توحید مفضل (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
imported>Eahmadian بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
'''توحید مفضَّل''' یا '''کتاب فَکِّر: کتابٌ فی بدء الخلق و الحثّ علی الاعتبار'''؛ کتابی است مشتمل بر [[حدیث|حدیثی]] طولانی از [[امام صادق]](ع) با موضوع حکمت و خداشناسی و اسرار آفرینش که طی چهار جلسه بر [[مفضل بن عمر جعفی]] املا شده است. | '''توحید مفضَّل''' یا '''کتاب فَکِّر: کتابٌ فی بدء الخلق و الحثّ علی الاعتبار'''؛ کتابی است مشتمل بر [[حدیث|حدیثی]] طولانی از [[امام صادق]](ع) با موضوع حکمت و خداشناسی و اسرار آفرینش که طی چهار جلسه بر [[مفضل بن عمر جعفی]] املا شده است. | ||
==مؤلف== | ==مؤلف== | ||
| خط ۴۱: | خط ۴۰: | ||
===اصالت متن کتاب=== | ===اصالت متن کتاب=== | ||
بر فرض پذیرش اینکه مطالب کتاب حدیثی از امام صادق است که آن حضرت بر مفضل بن عمر املا کرده، این سؤال مطرح است که آیا متن فعلی، همان توحید مفضّل است یا نه. | بر فرض پذیرش اینکه مطالب کتاب حدیثی از امام صادق است که آن حضرت بر مفضل بن عمر املا کرده، این سؤال مطرح است که آیا متن فعلی، همان توحید مفضّل است یا نه. | ||
نام توحید مفضّل در فهرست کتابهای [[سید بن طاووس]] آمده است<ref>کولبرگ، ج ۱، ص ۳۶۱ ـ ۳۶۲</ref> و بنا بر توضیحات وی،<ref>ابن طاووس، الامان، ج ۱، ص ۹۱</ref> آن کتاب، ظاهراً همین است که در دسترس ماست. و بیان داشته تاکنون هیچ‌یک از علما وقوع تغییر و تحریفی را در متن این کتاب گزارش نکرده است و کسی مدعی نشده که توحید مفضّل کنونی غیر از آن است که مفضّل بن عمر جعفی از قول امام صادق(ع)روایت نموده است، بلکه سیره آنان در نقل و ترجمه و شرح این اثر، نشان از اعتقاد به عدم تحریف و تغییر دارد. | نام توحید مفضّل در فهرست کتابهای [[سید بن طاووس]] آمده است<ref>کولبرگ، ج ۱، ص ۳۶۱ ـ ۳۶۲</ref> و بنا بر توضیحات وی،<ref>ابن طاووس، الامان، ج ۱، ص ۹۱</ref> آن کتاب، ظاهراً همین است که در دسترس ماست. و بیان داشته تاکنون هیچ‌یک از علما وقوع تغییر و تحریفی را در متن این کتاب گزارش نکرده است و کسی مدعی نشده که توحید مفضّل کنونی غیر از آن است که مفضّل بن عمر جعفی از قول امام صادق(ع)روایت نموده است، بلکه سیره آنان در نقل و ترجمه و شرح این اثر، نشان از اعتقاد به عدم تحریف و تغییر دارد. | ||
| خط ۵۴: | خط ۵۳: | ||
== معرفی کتاب == | == معرفی کتاب == | ||
امام صادق(ع) کتاب را در چهار جلسه و در چهار روز، از صبح تا ظهر بر مفضل املا کرده است. آن حضرت در این کتاب با بیان شگفتی های آفرینش، به اثبات آفریدگار حکیم و دانا پرداخته است. | امام صادق(ع) کتاب را در چهار جلسه و در چهار روز، از صبح تا ظهر بر مفضل املا کرده است. آن حضرت در این کتاب با بیان شگفتی های آفرینش، به اثبات آفریدگار حکیم و دانا پرداخته است. | ||
توحید مفضل از کتابهای ارزشمند و معتبر [[شیعه]] در مباحث اعتقادی محسوب می شود. به سبب اهمیت خاص توحید مفضّل نزد علمای تشیع، سید بن طاووس، همراه داشتن آن را در سفر و مطالعه و تفکر در باره آن را توصیه و بر آن تأکید نموده است.<ref>ابن طاووس، الامان، ج 1، ص ۹۱</ref> | توحید مفضل از کتابهای ارزشمند و معتبر [[شیعه]] در مباحث اعتقادی محسوب می شود. به سبب اهمیت خاص توحید مفضّل نزد علمای تشیع، سید بن طاووس، همراه داشتن آن را در سفر و مطالعه و تفکر در باره آن را توصیه و بر آن تأکید نموده است.<ref>ابن طاووس، الامان، ج 1، ص ۹۱</ref> | ||
نسخهٔ ۵ ژانویهٔ ۲۰۱۶، ساعت ۱۳:۳۴
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | مفضل بن عمر جعفی |
| موضوع | کلام، خداشناسی |
| سبک | روایی |
| زبان | عربی |
| مجموعه | 1 جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | وزارت ارشاد |
| تاریخ نشر | ۱۳۷۹ ش |
توحید مفضَّل یا کتاب فَکِّر: کتابٌ فی بدء الخلق و الحثّ علی الاعتبار؛ کتابی است مشتمل بر حدیثی طولانی از امام صادق(ع) با موضوع حکمت و خداشناسی و اسرار آفرینش که طی چهار جلسه بر مفضل بن عمر جعفی املا شده است.
