قزلباش (افغانستان): تفاوت میان نسخه‌ها
imported>Fayaz جزبدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''قِزِلباش'''، از | '''قِزِلباش'''، از گروه‌های قومی [[شیعه|شیعه‌مذهب]] در [[افغانستان]] که در دوران [[صفویه]] و نیز [[نادر افشار]] در مناطق مختلف افغانستان به‌ویژه در [[کابل]] و [[غزنی]] و [[قندهار]] مقیم شدند. تعدادی از آنها در محله [[چنداول]] در شهر کابل ساکن‌اند. منابع مختلف، جمعیت قزلباشان [[افغانستان]] را تا ۳۰۰ هزار نفر برآورد کرده‌اند. | ||
==سابقه تاریخی== | ==سابقه تاریخی== | ||
| خط ۶: | خط ۶: | ||
قزلباش‌ها همواره [[مسلمان]] و [[شیعه|شیعی‌مذهب]] بوده‌اند، تا آنجا که در محل‌های اقامت آنان، کلمه قزلباش مترادف با کلمه [[شیعه]] به کار می‌رفته است.<ref>کیوان سمیعی، زندگانی سردار کابلی، ۱۳۴۷ش، ص۲۶.</ref> | قزلباش‌ها همواره [[مسلمان]] و [[شیعه|شیعی‌مذهب]] بوده‌اند، تا آنجا که در محل‌های اقامت آنان، کلمه قزلباش مترادف با کلمه [[شیعه]] به کار می‌رفته است.<ref>کیوان سمیعی، زندگانی سردار کابلی، ۱۳۴۷ش، ص۲۶.</ref> | ||
تیمورشاه | تیمورشاه درانی(حکومت:۱۱۸۶ ـ ۱۲۰۷ش)، دومین پادشاه سلسله ابدالی، که زبان فارسی و رفتار و آداب آن در دربار او معمول بود، در اواخر قرن دوازدهم قمری، مشاوران و خدمتگزاران دربار را از میان قزلباش‌ها برگزید و پس از آن نیز بسیاری از قزلباشان به کارهای دولتی و اداری مانند صندوق‌داری، مستوفی‌گری و منشی‌گری مشغول بوده‌اند.<ref>بلوک‌باشی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۵۱.</ref> بنابر منابع تاریخی، عبدالرحمان خان، از پادشاهان افغانستان، تلاش بسیاری کرد تا قزلباش‌ها را به قبول [[اهل سنت|مذهب اهل سنت]] وادارد، اما جز تعداد اندکی که مذهب [[حنفی]] را از روی [[تقیه]] پذیرفتند، بقیه در مذهب شیعه ماندند.<ref>بلوک‌باشی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۵۱.</ref> | ||
==جایگاه فعلی== | ==جایگاه فعلی== | ||
یکسال پس از کودتای کمونیستها در افغانستان، | یکسال پس از کودتای کمونیستها در افغانستان، [[قیام چنداول|قیام]] نافرجامی علیه دولت نورمحمد تره‌کی در ۲ تیر/سرطان ۱۳۵۸ش در محله چنداول با همراهی قزلباشان، انجام شد که به سرکوب و بازداشت و کشته‌شدن تعدادی از فعالان آن انجامید.<ref>بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۶۵-۶۱.</ref> تعدادی از فعالان قزلباش در احزاب شیعه مانند [[حزب حرکت اسلامی|حرکت اسلامی]] و [[حزب وحدت اسلامی|وحدت اسلامی]] عضو بودند. در زمان دولت مجاهدین، همچنین بخشی از نیروهای سیاسی این قوم با دولت برهان‌الدین ربانی و احمدشاه مسعود همکاری کردند.<ref>بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۶۵-۶۱.</ref> | ||
پس از سقوط [[طالبان]] و ایجاد نظام جدید سیاسی در افغانستان، نام قوم قزلباش در کنار سایر قومیت‌ها در سرود ملی افغانستان و ماده ۴ قانون اساسی | پس از سقوط [[طالبان]](۱۳۸۰ش) و ایجاد نظام جدید سیاسی در افغانستان، نام قوم قزلباش در کنار سایر قومیت‌ها در سرود ملی افغانستان و ماده ۴ قانون اساسی آن درج شد. تشکلی نیز بنام «شورای انسجام قزلباش‌های افغانستان» تاسیس شد.<ref>بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۶۵-۶۱.</ref> این قوم نماینده در شورای ولایتی کابل و پارلمان سابق افغانستان داشت.<ref>بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۶۵-۶۱.</ref> | ||
منابع مختلف، شمار قزلباشان [[افغانستان]] را از ۲۰ هزار خانوار تا ۳۰۰ هزار نفر نوشته‌اند.<ref>بلوک‌باشی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۵۱.</ref> | منابع مختلف، شمار قزلباشان [[افغانستان]] را از ۲۰ هزار خانوار تا ۳۰۰ هزار نفر نوشته‌اند.<ref>بلوک‌باشی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۵۱.</ref> | ||
| خط ۲۴: | خط ۲۴: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
*بهمنی قاجار، محمدعلی، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، تهران، موسسه مطالعات اندیشه سازان نور، ۱۳۹۲ش. | *بهمنی قاجار، محمدعلی، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، تهران، موسسه مطالعات اندیشه سازان نور، ۱۳۹۲ش. | ||
*بلوک‌باشی، علی، بخش | *بلوک‌باشی، علی، بخش «قوم‌نگاری» در مدخل «افغانستان»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۹، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۹ش. | ||
*کیوان سمیعی، غلامرضا، «سردار کابلی»، در مجله وحید، شماره ۵۸، مهر ۱۳۴۷ش. | *کیوان سمیعی، غلامرضا، «سردار کابلی»، در مجله وحید، شماره ۵۸، مهر ۱۳۴۷ش. | ||
{{تشیع در افغانستان}} | {{تشیع در افغانستان}} | ||
نسخهٔ ۲۵ نوامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۲۰
قِزِلباش، از گروه‌های قومی شیعه‌مذهب در افغانستان که در دوران صفویه و نیز نادر افشار در مناطق مختلف افغانستان به‌ویژه در کابل و غزنی و قندهار مقیم شدند. تعدادی از آنها در محله چنداول در شهر کابل ساکن‌اند. منابع مختلف، جمعیت قزلباشان افغانستان را تا ۳۰۰ هزار نفر برآورد کرده‌اند.
