قزلباش (افغانستان): تفاوت میان نسخه‌ها
imported>Fayaz جزبدون خلاصۀ ویرایش |
imported>Fayaz جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''قِزِلباش'''، از اقلیت‌های قومی [[شیعه|شیعه‌مذهب]]<ref>دائرة المعارف تشیع، ج۲، ص۲۹۱.</ref> در [[افغانستان]] | '''قِزِلباش'''، از اقلیت‌های قومی [[شیعه|شیعه‌مذهب]]<ref>دائرة المعارف تشیع، ج۲، ص۲۹۱.</ref> در [[افغانستان]] که بیشتر ترک‌تبارند و در مناطق مختلف افغانستان پراکنده‌اند. تعدادی از آنها در محله [[چنداول]] در شهر [[کابل]] ساکن‌اند.<ref>کیوان سمیعی، زندگانی سردار کابلی، ۱۳۴۷ش، ص۲۶.</ref> | ||
==سابقه تاریخی== | ==سابقه تاریخی== | ||
قزلباش‌های [[افغانستان]]، گروهی از بازماندگان سپاه قزلباش هستند که به فرمان [[نادرشاه افشار]]، [[قندهار]] را فتح کردند و سپس در [[قندهار]] | قزلباش‌های [[افغانستان]]، گروهی از بازماندگان سپاه قزلباش هستند که به فرمان [[نادرشاه افشار]]، [[قندهار]] را فتح کردند و سپس در [[قندهار]]، [[غزنی]]، [[کابل]] و [[هرات]] ماندگار شدند.<ref>بلوک‌باشی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۵۱.</ref> برخی منابع، پیشینه قزلباش‌های [[افغانستان]] را به زمان [[شاه اسماعیل اول صفوی]] رسانده‌اند که عده‌ای از قزلباش‌ها با شاهزادگان و امیران [[صفویه|صفوی]] که به حکومت بخش‌هایی از [[افغانستان]] فعلی منصوب می‌شده‌اند، به آنجا رفته و در مناطق مختلف ساکن می‌شده‌اند.<ref>کیوان سمیعی، زندگانی سردار کابلی، ۱۳۴۷ش، ص۲۵.</ref> آنها از طایفه‌های مختلفی مانند ترک‌ها، ترکمن‌ها، کردها و لرها بوده‌اند.<ref>بلوک‌باشی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۵۱.</ref> | ||
قزلباش‌ها همواره [[مسلمان]] و [[شیعه|شیعی‌مذهب]] بوده‌اند، تا آنجا که در محل‌های اقامت آنان، کلمه قزلباش مترادف با کلمه [[شیعه]] به کار می‌رفته است.<ref>زندگانی سردار کابلی، | قزلباش‌ها همواره [[مسلمان]] و [[شیعه|شیعی‌مذهب]] بوده‌اند، تا آنجا که در محل‌های اقامت آنان، کلمه قزلباش مترادف با کلمه [[شیعه]] به کار می‌رفته است.<ref>کیوان سمیعی، زندگانی سردار کابلی، ۱۳۴۷ش، ص۲۶.</ref> | ||
تیمورشاه درانی، دومین پادشاه سلسله ابدالی، که زبان فارسی و رفتار و آداب | تیمورشاه درانی، دومین پادشاه سلسله ابدالی، که زبان فارسی و رفتار و آداب آن در دربار او معمول بوده است، در اواخر قرن دوازدهم قمری، مشاوران و خدمتگزاران دربار را از میان قزلباش‌ها برگزید و پس از آن نیز بسیاری از قزلباشان به کارهای دولتی و اداری مانند صندوق‌داری، مستوفی‌گری و منشی‌گری مشغول بوده‌اند.<ref>بلوک‌باشی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۵۱.</ref>بنابر منابع تاریخی، عبدالرحمان خان، از پادشاهان افغانستان، تلاش بسیاری کرد تا قزلباش‌ها را به قبول [[اهل سنت|مذهب اهل سنت]] وادارد، اما جز تعداد اندکی که مذهب [[حنفی]] را از روی [[تقیه]] پذیرفتند، بقیه در مذهب شیعه ماندند.<ref>بلوک‌باشی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۵۱.</ref> | ||
==جایگاه فعلی== | ==جایگاه فعلی== | ||
