افق
اُفُقْ، اصطلاحی در علم هیئت و نجوم و به معنای کنارهها یا اطراف آسمان است که در فقه برای تعیین اوقات نماز و همچنین در رؤیت هلال به کار میرود. فقیهان با توجه به افق، وقت نماز صبح را گسترده شدن سفیدی صبح در افق دانستهاند که به آن فجر صادق میگویند. برخی زمان مغرب شرعی را پنهان شدن آفتاب در افق دانستهاند که با آن وقت نماز عصر تمام و وقت نماز مغرب آغاز میشود.
از دیگر مسائلی که در ارتباط با اصطلاح افق در فقه مطرح میشود، مسئله اتحاد یا اختلاف افق است که در مسئله رؤیت هلال درباره آن بحث میشود.
اگر مناطق مختلف، از نظر ثبوت هلال و شروع ماه حکم یکسان داشته باشند، پس دارای افق واحد بوده و به وحدت افق آنها حکم میشود؛ اما اگر ثبوت هلال در مناطق مختلف، متفاوت باشد و برای هر افقی، حکمی مستقل در نظر گرفته شود، در این صورت به اختلاف افق حکم میشود.
آثار مستقلی مرتبط با مسئله «افق» در فقه نگارش یافته است. کتاب الافق أو الآفاق نوشته حسینعلی منتظری یکی از همین آثار است.
مفهومشناسی و جایگاه
افق، اصطلاحی در علم هیئت و نجوم[۱] و به معنای کنارهها یا اطراف آسمان است که در فقه برای تعیین اوقات نماز و همچنین در رؤیت هلال به کار میرود.[۲] فقها از این اصطلاح در ابواب فقهی نماز و روزه بحث کردهاند.[۳] برخی فقها نیز آثار مستقلی در این زمینه تألیف کردهاند.[۴]
افق و اوقات نماز
فقیهان با توجه به افق، وقت نماز صبح را گسترده شدن سفیدی صبح در افق دانستهاند که به آن فجر صادق میگویند.[۵] همچنین برخی زمان مغرب شرعی را پنهان شدن آفتاب در افق دانستهاند که با آن وقت نماز عصر تمام و وقت نماز مغرب آغاز میشود.[۶]
گفته میشود افقها از نظر طلوع خورشید و غروب آن در مناطق مختلف، متفاوت است؛ چراکه در یک منطقهای ممکن است طلوع یا غروب زودتر یا دیرتر از مناطق دیگر باشد، لذا فقها عامل تعیینکننده را طلوع یا غروب خورشید در همان افقی دانستهاند که نمازگزار در آن قرار دارد.[۷]
اتحاد و اختلاف افق
از دیگر مسائلی که در ارتباط با اصطلاح افق در فقه مطرح میشود، مسئله اتحاد یا اختلاف افق است که در مسئله رؤیت هلال درباره آن بحث میشود.[۸] فقها معتقدند که اگر مناطق مختلف، از نظر ثبوت هلال و شروع ماه حکم یکسان داشته باشند، پس دارای افق واحد بوده و به وحدت افق آنها حکم میشود؛ بدین معنا که اگر در یک شهری، هلال ماه رؤیت گردد و اول ماه قمری ثابت گردد به رؤیت هلال در شهر دیگر هم افق با آن نیز حکم میشود.[۹]
اگر ثبوت هلال در مناطق مختلف، متفاوت باشد و برای هر افقی، حکمی مستقل در نظر گرفته شود، در این صورت به اختلاف افق حکم میشود؛ بدین معنا که اگر در یک شهری به رؤیت هلال و اول ماه حکم شود، نمیتوان به شهر دیگری که افق آن مختلف است، حکم به رؤیت هلال و اول ماه داد.[۱۰]
کتابشناسی
برخی آثاری که مرتبط با مسئله «افق» در فقه به صورت مستقل نگارش یافته به شرح زیر است:
- کتاب الافق أو الآفاق: نوشته حسینعلی منتظری. این کتاب به عربی و مشتمل بر دیدگاه فقهای شیعه به همراه دلیلهای آن در مسئله «افق» و «اتحاد و اختلاف افقها» است.[۱۱]
- کتاب «اتحاد الآفاق أو اختلافها فی بدایة الأشهر القمریة»: این کتاب تقریرات درس سید محمدرضا سیستانی، استاد درس خارج حوزه علمیه نجف و فرزند سیدعلی سیستانی است که به قلم دو تن از شاگران وی، امجد ریاض و نزار یوسف، تحریر شده است.[۱۲]
پانویس
- ↑ منتظری، الافق او الآفاق، ۱۳۸۴ش، ص۹.
- ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۶۲۷.
- ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۶۲۷.
- ↑ منتظری، الافق او الآفاق، ۱۳۸۴ش، ص۹.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۳۹؛ شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۸۶-۴۸۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۷، ص۱۰۶-۱۰۹.
- ↑ وجدانیفخر، الجواهر الفخریة فی شرح الروضة البهیة، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۴۵.
- ↑ زمانی قمشهای و دیگران، «اتحاد و اختلاف افق»، ص۱۴۷-۱۴۸.
- ↑ صدر، ما وراء الفقه، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۵۳-۱۵۴.
- ↑ صدر، ما وراء الفقه، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۵۴.
- ↑ منتظری، الافق او الآفاق، ۱۳۸۴ش، ص۱۱-۱۹.
- ↑ ریاض، یوسف، اتحاد الآفاق أو اختلافها فی بدایة الأشهر القمریة، ۱۴۳۷ق، ص۱۱-۱۹.
منابع
- ریاض، امجد و نزار یوسف، اتحاد الآفاق أو اختلافها فی بدایة الأشهر القمریة، نجف، بینا، ۱۴۳۷ق.
- زمانی قمشهای، علی و محمدباقر زمانی قمشهای، «اتحاد و اختلاف افق»، پژوهشهای فقهی تا اجتهاد، سال سوم، شماره ۵، بهار و تابستان ۱۳۹۸ش.
- شهید ثانی، علی بن زینالدین، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، تعلیقه سیدمحمد کلانتر، قم، انتشارات داوری، ۱۴۱۰ق.
- شهید ثانی، علی بن زینالدین، مسالک الافهام، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیة، ۱۴۲۳ق.
- صدر، سیدمحمد، ما وراء الفقه، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۲۰ق.
- مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهلبیت(ع)، زیرنظر: سید محمود هاشمی شاهرودی، قم، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۷ش.
- منتظری، حسینعلی، الافق او الآفاق، تهران، نشر سایه، ۱۳۸۴ش.
- نجفی، محمدحسن، جَواهر الکلام فی شرحِ شرائعِ الاسلام، تصحیح عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دارُ اِحیاء التُّراثِ العربی، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش.
- وجدانیفخر، قدرتالله، الجواهر الفخریة فی شرح الروضة البهیة، قم، سماء قلم، ۱۳۸۴ش.