فاتحه‌خوانی (آیین)

از ویکی شیعه
(تغییرمسیر از فاتحه‌خوانی)
فاتحه‌خوانی (آیین)
آیین‌ها
مجلس فاتحه‌خوانی سید محمود هاشمی شاهرودی از علمای شیعه در مسجد اعظم قم
مجلس فاتحه‌خوانی سید محمود هاشمی شاهرودی از علمای شیعه در مسجد اعظم قم
بزرگداشت اموات و طلب مغفرت و رحمت برای روح آنان
زمان‌برگزاریپس از دنیا رفتن افراد
گستره جغرافیاییجهان اسلام
آیین‌های مهم
سینه‌زنیافطاریتشییع جنازهتعزیه خوانی
سایر آیین‌ها


فاتحه‌خوانی از آیین‌هایی است که شیعیان برای خیررساندن به مُردگان انجام می‌دهند.[۱] چون رکن این آیین خواندن سوره فاتحه است، به آن فاتحه‌خوانی می‌گویند.[۲] در احادیث اسلامی به خواندن قرآن برای اموات سفارش شده است. برای نمونه در روایتی، حضرت محمد(ص) به تأثیر قرائت قرآن در مغفرت اموات و آمرزش گناهانشان اشاره کرده است.[۳] همچنین در روایات خواندن سوره‌های خاصی همچون سوره قدر،[۴] سوره توحید،[۵] آیة الکرسی[۶] و سوره یس[۷] برای هدیه به اموات سفارش شده است.

فاتحه‌خوانی به معنای مجلس سوگواری نیز به کار می‌رود.[۸] به مجلس فاتحه‌خوانی پُرسه یا پُرس نیز گفته می‌شود.[۹] مرسوم است که در چنین مجلسی یک یا چند بار قرآن را ختم می‌کنند و ظاهراً تعبیر مجلس ختم که برای درگذشتگان برگزار می‌شود از همین «ختم قرآن» گرفته شده است .[۱۰]

اصطلاح فاتحه‌خوانی در آثار شاعران شیعی نیز نمود داشته است. سید محمدحسین شهریار[۱۱] (درگذشت: ۱۳۶۷ش) و ملک‌الشعرای بهار[۱۲] (درگذشت: ۱۳۳۰ش) از جمله این شعرا هستند. محتشم کاشانی (درگذشت: ۹۹۶ ق) در بیتی می‌گوید:

غیر را ساخت به یک آیت رحمت زنده
محتشم مُرد و به یک فاتحه‌خوانی قانع[۱۳]

اصطلاح فاتحه‌خوانی در محاورات عامیانه به معانی دیگری نیز به کار می‌رود. مثلا در زبان فارسی «فاتحه چیزی را خواندن» به معنای قطع امیدکردن از چیزی و از دست رفته تلقی کردن آن به کار می‌رود.[۱۴] همچنین «فاتحه بی اَلحَمد خواندن» نیز به‌معنای اهمیت‌ندادن و هیچ تلقی‌کردن چیزی است.[۱۵]

پانویس

  1. برای نمونه نگاه‌ کنید به: رنجبر شیرازی و جان‌احمدی، «شیعیان تانزانیا و وضعیت آنان»، ص۴۶.
  2. خرمشاهی، «اصطلاحات قرآنی در محاوره فارسی»، ص۳۴.
  3. مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۹، ص۳۰۰،
  4. ابن‌قولویه، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ش، ص۳۲۲؛ کلینی، الکافی، ج۳، ص۲۹۹.
  5. مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۹، ص۳۰۰،
  6. دیلمی، ارشاد القلوب إلی الصواب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۷۶.
  7. ابن‌فهد حلی، عدة الداعی، ۱۴۰۷ق،ص۱۴۶.
  8. دهخدا، لغت‌نامه، ۱۳۷۳ش، ج۱۱، ص۱۶۹۱۹.
  9. رئیس‌السادات، «ریشه‌شناسی سه روز مراسم سوگواری در ایران قرون نخست هجری»، ص۴۳.
  10. محمدی ری‌شهری، شناخت‌نامه قرآن بر پایه قرآن و حدیث، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۳۸۴.
  11. شهریار، دیوان شهریار، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۲۸۱ و ص۳۳۹ و ص۳۷۶ و ص۶۵۱.
  12. بهار، دیوان اشعار ملک‌الشعرای بهار، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۱۶۵ و ج۲، ص۸۶۷ و ص۱۱۶۲.
  13. محتشم کاشانی، دیوان اشعار، ۱۳۸۷ش، غزل ۳۶۱.
  14. خرمشاهی، «اصطلاحات قرآنی در محاوره فارسی»، ص۳۴؛ دهخدا، لغت‌نامه، ۱۳۷۳ش، ج۱۱، ص۱۶۹۱۹.
  15. خرمشاهی، «اصطلاحات قرآنی در محاوره فارسی»، ص۳۴.

منابع

  • ابن‌فهد حلی، احمد بن محمد، عدة الداعی و نجاح الساعی، محقق، مصحح، موحدی قمی، احمد،‌ دار الکتب الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۷ق.
  • ابن‌قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف اشرف،‌ دار المرتضویة، چاپ اول، ۱۳۵۶ش.
  • بهار، محمدتقی، دیوان اشعار ملک‌الشعرای بهار، تهران، نشر آزادمهر، ۱۳۸۲ش.
  • خرمشاهی، بهاءالدین، «اصطلاحات قرآنی در محاوره فارسی»، مجله بینات (موسسه معارف اسلامی امام رضا علیه‌السلام)،‌ بهار ۱۳۷۳ش.
  • دیلمی، حسن بن محمد، ارشاد القلوب إلی الصواب، قم، الشریف الرضی، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
  • دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، روزنه،۱۳۷۳ش.
  • رئیس‌السادات، «ریشه‌شناسی سه روز مراسم سوگواری در ایران قرون نخست هجری»، مجله تاریخ پژوهی، شماره ۴۹، زمستان ۱۳۹۰ش.
  • رنجبر شیرازی، روح‌الله و فاطمه جان‌احمدی، «شیعیان تانزانیا و وضعیت آنان (با تأکید بر شیعیان خوجه اثناعشری)»، مجله شیعه شناسی، شماره ۴۰، زمستان ۱۳۹۱ش.
  • شهریار، محمدحسین، دیوان شهریار، تهران، انتشارات نگاه، ۱۳۸۵ش.
  • کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران،‌ دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
  • مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت،‌ دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
  • محتشم کاشانی، علی بن احمد، دیوان اشعار، تهران، انتشارات نگاه، ۱۳۸۷ش.
  • محمدی ری‌شهری، محمد، شناخت‌نامه قرآن بر پایه قرآن و حدیث، قم، دار الحدیث،‌ ۱۳۹۱ش.