سابقه تاریخی
قزلباش‌های افغانستان، گروهی از بازماندگان سپاه قزلباش هستند که به فرمان نادرشاه افشار، قندهار را فتح کردند و سپس در قندهار، غزنی، کابل و هرات ماندگار شدند.[۱] برخی منابع، پیشینه قزلباش‌های افغانستان را به زمان شاه اسماعیل اول صفوی رسانده‌اند که عده‌ای از قزلباش‌ها با شاهزادگان و امیران صفوی که به حکومت بخش‌هایی از افغانستان فعلی منصوب می‌شده‌اند، به آنجا رفته و در مناطق مختلف ساکن می‌شده‌اند.[۲] آنها از طایفه‌های مختلفی مانند ترک‌ها، ترکمن‌ها، کردها و لرها بوده‌اند.[۳]
قزلباش‌ها همواره مسلمان و شیعی‌مذهب بوده‌اند، تا آنجا که در محل‌های اقامت آنان، کلمه قزلباش مترادف با کلمه شیعه به کار می‌رفته است.[۴]
تیمورشاه درانی(حکومت:۱۱۸۶ ـ ۱۲۰۷ش)، دومین پادشاه سلسله ابدالی، که زبان فارسی و رفتار و آداب آن در دربار او معمول بود، در اواخر قرن دوازدهم قمری، مشاوران و خدمتگزاران دربار را از میان قزلباش‌ها برگزید و پس از آن نیز بسیاری از قزلباشان به کارهای دولتی و اداری مانند صندوق‌داری، مستوفی‌گری و منشی‌گری مشغول بوده‌اند.[۵] بنابر منابع تاریخی، عبدالرحمان خان، از پادشاهان افغانستان، تلاش بسیاری کرد تا قزلباش‌ها را به قبول مذهب اهل سنت وادارد، اما جز تعداد اندکی که مذهب حنفی را از روی تقیه پذیرفتند، بقیه در مذهب شیعه ماندند.[۶]
جایگاه فعلی
یکسال پس از کودتای کمونیستها در افغانستان، قیام نافرجامی علیه دولت نورمحمد تره‌کی در ۲ تیر/سرطان ۱۳۵۸ش در محله چنداول با همراهی قزلباشان، انجام شد که به سرکوب و بازداشت و کشته‌شدن تعدادی از فعالان آن انجامید.[۷] تعدادی از فعالان قزلباش در احزاب شیعه مانند حرکت اسلامی و وحدت اسلامی عضو بودند. در زمان دولت مجاهدین، همچنین بخشی از نیروهای سیاسی این قوم با دولت برهان‌الدین ربانی و احمدشاه مسعود همکاری کردند.[۸]
پس از سقوط طالبان(۱۳۸۰ش) و ایجاد نظام جدید سیاسی در افغانستان، نام قوم قزلباش در کنار سایر قومیت‌ها در سرود ملی افغانستان و ماده ۴ قانون اساسی آن درج شد. تشکلی نیز بنام «شورای انسجام قزلباش‌های افغانستان» تاسیس شد.[۹] این قوم نماینده در شورای ولایتی کابل و پارلمان سابق افغانستان داشت.[۱۰] منابع مختلف، شمار قزلباشان افغانستان را از ۲۰ هزار خانوار تا ۳۰۰ هزار نفر نوشته‌اند.[۱۱]
افراد مشهور
- سردار کابلی (۱۲۵۴-۱۳۳۱ش)، فقیه، محدث، رجالی، ادیب و ریاضیدان
- غلام سرور جویا (۱۳۴۰-۱۲۷۰ش)، شاعر، روشنفکر، نویسنده و فعال سیاسی
- محمد هاشم عصمت‌اللهی (متولد:۱۳۳۷ش) دارای دکترای ارتباطات و وزیر سابق تحصیلات عالی افغانستان
پانویس
منابع
- بهمنی قاجار، محمدعلی، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، تهران، موسسه مطالعات اندیشه سازان نور، ۱۳۹۲ش.
- بلوک‌باشی، علی، بخش «قوم‌نگاری» در مدخل «افغانستان»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۹، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۹ش.
- کیوان سمیعی، غلامرضا، «سردار کابلی»، در مجله وحید، شماره ۵۸، مهر ۱۳۴۷ش.
- ↑ بلوک‌باشی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۵۱.
- ↑ کیوان سمیعی، زندگانی سردار کابلی، ۱۳۴۷ش، ص۲۵.
- ↑ بلوک‌باشی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۵۱.
- ↑ کیوان سمیعی، زندگانی سردار کابلی، ۱۳۴۷ش، ص۲۶.
- ↑ بلوک‌باشی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۵۱.
- ↑ بلوک‌باشی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۵۱.
- ↑ بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۶۵-۶۱.
- ↑ بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۶۵-۶۱.
- ↑ بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۶۵-۶۱.
- ↑ بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۶۵-۶۱.
- ↑ بلوک‌باشی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۵۱.