مؤلف
مشهور است که این کتاب املای امام صادق(ع) بر مُفَضَّل بن عُمَر جُعْفی کوفی، یکی از اصحاب سرشناس و بزرگ آن حضرت، می باشد.
در اینکه این کتاب نوشته خود امام صادق(ع) نیست، اختلافی وجود ندارد بلکه بحث در این است که آیا امام(ع)، آن را بر مفضّل بن عمر املا کرده یا اینکه اثر خود مفضّل است که به امام صادق(ع) نسبت داده است.
غالب علمای شیعه، مفضَّل بن عمر جُعْفی را صحابی خاص امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) دانسته[۱] و برخی از آنان، ضمن اقامه دلیل در رد آرای تضعیف‌کنندگان، به تأیید و توثیق وی پرداخته[۲] و گفته‌اند که این کتاب املای امام صادق(ع) بر اوست.[۳] بعضی علما نیز تصریح کرده‌اند که اِهلیلَجه، اثر دیگر منسوب به امام صادق(ع) در خداشناسی، را خود امام نوشته و سپس متن دستخط خود را در اختیار مفضّل گذاشته‌اند ولی توحید مفضّل املای امام(ع) بر مفضّل است.[۴]
البته نجاشی،[۵] این اثر را به مفضّل نسبت داده و اشاره کرده که به آثار وی چندان اعتنایی نیست و گفته است برخی وی را از غالیانِ خطّابی شمرده اند.
اصالت متن کتاب
بر فرض پذیرش اینکه مطالب کتاب حدیثی از امام صادق است که آن حضرت بر مفضل بن عمر املا کرده، این سؤال مطرح است که آیا متن فعلی، همان توحید مفضّل است یا نه.
نام توحید مفضّل در فهرست کتابهای سید بن طاووس آمده است[۶] و بنا بر توضیحات وی،[۷] آن کتاب، ظاهراً همین است که در دسترس ماست. و بیان داشته تاکنون هیچ‌یک از علما وقوع تغییر و تحریفی را در متن این کتاب گزارش نکرده است و کسی مدعی نشده که توحید مفضّل کنونی غیر از آن است که مفضّل بن عمر جعفی از قول امام صادق(ع)روایت نموده است، بلکه سیره آنان در نقل و ترجمه و شرح این اثر، نشان از اعتقاد به عدم تحریف و تغییر دارد.
علت نگارش کتاب
مفضل بن عمر جعفی داستان نوشتن کتاب را این گونه نقل می کند:
- یک روز عصر من در مسجد مدینه در کنار قبر مطهر حضرت رسول خدا(ص) نشسته بودم و در مقام و منزلت آن حضرت فکر می کردم که ناگهان ابن ابو العوجاء و یارانش وارد شدند و در کناری نشستند و شروع به صحبت کردند.
- آنان از حضرت رسول خدا(ص) به عنوان یک فیلسوف، که با زیرکی فراوان نام خود را در جهان زنده نگه داشت، نام بردند و گفتند، این جهان خدایی ندارد و همه چیز خود به خود به وجود آمده و این جهان همیشه بوده و خواهد بود.