نام قوم قزلباش در کنار سایر قومیت‌ها در سرود ملی افغانستان و ماده ۴ قانون اساسی فعلی درج شده است. تشکلی نیز بنام «شورای انسجام قزلباش‌های افغانستان» تاسیس شد. این قوم نماینده در شورای ولایتی کابل و پارلمان افغانستان دارد.<ref>بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۶۵-۶۱.</ref> | در زمان دولت کمونیستی [[افغانستان]]، تعدادی از فعالان قزلباش در احزاب [[حزب حرکت اسلامی|حرکت اسلامی]] و [[حزب وحدت اسلامی|وحدت اسلامی]] عضو بودند. در ۲ تیر/سرطان ۱۳۵۸ش در محله چنداول با همراهی قزلباشان، [[قیام چنداول|قیام]] نافرجامی علیه دولت نورمحمد تره‌کی انجام شد که به سرکوب و بازداشت و کشته‌شدن تعدادی از فعالان آن انجامید.<ref>بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۶۵-۶۱.</ref> در زمان دولت مجاهدین، همچنین بخشی از نیروهای سیاسی این قوم با دولت برهان‌الدین ربانی و احمدشاه مسعود همکاری کردند.<ref>بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۶۵-۶۱.</ref> | ||
پس از سقوط [[طالبان]] و ایجاد نظام جدید سیاسی در افغانستان، نام قوم قزلباش در کنار سایر قومیت‌ها در سرود ملی افغانستان و ماده ۴ قانون اساسی فعلی درج شده است. تشکلی نیز بنام «شورای انسجام قزلباش‌های افغانستان» تاسیس شد.<ref>بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۶۵-۶۱.</ref> این قوم نماینده در شورای ولایتی کابل و پارلمان افغانستان دارد.<ref>بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۶۵-۶۱.</ref> | |||
منابع مختلف، شمار قزلباشان [[افغانستان]] را از ۲۰ هزار خانوار تا ۳۰۰ هزار نفر نوشته‌اند.<ref>بلوک‌باشی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۵۱.</ref> | منابع مختلف، شمار قزلباشان [[افغانستان]] را از ۲۰ هزار خانوار تا ۳۰۰ هزار نفر نوشته‌اند.<ref>بلوک‌باشی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۵۱.</ref> | ||
==افراد مشهور== | ==افراد مشهور== | ||
*[[سردار کابلی]](۱۲۵۴-۱۳۳۱ش)، فقیه، محدث، رجالی، ادیب و ریاضیدان شیعه | |||
*محمد هاشم عصمت‌اللهی، دارنده دکترای ارتباطات و وزیر سابق تحصیلات عالی افغانستان | |||
==پانویس‌ها== | ==پانویس‌ها== | ||
{{پانویس2}} | {{پانویس2}} | ||
| خط ۲۱: | خط ۲۳: | ||
*بهمنی قاجار، محمدعلی، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، تهران، موسسه مطالعات اندیشه سازان نور، ۱۳۹۲ش. | *بهمنی قاجار، محمدعلی، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، تهران، موسسه مطالعات اندیشه سازان نور، ۱۳۹۲ش. | ||
*بلوک‌باشی، علی، بخش قوم‌نگاری در مدخل «افغانستان»، در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۹، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۹ش. | *بلوک‌باشی، علی، بخش قوم‌نگاری در مدخل «افغانستان»، در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۹، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۹ش. | ||
*کیوان سمیعی، غلامرضا، «سردار کابلی»، در مجله وحید، شماره ۵۸، مهر ۱۳۴۷ش. | |||
{{تشیع در افغانستان}} | {{تشیع در افغانستان}} | ||
{{خاندان‌های شیعه}} | {{خاندان‌های شیعه}} | ||
نسخهٔ ۲ دسامبر ۲۰۱۹، ساعت ۱۸:۰۰
قِزِلباش، از اقلیت‌های قومی شیعه‌مذهب[۱] در افغانستان که بیشتر ترک‌تبارند و در مناطق مختلف افغانستان پراکنده‌اند. تعدادی از آنها در محله چنداول در شهر کابل ساکن‌اند.[۲]
سابقه تاریخی
قزلباش‌های افغانستان، گروهی از بازماندگان سپاه قزلباش هستند که به فرمان نادرشاه افشار، قندهار را فتح کردند و سپس در قندهار، غزنی، کابل و هرات ماندگار شدند.[۳] برخی منابع، پیشینه قزلباش‌های افغانستان را به زمان شاه اسماعیل اول صفوی رسانده‌اند که عده‌ای از قزلباش‌ها با شاهزادگان و امیران صفوی که به حکومت بخش‌هایی از افغانستان فعلی منصوب می‌شده‌اند، به آنجا رفته و در مناطق مختلف ساکن می‌شده‌اند.[۴] آنها از طایفه‌های مختلفی مانند ترک‌ها، ترکمن‌ها، کردها و لرها بوده‌اند.[۵]
