الخلاف فی الاحکام (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | شیخ طوسی (متوفای ۴۶۰ ق) |
| موضوع | فقه |
| سبک | مقارن |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۶ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | جامعه مدرسین |
الخِلافُ فی الأحکام مشهور به الخلاف یا کتاب الخلاف کتابی فقهی، نوشته شیخ طوسی (متوفای ۴۶۰ ق). این کتاب از معروف‌ترین کتابهای فقهی نزد شیعه است که به مسائل اختلافی و فقه مقارن می‌پردازد. شیخ طوسی در این کتاب، آرای فقهی مذاهب مختلف اسلامی را طرح و سپس با استدلال، به نقد آرای مخالف و بیان نظر مشهور امامیه کرده است.
نام و زمان تالیف
برای این کتاب عناوین مختلفی نظیر «الخلاف فی الأحکام»، «مسائل الخلاف»، «مسائل الخلاف مع الکل» را ذکر کرده‌اند.[۱] از تاریخ دقیق تألیف الخلاف اطلاع دقیقی در تراجم موجود نیست. مؤلف در مقدمه آن آورده که خلاف پس از دو کتاب تهذیب و استبصار (پس از سال ۴۱۵ق) نگارش شده است.[۲]همچنین با توجه به مقدمۀ کتاب المبسوط، خلاف پیش از آن و پس از «النهایة (کتاب)|النهایة» و «الجمل و العقود» نوشته شده است.
نویسنده و انگیزه نگارش
محمد بن حسن بن علی بن حسن (۳۸۵-۴۶۰ق)، مشهور به شیخ طوسی، محدث و فقیه بود. او نویسنده دو کتاب دیگر فقهی تهذیب و استبصار است.[۳] طوسی در خطبه کتاب علت تدوین آن را درخواست دیگران گفته است. آنان از او خواسته بودند مباحث اختلافی بین مذاهب مختلف را به صورت مختصر بیان کند و همچنین دلائل امامیه را از منابع مشترک مانند سنت قطعی و اخبار پیامبر اکرم(ص) ونیز روایات نقل شده از طریق شیعه مطرح نماید.[۴]
محتوا و ساختار
مطالب در الخلاف به‌صورت "مسألة" و جواب آن با "دلیلنا" شروع شده است. آخرین چاپ الخلاف در ایران، دارای ۶ جلد است. محتوای این چاپ به شکل زیر است:
- جلد اول: کتاب طهارت، کتاب حیض و مسائل استحاضه و نفاس، کتاب صلاة، مسائل ستر عورت، مسائل عاجز، نماز جماعت، نماز مسافر، نماز جمعه، نماز خوف، نماز عیدین، نماز کسوف، نماز استسقاء و کتاب جنائز.
- جلد دوم: کتابهای زکات، زکات فطره، صوم، اعتکاف و حج.
- جلد سوم: کتابهای بیوع، سلم، رهن، تفلیس، حجر، صلح، حواله، ضمان، شرکت، وکالت، اقرار، عاریه، غصب، شفعه، قراض، مساقاة، اجاره، مزارعه، احیاء موات، وقف، هبه، لقطه.
- جلد چهارم: کتابهای فرائض، وصایا، ودیعه، فی‌ء و قسمة الغنائم، قسمة الصدقات، نکاح، صداق، ولیمه، القَسْم بین الزوجات، خلع، طلاق، رجعة، ایلاء، ظهار.
- جلد پنجم: کتابهای لعان، عده، رضاع، نفقات، جنایات، دیات، قسامه، کفارة القتل، باغی، مرتد، حدود، سرقت، قُطّاع الطریق، اَشْرِبه، قتال اهل الرِّدّة، صَولة البهیمة(حمله کردن حیوان به انسان)، السِّیَر (مباحث جهاد و زمین‌های فتح شده)،[یادداشت ۱] جزیه.
- جلد ششم: کتابهای صید و ذبائح، اطعمه، سَبْق، اَیمان( قسم، سوگند)، نذور، آداب قضاء، شهادات، دعاوی و بیِّنات، عِتْق، مُکاتَب، مُدَبَّر( برده‌ای که آزادی‌اش را مولایش به وفاتش گره زده و به او گفته تو پس از وفات من آزاد هستی.[۶])، اُمّهات اولاد( کنیزانی که از مالکان خود دارای فرزند هستند= ام ولد).[۷]
نسخه‌ها و چاپ نخستین
- نسخۀ قدیمی و کامل باقر قاضی طباطبایی در تبریز در دو مجلد.
- نسخه کتابخانه هادی کاشف الغطاء در نجف اشرف به خط شهریار بن الله‌داد فراهانی مربوط به سال ۱۰۸۲ ق.
- نسخه کتابخانه محمد سماوی نجفی.
- نسخه کتابخانه مشکور، جلد اوّل.
- نسخه کتابخانه تستریه، جلد دوم، از موقوفات شیخ مهدی قمشه‌ای.
- نسخه کتابخانه صدر، از اول کتاب طهارت تا آخر کتاب ایمان مربوط به سال ۶۶۸ق و از قدیمی‌ترین نُسخ آن.
- نسخه‌ای شامل بحث عدد تا حدود، کتابخانه آستان قدس رضوی به خط صدرالدین بن جمال‌الدین محمد که در سال ۱۰۶۷ق توسط ابن خاتون وقف شده است.[۸]
- دو نسخه خطی کتابخانه مدرسه فیضیه که یکی به خط عبد الرزاق بن ملامیر جیلانی که در سال ۱۰۵۶ق نوشته شده و دیگری به خط محمد رضوی.
- نسخه کتابخانه مجلس شورای اسلامی در تهران که نگارش آن در سال ۱۲۲۳ق به پایان رسیده است.
- نسخه کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی که تاریخ نگارش و نویسنده آن معلوم نیست امّا نگارش آن مربوط به قرن سیزدهم است.[۹]
نخستین چاپ الخلاف در ایران زیر نظر سید حسین طباطبایی بروجردی(۱۲۵۴ ـ ۱۳۴۰ش) سال ۱۳۷۰ق/۱۳۲۹ش انجام شد.
شرح، گزیده و ترجمه
- «المؤتلف من المختلف بين أئمة السلف»، تأليف فضل بن حسن طبرسی(درگذشت:۵۴۸ق) كه در سال ۵۲۰ق تأليف آن را به پایان برد.[۱۰]
- «منتخب الخلاف» يا «تلخيص الخلاف»، تأليف مفلح بن حسن صيمرانى بحرانى (زنده در ۸۸۷ق).[۱۱]
- مسائل هامّه من کتاب الخلاف، انتشارات دانشگاه تهران، به سفارش سازمان برنامه و بودجه، چاپ اول، ۱۳۴۴ش.[۱۲]
- فقه کیفری ۱ (ترجمه باب‌های قضاء و شهادت کتاب «الخلاف فی الاحکام» شیخ طوسی ۴۶۰-۳۸۵ق.)مترجمین : اسدی‌کوهباد ، هرمز و گلگون ، عبدالکریم. شیراز، نشر شاهچراغ، ۱۳۹۹ش. [۱۳]
- فقه تطبیقی ارث، وصیت: شرح، ترجمه حل مسائل از کتاب الخلاف شیخ طوسی (ره)، مترجم:نایب‌زاده ، اکبر، نشر خرسندی، ۱۳۹۶ش. [۱۴]
پانویس
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۴۶ و ج۷، ص۲۳۵؛ ابن‌شهرآشوب، معالم العلماء، ۱۳۸۰ق، ص۱۴۹.
- ↑ شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۵-۴۶.
- ↑ دوانی، سیری در زندگی شیخ طوسی، ۱۳۶۲ش، ص۱۵-۲۰.
- ↑ شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۵.
- ↑ فیومی، المصباح المنیر، الناشر: المكتبة العلمية - بيروت، ج۱، ص۲۹۹.
- ↑ موسسه دايرة المعارف فقه اسلامی، زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت،ج۲، ص۴۲۰.
- ↑ شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، فهرست کتاب
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۷، ص۲۳۵و۲۳۶.
- ↑ شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج ۱، ص۳۵.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذريعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۲، ص۴۰۰.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذريعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۳، ص۲۴۵.
- ↑ «مسائل هامه من کتاب الخلاف» وبگاه شبکه جامع کتاب گیسوم.
- ↑ خانه کتاب وادبیات ایران
- ↑ نمایشگاه بین المللی کتاب تهران؛ فقه تطبیقی ارث، وصیت: شرح، ترجمه حل مسائل از کتاب الخلاف شیخ طوسی (ره)
یادداشت
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ق.
- ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، معالم العلماء فی فهرست كتب الشيعة و أسماء المصنفين منهم قديماً و حديثاً (تتمة كتاب الفهرست للشيخ أبي‌جعفر الطوسی)، نجف، المطبعة الحيدرية، ۱۳۸۰ق.
- دوانی، علی، سیری در زندگی شیخ طوسی (از طوس تا نجف)، مشهد، دانشگاه مشهد، ۱۳۶۲ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۰۷ق.
- مرکز تحقیقات کامپیوتری نور، نرم‌افزار آثار شیخ طوسی.
- موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودی، قم، ۱۳۸۲ش.
- «مسائل هامّه من کتاب الخلاف» وبگاه شبکه جامع کتاب گیسوم، تاریخ بازدید: ۲۲ شهریور ۱۴۰۲ش.
- نمایشگاه بین المللی کتاب تهران فقه تطبیقی ارث، وصیت: شرح، ترجمه حل مسائل از کتاب الخلاف شیخ طوسی (ره)
- خانه کتاب وادبیات ایران فقه کیفری ۱ (ترجمه کتاب الخلاف فی الاحکام شیخ طوسی ۴۶۰-۳۸۵)
پیوند به بیرون