- من نتوانستم خشم خود را فرو بنشانم و بر سر آنها فریاد زدم و گفتم: ای دشمنان خدا آیا کافر شده‌اید؟! آنان در پاسخ من گفتند: اگر تو از یاران جعفر بن محمد هستی، او این گونه با ما سخن نمی‌گوید.
- من از نزد آنها خارج شدم و به نزد امام صادق(ع) رفتم و ماجرا را برای آن حضرت تعریف کردم. آن حضرت فرمود: فردا صبح به نزد من بیا و قلم و کاغذی نیز بیاور تا برای تو از حکمت خداوند متعال در آفرینش جهان سخن بگویم. من هم فردا صبح به نزد آن حضرت رفتم و ایشان نیز طی چهار جلسه حدیثی را فرمودند و من آن را املاء کردم.
معرفی کتاب
امام صادق(ع) کتاب را در چهار جلسه و در چهار روز، از صبح تا ظهر بر مفضل املا کرده است. آن حضرت در این کتاب با بیان شگفتی های آفرینش، به اثبات آفریدگار حکیم و دانا پرداخته است.
توحید مفضل از کتابهای ارزشمند و معتبر شیعه در مباحث اعتقادی محسوب می شود. به سبب اهمیت خاص توحید مفضّل نزد علمای تشیع، سید بن طاووس، همراه داشتن آن را در سفر و مطالعه و تفکر در باره آن را توصیه و بر آن تأکید نموده است.[۸]
چهار مجلس کتاب
- امام صادق(ع) در آغاز، ناآگاهی از اسباب و شیوه آفرینش جهان هستی را علت انكار يا شک عده‌ای در وجود خداوند متعال بیان می‌فرماید. سپس به بیان آفرینش جهان و خلقت انسان و اعضای بدن او، مانند دستگاه گوارش و حواس پنج گانه، می‌پردازد و از آنها به حکمت و قدرت و علم خداوند متعال، که آفریننده آنها است، استدلال می‌کند.
- امام(ع) در جلسه دوم به بیان شگفتی‌های جهان حیوانات، مانند اسب، فیل، زرافه، میمون، سگ، مرغ، خفاش، زنبور عسل، ملخ، مورچه و ماهی می‌پردازد.
- در جلسه سوم شگفتی‌های آسمان و زمین مانند رنگ آسمان و طلوع و غروب خورشید، و فصل‌های سال و خورشید و ماه و دیگر ستارگان و حرکت بسیار سریع آنها در آسمان و آفرینش سرما و گرما و باد و هوا و چگونگی ایجاد صدا و کوه‌ها و گیاهان را بیان می‌نماید.
- جلسه چهارم هم به بیان حقیقت مرگ و زندگی و علت آفرینش انسان و راه شناخت جهان هستی و بیان فرق میان حس و عقل در شناخت جهان و حقایق هستی اختصاص یافته است.
بخش غیرمشهور
آقا بزرگ طهرانی در الذریعه[۹] به این نکته اشاره کرده که ظاهراً بخش دیگر توحید مفضّل، در بیان احوال ملکوت اعلا، را که در دوره سید بن طاووس شهرت و تداول چندانی نداشته،[۱۰] شخصی به نام سیدمیرزاابوالقاسم ذهبی، معاصر آقابزرگ، یافته و تماماً در کتاب خود به نام تباشیرالحکمه آورده است.
نسخه‌های کتاب
نسخه های خطی متعددی از توحید مفضّل به جا مانده است که برخی از آنها در ایران و در کتابخانه‌هایی چون کتابخانه آستان قدس رضوی، کتابخانه ملی و کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، و برخی دیگر در عراق نگهداری می‌شوند.[۱۱]
ظاهراً قدیمی‌ترین نسخه خطی این اثر، متعلق به سال ۱۰۵۶ق و به خط عبدالرزاق جیلانی است که در کتابخانه آیت الله گلپایگانی در قم نگهداری می‌شود.[۱۲]
توحید مفضل برای نخستین بار در ۱۲۸۷ش در ایران به چاپ رسید. از آن پس تاکنون، متن و ترجمه‌ها و شروح متعددی از توحید مفضّل در مصر، عراق و ایران چاپ شده است.[۱۳]
ترجمه فارسی
ظاهراً اولین ترجمه فارسی کتاب توحید مفضل را شیخ فخرالدین ترکستانی که مقیم قم بوده، در سال ۱۰۶۵ق به انجام رسانده است. همچنین محمدباقر مجلسی این اثر را ترجمه و شرح کرده و در بحارالانوار[۱۴]نیز آورده است.
