتابها در این باره، از آن اخذ کرده‌اند.
متفرقه
- الامالی؛ از آنجا که شیخ این کتاب را در چند مجلس املاء کرده است، مجالس نیز نامیده می‌شود.
- انس الوحید
- مختصر اخبار المختار بن ابی عبید الثقفی که اخبار المختار نیز نامیده می‌شود.
- مسألة فی الاحوال
- المسائل الالیاسیة که صد مسأله در فنون مختلف است.
- المسائل الرازیة؛ در باب وعید است و ۱۵ مسأله بوده که از ری به استادش سید مرتضی فرستاده و سید بدانها پاسخ داده است اما شیخ طوسی باز بدانها پاسخ می‌دهد.
- مقتل الحسین علیه‌السلام
- مناسک الحج فی مجرد العمل
- النقض علی ابن شاذان فی مسألة الغار.[۲]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مجموعه آثار شیخ طوسی، مرکز تحقیقات کامیوتری علوم اسلامی.
- ↑ شیخ طوسی، نهایه، مقدمه آقابزرگ، صص۱۷-۳۱.
منابع
- طوسی، محمد بن حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دار الاندلس، قم، قدس، بی‌تا.
- مجموعه آثار شیخ طوسی، مرکز تحقیقات کامیوتری علوم اسلامی.
پیوند به بیرون