قزلباش‌ها همواره مسلمان و شیعی‌مذهب بوده‌اند، تا آنجا که در محل‌های اقامت آنان، کلمه قزلباش مترادف با کلمه شیعه به کار می‌رفته است.[۶]
تیمورشاه درانی، دومین پادشاه سلسله ابدالی، که زبان فارسی و رفتار و آداب آن در دربار او معمول بوده است، در اواخر قرن دوازدهم قمری، مشاوران و خدمتگزاران دربار را از میان قزلباش‌ها برگزید و پس از آن نیز بسیاری از قزلباشان به کارهای دولتی و اداری مانند صندوق‌داری، مستوفی‌گری و منشی‌گری مشغول بوده‌اند.[۷]بنابر منابع تاریخی، عبدالرحمان خان، از پادشاهان افغانستان، تلاش بسیاری کرد تا قزلباش‌ها را به قبول مذهب اهل سنت وادارد، اما جز تعداد اندکی که مذهب حنفی را از روی تقیه پذیرفتند، بقیه در مذهب شیعه ماندند.[۸]
جایگاه فعلی
در زمان دولت کمونیستی افغانستان، تعدادی از فعالان قزلباش در احزاب حرکت اسلامی و وحدت اسلامی عضو بودند. در ۲ تیر/سرطان ۱۳۵۸ش در محله چنداول با همراهی قزلباشان، قیام نافرجامی علیه دولت نورمحمد تره‌کی انجام شد که به سرکوب و بازداشت و کشته‌شدن تعدادی از فعالان آن انجامید.[۹] در زمان دولت مجاهدین، همچنین بخشی از نیروهای سیاسی این قوم با دولت برهان‌الدین ربانی و احمدشاه مسعود همکاری کردند.[۱۰]
پس از سقوط طالبان و ایجاد نظام جدید سیاسی در افغانستان، نام قوم قزلباش در کنار سایر قومیت‌ها در سرود ملی افغانستان و ماده ۴ قانون اساسی فعلی درج شده است. تشکلی نیز بنام «شورای انسجام قزلباش‌های افغانستان» تاسیس شد.[۱۱] این قوم نماینده در شورای ولایتی کابل و پارلمان افغانستان دارد.[۱۲] منابع مختلف، شمار قزلباشان افغانستان را از ۲۰ هزار خانوار تا ۳۰۰ هزار نفر نوشته‌اند.[۱۳]
افراد مشهور
- سردار کابلی(۱۲۵۴-۱۳۳۱ش)، فقیه، محدث، رجالی، ادیب و ریاضیدان شیعه
- محمد هاشم عصمت‌اللهی، دارنده دکترای ارتباطات و وزیر سابق تحصیلات عالی افغانستان
پانویس‌ها
منابع
- بهمنی قاجار، محمدعلی، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، تهران، موسسه مطالعات اندیشه سازان نور، ۱۳۹۲ش.
- بلوک‌باشی، علی، بخش قوم‌نگاری در مدخل «افغانستان»، در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۹، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۹ش.
- کیوان سمیعی، غلامرضا، «سردار کابلی»، در مجله وحید، شماره ۵۸، مهر ۱۳۴۷ش.
- ↑ دائرة المعارف تشیع، ج۲، ص۲۹۱.
- ↑ کیوان سمیعی، زندگانی سردار کابلی، ۱۳۴۷ش، ص۲۶.
- ↑ بلوک‌باشی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۵۱.
- ↑ کیوان سمیعی، زندگانی سردار کابلی، ۱۳۴۷ش، ص۲۵.
- ↑ بلوک‌باشی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۵۱.
- ↑ کیوان سمیعی، زندگانی سردار کابلی، ۱۳۴۷ش، ص۲۶.
- ↑ بلوک‌باشی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۵۱.
- ↑ بلوک‌باشی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۵۱.
- ↑ بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۶۵-۶۱.
- ↑ بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۶۵-۶۱.
- ↑ بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۶۵-۶۱.
- ↑ بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۶۵-۶۱.
- ↑ بلوک‌باشی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۵۱.