علمای دیگری نیز تاکنون به ترجمه و شرح و تحقیق در باره توحید مفضّل پرداخته‌اند و حتی برخی ترجمه فارسی آن را به نظم کشیده اند.[۱۵]
پانویس
- ↑ کلینی، ج۲، ص۹۲ ؛ شیخ مفید، ج۲، ص۲۰۸ ؛ شیخ طوسی، ج۱، ص۲۱۰ ؛ ابن شهرآشوب، ج۴، ص۲۱۹
- ↑ مامقانی، ج ۳، ص ۲۳۸ ـ ۲۴۲
- ↑ ابن طاووس، الامان، ج ۱، ص ۵۰ ؛ تستری، ج ۱۴، ص ۱۴۳
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج ۴، ص ۴۸۲
- ↑ نجاشی، ج ۱، ص ۴۱۶
- ↑ کولبرگ، ج ۱، ص ۳۶۱ ـ ۳۶۲
- ↑ ابن طاووس، الامان، ج ۱، ص ۹۱
- ↑ ابن طاووس، الامان، ج 1، ص ۹۱
- ↑ ج ۴، ص ۴۸۲ ـ ۴۸۳
- ↑ ابن طاووس، الامان، ج 1، ص ۹۱
- ↑ حسینی اشکوری، ج ۱، ص ۱۴۴ ؛ فکرت، ج ۱، ص ۱۵۰
- ↑ عرب زاده، ج ۱، ص ۱۹۷
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج ۴، ص۹۱، ۴۸۲ ـ ۴۸۳ ؛ آقابزرگ طهرانی، مصنفات، ج ۲، ص ۱۶۷ ؛ فاضل، ج ۳، ص ۱۵۱۵
- ↑ مجلسی، ج ۳، ص ۵۷ ـ ۱۵۱
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج۴، ص۹۱ ؛ فکرت، ج ۱، ص ۱۵۰ ؛ حسینی اشکوری، ج ۱، ص ۱۳۱
منابع
- آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- آقابزرگ طهرانی، مصنفات شیعه: ترجمه و تلخیص الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج ۲، به اهتمام محمد آصف فکرت، مشهد، ۱۳۷۳ش.
- ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم.
- ابن طاووس، الامان من اخطار الاسفار و الازمان، قم، ۱۴۰۹ق.
- ابن طاووس، کشف المحجة لثمرة المهجة، چاپ محمد حسون، قم، ۱۳۷۵ ش.
- انوار، عبدالله، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، تهران، ۱۳۴۳ـ ۱۳۵۸ش.
- تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ملحقات، تهران، مکتبة الصدر.
- حسینی اشکوری، احمد، فهرست نسخه های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیة اللّه العظمی مرعشی نجفی مدّظلّه العالی، قم، ۱۳۵۴ـ۱۳۷۶ش.
- شیخ طوسی، کتاب الغیبة، تهران، ۱۳۹۸ق.
- شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج اللّه علی العباد، با ترجمه و شرح هاشم رسولی محلاتی، تهران، ۱۳۴۶ش.
- عرب زاده، ابوالفضل، فهرست نسخه های خطی کتابخانه آیة اللّه العظمی گلپایگانی (قدس سره)، قم، ۱۳۷۸ش.
- فاضل، محمود، فهرست نسخه های خطی کتابخانه جامع گوهرشاد مشهد، مشهد، ۱۳۶۳ـ۱۳۶۷ش.
- فکرت، محمدآصف، فهرست الفبائی کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، مشهد، ۱۳۶۹ش.
- کولبرگ، اتان، کتابخانه ابن طاووس و احوال و آثار او، ترجمه علی قرائی و رسول جعفریان، قم، ۱۳۷۱ش.
- کلینی، الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ سنگی، نجف، ۱۳۴۹ـ۱۳۵۲ق
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، موسسه الوفاء، بیروت.
- مفضّل بن عمر، توحید مفضّل، ترجمه محمدباقر مجلسی، چاپ باقر بیدهندی، تهران، ۱۳۷۹ش.
- نجاشی، احمد، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام